door Lisa Mittendrein en Valentin Schwarz (*)

Verschenen in Red Pepper, december 2014
Vertaling en noten: Ander Europa

Door de vervroegde verkiezingen op 25 januari 2015 in Griekenland bestaat een serieuze kans dat er een radicaal linkse regering aan de macht komt in een lidstaat van de EU. De verwachtingen zijn hoog gestemd bij SYRIZA, een partij die ontstaan is als een coalitie van eurocommunisten, sociale bewegingen en activisten uit het antiglobalisme.

De algemene indruk bij medewerkers en activisten van SYRIZA is dat ze de verkiezingen zullen winnen en de volgende regering zullen vormen. De partij won de Europese verkiezingen in mei 2014, en behaalde nog een aantal belangrijke overwinningen bij de regionale verkiezingen. Gedurende maanden staat SYRIZA bovenaan in de peilingen, met een score van 29% eind december 2014. De verkiezingswetgeving begunstigt de grootste partij, waardoor men de absolute meerderheid kan behalen met 35-40% van de stemmen, afhankelijk van het aantal partijen dat de kiesdrempel [3%] haalt.

Natuurlijk is de overwinning niet vooraf verzekerd. Het is zeer waarschijnlijk dat SYRIZA de verkiezingen wint, maar geen absolute meerderheid behaalt. In de aanloop naar 25 januari zal er een tsunami van propaganda en angstzaaierij over de partij gestort worden. Momenteel ziet het er naar uit dat SYRIZA een coalitieregering zal moeten vormen.

Een probleem voor SYRIZA is dat van de coalitiepartners. De orthodoxe communisten van de KKE , die in 2012 campagne voerden met de slogan “stel geen vertrouwen in SYRIZA”, heeft elke vorm van samenwerking uitgesloten. De zogezegde sociaal-democratische PASOK bevindt zich in een diepe crisis en verliest veel van zijn kiezers aan SYRIZA; PASOK neemt SYRIZA dus hevig onder vuur. Er dreigt in PASOK trouwens een scheuring tussen de facties van partijleider Evangelos Venizelos en van zijn voorganger en gewezen eerste minister Giorgio Papandreou [i]. Over het algemeen is het Griekse partijsysteem erg onstabiel, en het is onduidelijk welke partijen in het volgend parlement zullen vertegenwoordigd zijn.

Indien SYRIZA niet aan een absolute meerderheid komt, zouden de EU-elites druk kunnen uitoefenen op alle partijen buiten SYRIZA, waarschijnlijk met uitzondering van de fascisten van Gouden Dageraad en van de KKE, om een regering van zogezegd ‘nationale eenheid’ te vormen tegen SYRIZA. In het nabije verleden hebben we een precedent gezien van dergelijke inmenging. In november 2011 orkestreerde de toenmalige voorzitter van de Europese Commissie Jose Manuel Barroso de vorming van een technocratische regering onder leiding van een centraal bankier [ Lucas Papademos] om het soberheidsbeleid in Griekenland op te leggen, met de steun van de twee traditionele partijen PASOK en de conservatieven van Nea Demokratia [ii]. Toch blijven de SYRIZA-aanhangers optimistisch, begrijpelijk gezien hun voorgeschiedenis.

Indien SYRIZA een regering vormt …

Indien SYRIZA erin slaagt een regering te vormen, zal het zowel op het thuisfront als op het Europees vlak voor talrijke uitdagingen staan. In eigen land zal het moeten afrekenen met een sterke oppositie van grote bedrijven, de besparingspartijen en de Griekse media. De Griekse economische elites zouden kunnen beroep doen op de jurisdictie van de EU om zich tegen SYRIZA te verzetten. Banken zouden bijvoorbeeld kunnen een zaak inspannen voor het Europees Hof van Justitie tegen een herstructurering van de banksector.

Binnen SYRIZA zelf kan het regeren spanningen doen ontstaan tussen de partijleiding en de aanhangers, en de dynamiek binnen de partij zelf veranderen. SYRIZA zal moeten een evenwicht vinden tussen zijn twee rollen, vooreerst een geloofwaardig alternatief bieden tegenover het establishment, en ten tweede een regeringsproject voorstellen. Er zal moeten op gelet worden de banden met de sociale bewegingen niet in het gedrang te brengen, en het zal zijn aanwezigheid in de samenleving moeten versterken om zo een stevige verdediging op te bouwen tegen de aanvallen.

Griekenland is bijzonder kwetsbaar voor druk van de externe EU-elites. Velen binnen SYRIZA verwachten dat de Europese tegenstanders het nu voorzichtiger zullen spelen dan bij de verkiezingen in 2012. Toen verhinderden ze een SYRIZA-regering door bedreigingen, zoals de Duitse minister van financiën Wolfgang Schaüble die SYRIZA ‘demagogisch’noemde, en de Franse president François Hollande die de Grieken waarschuwde dat andere landen Griekenland zouden willen zien verdwijnen uit de eurozone indien SYRIZA won. “Ze zullen ons niet de gunst doen om zich openlijk tegen ons te verzetten. Want als ze deze keer vijandig doen, zou ons dat goed uitkomen”, aldus Andreas Karitzis, lid van het centraal comité van SYRIZA.

De Europese elites zouden er kunnen voor opteren SYRIZA aan de macht te laten komen en hen dan te doen mislukken, door ofwel het links regeringsprogramma zo vlug mogelijk af te schieten, of door te pogen de partij om te kopen. Dat laatste zou de verderzetting van de soberheidsagenda betekenen, maar ook het eind van de steun van Europese linkse bewegingen aan SYRIZA en Griekenland.

John Milios, professor politieke economie en parlementslid voor SYRIZA, denkt dat dit een meer waarschijnlijk scenario is: “ik denk dat ze zullen proberen te doen met SYRIZA wat ze met de linkse partijen in Italië deden; die waren zeer links in de oppositie en neoliberaal in de regering… We moeten dus voorzichtig zijn het de partij. Voor een marxist zit de klassestrijd overal, ook binnen de partij. Daarom moeten we de arbeiders mobiliseren ter ondersteuning van de partij, en hen zelf voorstellen laten doen.”

Volgens Karitzis zullen de Europese elites uitgaan van het soberheidsbeleidregime dat ze in de voorbije jaren uitgebouwd hebben, met nieuwe instellingen en contracten. “In het begin zullen ze ons accepteren, en met ons onderhandelen. Ze zullen zeggen: ‘laat eens kijken waartoe jullie in staat zijn. Er zijn de regels die je niet kunt overtreden, overeenkomsten die je moet respecteren.’ Ze hebben er vertrouwen in dat ze sinds 2012 een situatie geschapen hebben die geen enkele regering kan veranderen. ”

Maar SYRIZA zal zeker proberen. Een van de eerste ondernemingen van de SYRIZA-regering zal zijn de openbare schuld te verminderen in Griekenland en Europa door een internationale schuldconferentie. Europese regeringen en instellingen zullen misschien onderhandelingen openen, maar zonder enige toegeving te doen. Karitzis : “Ze zijn ervan overtuigd dat we uiteindelijk zullen toegeven, dat de tijd tegen ons werkt, ze zullen dus niet te vijandig zijn in het begin. “ Giorgos Chondros, directeur van SYRIZA’s afdeling voor milieubeleid, denkt dat de onderhandelingen een tijd zullen aanslepen. “We zullen niet alleen moeten de strijd voeren met de Griekse elites, maar ook met de Europese. Dat maakt onze situatie veel moeilijker. We zullen de steun nodig hebben van bewegingen in heel Europa.” John Milios verwacht ‘psychologische oorlogsvoering’ van de Europese elites en kredietverleners.

Griekenland zal hoogstwaarschijnlijk een aantal aspecten van de Europese budgettaire regels overtreden. “Er is geen twijfel aan dat de cijfers van de Griekse overheidsfinanciën en de activa van de banken vervalst zijn“, zegt Yanis Varoufakis, economieprofessor en adviseur voor SYRIZA. De werkelijke toestand van de overheidsfinanciën zal waarschijnlijk aan het licht komen kort na de installatie van een SYRIZA-regering.

Voorbereid op chantage van de bankiers

Partijverantwoordelijken stellen dat er economische redenen zijn waardoor de eurozone het zich niet kan veroorloven Griekenland uit te stoten. Maar de Europese elites zouden op andere manieren druk kunnen uitoefenen. Ze zouden kunnen aansturen op een bank run [iii] in Griekenland. Ze zouden het toeristisch imago van Griekenland kunnen besmeuren. De Europese Centrale Bank (ECB) zou ermee kunnen ophouden winst uit te keren van interesten op Griekse overheidsobligaties. Men zou minder structuurfondsen kunnen toekennen aan Griekenland voor infrastructuurprojecten zoals wegen; Varoufakis zegt hierover dat de regels voor de toekenning in het verleden minder streng werden geïnterpreteerd, ter ondersteuning van de Griekse [conservatieve] regering, wat inhoudt dat ze opnieuw strikter zouden kunnen toegepast worden voor een SYRIZA-regering.

Investeerders in Grieks schuldpapier werden in het verleden door Berlijn en de ECB gerustgesteld, met de suggestie dat er waarborgen zouden ingeroepen worden in het geval van een Grieks bankroet. Varoufakis waarschuwt ervoor dat ze ook het omgekeerde kunnen doen, om zo de financiële druk op een linkse regering nog te vergroten. Al deze manoeuvres zouden een slag betekenen voor SYRIZA, dat beloofde de vrije toegang tot de gezondheidszorg te herstellen, de laagste pensioenen te verhogen en huursubsidies toe te kennen.

Het grootste gevaar is misschien wel dat de ECB kan dreigen de Griekse banken niet langer van liquide geld te voorzien. Varoufakis beschouwt dit als een ‘kernwapen’ dat de Griekse banksector bijna van het ene ogenblik op het andere zou kunnen vernietigen. Het zou een extreme maatregel zijn, maar toch niet ondenkbaar. In december 2014 dreigde de ECB ermee de Griekse banken effectief droog te leggen, tenzij de regering akkoord ging met de eisen van de Trojka. Varoufakis is ervan overtuigd dat een SYRIZA-regering moet voorbereid zijn op dit soort chantage, wil ze lang genoeg stand houden om een nieuw akkoord voor Griekenland af te sluiten.

Ondanks al deze uitdagingen blijven de leden van SYRIZA optimistisch. Velen houden het voor mogelijk dat een regering maar enkele weken kan standhouden, maar ze zeggen dat hun kansen nu beter liggen dan in 2012. Ze zien breuken ontstaan binnen het neoliberaal blok, en ze kunnen proberen daar gebruik van te maken, zoals van de vrees van de ECB voor deflatie, de positie van de Italiaanse eerste minister Matteo Renzi, en de recente conflicten met de Franse regering. Door een regering te vormen en een eerste reeks maatregelen te nemen, hoopt SYRIZA het debat in een stroomversnelling te brengen, in het bijzonder binnen de Europese sociaal-democratie en de vakbonden.

“Het belangrijkste is dat we het vertrouwen ondersteunen van de samenleving in eigen krachten, ingaand tegen de idee dat we totaal afhankelijk zijn van anderen, en dat we als volk geen eigen plannen kunnen opstellen”, aldus Alexandros Bistis, de hoofdcoördinator van de SYRIZA-campagne. Volgens Andreas Karitzis lopen de Europese samenlevingen het gevaar te aanvaarden dat ze niet vrij zijn in hun beslissing over de economische politiek. “Er zijn momenten in de geschiedenis waarin moet opkomen voor waarden zoals democratie, vrijheid en waardigheid”, zegt hij. “We moeten proberen mensen hoop te geven.”

(*) Lisa Mittendrein en Valentin Schwarz zijn activisten van Attac-Oostenrijk en maken deel uit van de solidariteitscampagne met de Griekse linkerzijde. Dit artikel is gebaseerd op onderzoek dat ze deden voor een uitgebreid rapport With Greece for Europe: Why we need to support the Greek left now, dat hier kan gedownload worden.
In Groot-Brittannië is er eveneens een solidariteitscampagne, Greece Solidarity Campaign.
Ook in België werd begin januari een initiatief gelanceerd, waarover we elders berichten.

[i] Dit is inmiddels gebeurd. Op 3 januari maakte Papandreou bekend dat hij een nieuwe partij opricht, de ‘Beweging van democratische socialisten’. [Noot van de vertaler]

[ii] Nea Demokratia (ND) is de partij van Eerste Minister Samaras, ze haalde 29.66% van de stemmen bij de parlementsverkiezingen van 2012, gevolgd door SYRIZA met 26.89% en PASOK (12.28%); de KKE behaalde 4.50%. Bij de Europese verkiezingen van mei 2014 stond SYRIZA aan de kop met 26.57%, gevolgd door ND (22.72%), de PASOK viel naar 8.02%. De KKE behaalde 6.11%. Een poll eind december gaf SYRIZA een voorsprong van 3% op ND (28.1% vs. 25.1%). [Noot van de vertaler]

[iii] Een bank run, of ‘bestorming van de banken’ doet zich voor wanneer mensen vrezen hun spaargeld te verliezen door bankroet van de bank. Iedereen haast zich zijn geld af te halen, zoals het bijvoorbeeld gebeurde in Cyprus in 2013. [Noot van de vertaler]