door Wendela de Vries (*)
verschenen op 20 augustus 2015 bij Grenzeloos

De lobby van de wapenindustrie vindt een gewillig oor bij de EU, zo blijkt uit het nieuwe EU lobby transparantieregister. Maar vermelding van hun activiteiten in het lobbyregister is ‘onduidelijk, inconsistent of ronduit onjuist’ aldus ALTER-EU, de Brusselse Alliantie voor Lobby Transparantie en Ethische Regulering. Zo ontbreekt de Amerikaanse wapengigant Northrop Grumman volledig in het register. Verschillende andere wapenbedrijven registreerden hun lobbyactiviteiten wel, maar duidelijk onvolledig.

De Europese Luchtvaart en Defensie Industrie Associatie (ASD), de lobbyclub voor de Europese wapenindustrie, registreerde bijvoorbeeld 16 lobbyisten. Opmerkelijk is dat ASD een bedrag van ‘minder dan € 9.999′ opgeeft als jaarbudget voor zijn lobbyactiviteiten. Het is ondenkbaar dat de kosten voor 16 lobbyisten met zo’n budget gedekt kunnen worden. De ASD heeft dus duidelijk niet het juiste bedrag opgegeven. ALTER-EU heeft inmiddels een klacht ingediend bij het secretariaat van het EU lobbyregister over de onjuiste en onvolledige informatie van onder meer de ASD.

Airbus, producent van onder meer raketten, gevechtsvliegtuigen en drones, heeft zijn  lobbyactiviteiten ook geregistreerd en deed dat beter; het noemt zijn 10 lobbyisten met name en meldt hiervoor een budget tussen de € 400.000 –en € 499.999  Het register vraagt ook om vermelding van EU initiatieven, beleidslijnen en juridische dossiers die door de lobbyisten worden gevolgd. Voor Airbus zijn dat ‘Trans-Atlantische onderwerpen (TTIP, WTO), Research en Technologie (H2020), Aeronautics (EASA, etcetera), ruimtevaart (Galileo, Copernicus, etcetera), veiligheid (cybersecurity), defensie (voorbereidende actie voor onderzoek) en bedrijfswetgeving (handelsgeheim, conflictmineralen, etcetera)’. Een behoorlijk politieke agenda voor een commerciële onderneming.

De andere wapenbedrijven die de moeite hebben genomen hun lobbyactiviteiten te registreren zijn: BAE Systems, Diehl, Finmeccanica, Frequentis, Indra, MBDA, Rolls-Royce, Saab, Safran, Short Brothers als vertegenwoordiger van de Bombardier group, en THALES.

Samenwerking

De lobby activiteiten van de wapenindustrie blijven niet beperkt tot (incidentele) gesprekken met EU functionarissen of leden van het Europees Parlement. Er is ook sprake van structurele samenwerking zoals bijvoorbeeld in de Kangaroo Group, genoemd naar het beest dat ‘met grote sprongen over hindernissen kan springen terwijl het maar een kleine buidel heeft’ aldus de website van de organisatie. In die buidel zitten dan wel Europarlementariërs en Commissieleden en vertegenwoordigers van industrie en wetenschap. Een van de hoofddoelen van de Kangaroo Group is het versterken van het Europese Gezamenlijke Veiligheids- en Defensiebeleid. In publicaties bepleit het onder meer een efficiëntere interne Europese wapenmarkt, die zou moeten bijdragen aan een ‘veilig en welvarend Europa voor de burgers’. De recente afschaffing van controle op grensoverschrijdende wapentransacties binnen de Europese Unie is daarvan een voorbeeld. Tot voor kort werden die transacties nog door een vergunningenbeleid gereguleerd.

Subsidie

De wapenindustrie lobbyt niet alleen voor haar belangen maar graait ook graag in de Europese pot. Airbus’ ‘meest recente financiering door EU instellingen’ is bijvoorbeeld geregistreerd als een subsidie van  € 30.000.000 van het Directoraat Generaal Onderzoek uit het Clean Sky programma, waarmee de industrie onderzoek naar ‘milieuvriendelijke’ vliegtuigen financiert. Het omlaag brengen van het brandstofgebruik is niet alleen voor de civiele, maar zeker ook voor de militaire luchtvaart van groot belang. Airbus bestuursvoorzitter Tom Enders zei het al tijdens de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering in Amsterdam: ‘De wapenindustrie kan niet bestaan zonder financiering uit publieke middelen.’

Over het algemeen heeft de wapenindustrielobby niet te klagen over toegang tot de Europese Commissie (EC). Elzbieta Bienkowska, Commissaris voor Interne Markt, Industrie, Ondernemerschap en het MKB (midden- en kleinbedrijf), lanceerde een nieuwe ‘high-level Group of Personalities’ die de EC gaat adviseren over hoe ze het onderzoek in de wapenindustrie kan steunen. Het Europees Parlement blokkeerde vorig jaar directe Europese subsidies voor onderzoek naar wapenproductie vanuit het meerjarig onderzoeksbudget ‘Horizon2020’, maar de industrie en de Commissie proberen het gewoon opnieuw bij het volgende budget. In een PA (Preparatory Action) gaan ze een strategie uitwerken om dit doel te bereiken.

De lobbyorganisatie ASD maakt natuurlijk deel uit van de ‘Group of Personalities’. Volgens ASD moet 100% subsidiëring van militaire Research & Technology de norm zijn, vanwege de ‘monopolistische aard’ van de wapenmarkt, waarbij alleen staten afnemers zijn. Maar onderzoekssubsidie, zo schrijft ASD in een position paper, is niet het allerbelangrijkste. ‘Het allerbelangrijkste voor de industrie in deze context is marktintroductie: om nieuwe mogelijkheden te creëren en de EDTIB (European Defence Technological Industrial Base) te versterken moet door de EU-gesubsidieerd onderzoek leiden tot concrete aankoopprojecten. Dit is politiek en institutioneel een uitdaging, want de uiteindelijke klanten zijn de nationale Ministeries van Defensie. Daarom moet de Preparatory Action de mogelijkheden onderzoeken om een brug te slaan tussen EU-gesubsidieerd onderzoek en nationaal aankoopbeleid. Dit onderwerp moet besproken worden in de Group of Personalities.’ Gezien het falen van bijvoorbeeld het project ‘eurodrone’ wegens gebrek aan afnemers kan men begrijpen waarom ASD hieraan zoveel belang hecht.  Overigens is het de industrie inmiddels toch gelukt om regeringen geïnteresseerd te maken in een eurodrone.

Van de 16 ‘Personalities’ zijn er 9 afkomstig van wapenbedrijven. Zij grijpen de – vermeende – bedreiging van Europa door IS, Poetin en wanhopige vluchtelingen in gammele bootjes aan om te pleiten voor versterking van de Europese wapenindustrie. Een van hen, Airbus bestuursvoorzitter Enders, zei tijdens een bijeenkomst van de Atlantische Raad in Washington ‘te hopen dat de Russische acties in de Oekraïne een eind zullen maken aan de bezuinigingen op defensie in Europa, die ‘schadelijk zijn voor Airbus en andere Europese wapenproducenten’.

Het lobbyregister, dat volgens ALTER-EU verplicht en volledig moet worden, zal de invloed van de wapenindustrielobby niet doen afnemen maar tenminste inzichtelijk maken. De boodschap van de wapenindustrie blijft echter gehoor vinden in Brussel. Temeer daar Europa steeds meer onderwerpen als veiligheidsprobleem definieert, en steeds meer met militaire middelen reageert. Onderwerpen als illegale migratie en drugshandel, juridische en sociaaleconomische problemen, worden neergezet als veiligheidsprobleem waarop gereageerd moet worden met technieken die de wapenindustrie maar al te graag wil leveren. Daarmee is het een kleine stap naar een militaire reactie, zoals bijvoorbeeld blijkt uit EUNAVFOR MED, de gezamenlijke marineoperatie tegen illegale mensensmokkel – een militair antwoord op het sociaaleconomisch probleem van migratie.

(*) Wendela de Vries is coördinator van Stop Wapenhandel.

Stop Wapenhandel doet onderzoek en voert actie tegen wapenexport en wapenindustrie en is deelnemer in ALTER-EU.