door Herman Michiel
12 maart 2025

Een vast onderdeel van de Europese politieke doxa is dat het continent beschermd wordt door de Amerikaanse ‘atoomparaplu’, t.t.z. de ongeveer honderd kernraketten die de Verenigde Staten in de NAVO-landen België, Duitsland, Italië, Nederland en Turkije opgesteld hebben en onder Amerikaans bevel kunnen ingezet worden. Nu Trump met het argument zwaait dat landen die  – volgens hem – onvoldoende investeren in hun eigen defensie, geen recht hebben op Amerikaanse bescherming, voelen de atoomparaplutheoretici zich bedreigd in hun veiligheid. Ze hebben er natuurlijk nooit aan gedacht dat de aanwezigheid van kernwapens net een bedreiging is wanneer het tot een kernoorlog zou komen. Maar logisch binnen hun eigen waan pleiten sommigen van hen nu voor een eigen Europees kernarsenaal.

Frankrijk biedt zijn nucleaire diensten aan

Er is weinig reden om te geloven (en te vrezen) dat het er ooit zal van komen. Welke EU-instantie zou er de beslissingsmacht over krijgen? Er zou al een geïntegreerd Europees militair oppercommando moeten bestaan dat ongehinderd door politieke unanimiteitsregels zijn beslissingen kan nemen, en zoiets is ook aan de horizon niet te bespeuren. Kernbewapening is ook geen onderdeel van de Europese militariseringsplannen, zoals het recente ReArm Europe. Commissievoorzitter von der Leyen zegde het expliciet: nucleaire afschrikking zal altijd een nationale aangelegenheid blijven.

Dat is voor degenen die zich veiligheid zonder atoomparaplu niet kunnen voorstellen echter geen reden om niet naar ‘creatieve’ oplossingen te zoeken. De Franse president Macron biedt hierbij graag zijn diensten aan. Frankrijk beschikt over een nucleair arsenaal, de zgn. Franse force de frappe met een driehonderdtal kernkoppen die door land-, lucht- en zeemacht kunnen gelanceerd worden. Sinds Mitterrand hebben achtereenvolgende Franse presidenten (Chirac, Sarkozy, Hollande, Macron) verkondigd dat de Franse kernmacht ook een ‘Europese dimensie’ heeft. Deze vage uitdrukking leent zich tot allerlei interpretaties, maar één ervan drijft boven: als de Franse kernmacht ook bescherming biedt aan Europa is het niet meer dan logisch dat de EU en/of de ‘profiterende’ lidstaten daarvoor ook meebetalen. Over één ding liet het Elysée echter nooit enige twijfel bestaan: de beslissingsmacht over het gebruik van de force de frappe ligt in Franse handen en in geen andere. Pogingen om het idee te verkopen, en daarvoor op zijn minst Duitsland mee te krijgen, kenden in het verleden geen succes. De kansen lijken echter wel te vergroten, nu de Europese leiders een oorlogssfeer aan het aanwakkeren zijn, en de toekomstige Duitse kanselier Merz zelf interesse toont voor Macrons lokroep.

Duitse belangstelling

Reeds vóór  de Duitse verkiezingen van 23 februari zei christendemocraat Friedrich Merz dat er moet gepraat worden met de twee kernmachten in Europa, Frankrijk en Groot-Brittannië, om te zien of het mogelijk is dat hun bescherming tot Duitsland wordt uitgebreid. Merz’ partijgenoot Manfred Weber van zijn kant, voorzitter van de EVP, de grootste fractie in het Europees Parlement, wil een Europees leger dat over nucleaire afschrikking beschikt. “Europa moet militair zo sterk worden dat niemand zich met ons wil meten,” aldus Weber, “dit betekent dat we afschrikking nodig hebben. Bij afschrikking horen ook kernwapens.”

Wat daarover eventueel in het regeerakkoord met de SPD zal gezegd worden valt af te wachten. Tot nog toe waren de Duitse sociaaldemocraten gekant tegen Europese kernwapens, maar Katarina Barley, hun Spitzenkandidat voor de Europese verkiezingen van 2024, veroorzaakte controverse door “op de weg naar een Europees leger” Europese kernwapens niet uit te sluiten. Andere vooraanstaande Duitse politici deden gelijkaardige uitspraken. De uittredende liberale minister van financiën Christian Lindner pleitte voor de inschakeling van de Britse en Franse kernmacht voor de Europese verdediging. De Grünen zijn totnogtoe tegen, niettegenstaande hun voortrekkersrol in de Duitse en Europese militarisering, wat niet wegneemt dat hun éminence grise Joschka Fischer de Franse en Britse kernwapens onvoldoende vindt, en een authentiek Europees kernarsenaal wil.

Er is niet alleen Duitsland. De Poolse eerste minister Donald Tusk wil niet alleen een leger van 500.000 man uitbouwen en 5% van het BBP besteden aan defensie, maar zegt ernstige gesprekken te voeren met Macron over de nucleaire bescherming van zijn land. Ook de Litouwse president Nauseda heeft belangstelling voor Macrons uitnodiging. Een mogelijk scenario zou erin bestaan dat Frankrijk atoomraketten opstelt in Oost-Europa; er moet dan ook nog een akkoord gevonden worden over het eventueel gebruik ervan, waarvan alleen Parijs de sleutel in handen houdt.

Welke rol eventueel aan Groot-Brittannië toebedeeld zou worden is niet duidelijk; feit is wel dat Brussel en Londen de Brexitperikelen helemaal vergeten zijn als het op bewapening aankomt, en dat met de ‘socialistische’ premier zaken te doen zijn, zoals onlangs bleek bij het Oekraïne-overleg bijeengeroepen door Macron en Starmer. De Labourleider kan op het continent zelfs als voorbeeld fungeren wanneer er hier teveel geklaagd wordt over bezuinigingen in de sociale sector ten voordele van het bewapeningsbudget. Starmer wil het Brits defensiebudget optrekken naar 2,5% en vervolgens naar 3% van het BBP, en is nu al heftig aan het snijden in de sociale sector; ontwikkelingshulp wordt met 40% verminderd ten behoeve van de defensieuitgaven.

Wat denkt Frans links hierover?

Het is duidelijk voorbarig om nu al verregaande conclusies te trekken uit een beperkt aantal standpunten en uitspraken, ook al komen ze uit hooggeplaatste kringen. Het geeft ons echter wel een beter idee hoe Europese leiders over ‘veiligheid’ denken, en dat is allesbehalve geruststellend. Het laat ons ook zien met welke formidabele taak de vredesbeweging en links in het bijzonder geconfronteerd worden. Maar de reactie van een deel van links is ook niet erg geruststellend.

Aangezien Macron en de Franse force de frappe een belangrijke rol spelen in het debat, ligt het voor de hand dat we zoeken naar reacties van Frankrijks grootste linkse oppositie, La France Insoumise (LFI). Echt verbaasd zijn we niet meer [1] dat Jean-Luc Mélenchon, zich nog steeds opwerpend als spreekbuis van LFI, zijn verzet tegen Macrons nucleair aanbod stoelt op Frans chauvinisme en een primitieve Duitse antireflex waar geen greintje internationalistische solidariteit, of zelfs maar humanitaire afkeer van een barbaars wapen, mee gemoeid is. “L’idée d’accepter d’être vitrifié pour l’Allemagne mérite réflexion approfondie  schreef JLM op de dag van de Duitse verkiezingen, vrij vertaald: het idee alleen al om zich tot een glazen zuil te laten reduceren omwille van Duitsland vereist nadere beschouwing.” Retorisch vraagt Mélenchon zich af of, in het geval Frankrijk zijn atoomparaplu uitbreidt tot over de Rijn,  de Amerikaanse kernraketten dan ook uit Duitsland zouden verdwijnen. Want die vormen een doelwit, zegt hij terecht, maar vergeet daarbij dat ook het Franse kernarsenaal een doelwit zou vormen in het geval van een nucleaire aanval, en dat de gevolgen zich niet tot de Franse grens zouden beperken. Men vraagt zich af wat dit soort ‘nationalistisch links’ nog kan betekenen in een Europese Unie die full speed op militarisering en oorlogsvoering aan het aansturen is.

Een reactie van de Franse communist Patrick Le Hyaric [2] op von der Leyen’s ReArm Europe getuigt helaas van dezelfde afwezigheid van enig internationalistische solidariteit, en van plat chauvinisme dat er niet voor terugschrikt de Franse wapenfabrikanten te verdedigen. In L’Humanité van 28 februari schrijft hij: “De historische botsing die aan de gang is, leidt tot zorgwekkende uitzaaiingen binnen de EU zelf, met de actieve medeplichtigheid van de Duitse voorzitter van de Commissie in Brussel, tegen Frankrijk in het bijzonder, tegen zijn defensie-industrie en zijn aanwezigheid aan de tafel van de VN-Veiligheidsraad. Achter de retoriek over ‘gemeenschappelijke veiligheid’, een ‘Europees leger’, een ‘strategisch kompas’ en ‘gemeenschappelijke defensie’ voert het Europese kapitalisme een genadeloze oorlog tegen de Franse industrie”.

[1] Eerder al verzette Mélenchon zich tegen de samenwerking van Franse en Duitse wapenfabrikanten in het kader FCAS, een Europees  ‘zesde generatie’ gevechtsvliegtuig, niet omwille van antimilitaristische overwegingen, of de verspilling van miljarden euro ten koste van sociale doeleinden, maar omdat Duitsland hiermee in het bezit zou komen van de know how van de Franse wapenfabrikant Dassault hoe “het beste gevechtsvliegtuig ter wereld” te bouwen. Zie Gevechtsvliegtuigen als Europees project.

[2] Le Hyaric was tot 2021 directeur van L’Humanité en was europarlementslid voor de PCF van 2009 tot 2019.