door Frank Slegers
7 november 2018

Waarom verdrinken zoveel mensen in de Middellandse Zee? Dikwijls wordt verwezen naar oorlogen, economische crises, het klimaat,… Maar hier speelt toch een andere ‘oorzaak’: het dichttimmeren van de buitengrenzen door de Europese Unie.

Veilige vluchtroutes

Het is niet zo moeilijk zich een ander beleid voor te stellen, gericht op het scheppen van veilige vluchtroutes.

De landsgrenzen met de andere continenten zouden kunnen worden gedemilitariseerd, het prikkeldraad verwijderd. In plaats van derde landen (Turkije, Egypte, Niger, Mali, Libië, Marokko,…) te betalen voor het tegenhouden van vluchtelingen en migranten zou financiële steun gekoppeld kunnen worden aan veilige doorgangswegen. Europa zou kunnen stoppen met het financieren van de milities in Libië, die overigens regelmatig gemene zaak maken met de mensensmokkelaars.

In plaats van een militair-industrieel complex op te zetten om de grenzen te bewaken zou het geld kunnen gebruikt worden voor een agentschap met als missie het redden van mensen op zee.

Het systeem van humanitaire visa zou kunnen worden uitgebreid, en het verbod aan vliegtuigmaatschappijen mensen zonder de nodige papieren mee te nemen zou kunnen worden opgeheven. Enzovoort.

Moeilijk is het dus niet, en het zijn maatregelen die op korte termijn kunnen worden doorgevoerd. Hier kan een ‘oorzaak’ worden aangepakt die geen voorwendsel is om alles op de lange baan te schuiven. Het zijn voor de hand liggende maatregelen die ieder mens met het hart op de juiste plaats (links dus) enkel kan toejuichen.

Niet vanzelfsprekend…

Toch is dit niet altijd vanzelfsprekend, bijvoorbeeld in de SP in Nederland. Je hoort dan wel kritiek op het Europees vluchtelingenbeleid, maar het dichttimmeren van de Europese grenzen, het de facto opheffen van het recht een aanvraag tot asiel in te dienen in Europa zelf, blijft buiten beeld.

Onder veilige vluchtwegen verstaat men dan opvangcentra ‘in de regio’, dus buiten Europa, waarna erkende vluchtelingen veilig overgebracht kunnen worden naar Europa.

Dit lijkt vooralsnog luchtfietsen, want waarom zouden die landen doen wat Europa zelf niet wil? De Europese Unie maakt haar vluchtelingen- en migratiebeleid afhankelijk van regimes buiten de grenzen, van wie de diensten moeten worden gekocht. In feite worden zo oude koloniale verhoudingen hersteld: ontwikkelingshulp als drukkingsmiddel. Het democratisch gehalte en het respect voor de mensenrechten zijn ook niet bepaald kenmerkend voor veel regimes ‘in de regio’.

Bovendien, wat betekent ‘in de regio’? Het racisme tegen mensen van beneden de Sahara is in de Arabische wereld niet kleiner dan in Europa. Waar ligt ‘de regio’ van de 4,5 miljoen vluchtelingen uit Zuid-Soedan? Wat is de ‘regio’ van Koerden, Berbers,… Delen mensen uit Iran, Libanon en Marokko dezelfde regio? Of bedoelt men met ‘de regio’ in feite ‘de moslimwereld’?

Soms hoor je ook wel eens dat vluchtelingen opvang ‘in de regio’ verkiezen, dicht bij huis. Laten we dan veilige vluchtwegen naar Europa uitbouwen, zodat ze een echte keuze hebben…

300 Miljoen Afrikanen

Maar vanwaar dus die weerstand tegen een idee dat twintig jaar geleden nog vanzelfsprekend was: vluchtelingen moeten veilig naar Europa kunnen komen, als zij hier asiel willen aanvragen? Dat is de onverminderde toepassing van het Vluchtelingenverdrag.

Het minimum zou toch moeten zijn: zolang er ‘in de regio’ geen veilige menswaardige opvangplekken zijn moet de Europese Unie instaan voor veilige vluchtroutes naar Europa zelf.

Wat houdt delen van links tegen om dit te eisen, en zich niet neer te leggen bij het dichttimmeren van de Europese grenzen?
Het antwoord: de vrees voor een massale migratiestroom vanuit sub-Sahara Afrika. Naar verluidt staan honderden miljoenen Afrikanen te trappelen om naar Europa te komen. Als we een gaatje maken in de grens om vluchtelingen veilig binnen te laten, dan gaan geheid die honderden miljoenen Afrikanen zich door dat gaatje naar binnen murwen.
Het is met andere woorden precies dezelfde frame als de frame gehanteerd door populistisch en extreem rechts.

Nu is deze gedeelde frame op zich nog geen bewijs dat de feiten niet kloppen. Als 300 miljoen Afrikanen naar Nederland komen hebben we niet alleen een politiek, maar ook een technisch probleem, toegegeven! Om van België maar te zwijgen, want dat is nog kleiner.

Maar kloppen die cijfers? En wat zit er achter? Het minste dat men kan vaststellen is dat in het recente verleden, toen de Europese grenzen nog erg poreus waren, er geen honderden miljoenen Afrikanen te bekennen waren op de wegen richting Europa.

De studies spreken elkaar tegen, zowel wat betreft de demografische perspectieven in Europa en Afrika, als wat betreft de verwachte migratiestromen. In het novembernummer van Le Monde Diplomatique worden bijvoorbeeld twee studies aangehaald: volgens de ene bestaat Europa in 2050 voor 20 tot 25 procent uit mensen met Afrikaanse roots, volgens een andere studie zou dit 3 tot 4 procent zijn… Het lijkt dus koffiedik kijken.

Het verschil tussen beide studies zit hem in verschillende pronostieken van de economische ontwikkeling van Afrika. De tweede studie gaat er van uit dat de economische ontwikkeling van Afrika pas na 2050 goed op gang komt. Het gangbare model van economische ontwikkeling leidt in een eerste fase tot grotere migratie, niet tot kleinere, omdat de mensen meer middelen ter beschikking hebben om zich te verplaatsen. Hoe sneller de economische ontwikkeling zich doorzet, hoe sneller de migratie op gang komt.

Beide studies gaan anderzijds uit van een economische ontwikkeling volgens de bestaande neoliberale patronen. Het is immers niet zo dat élke economische ontwikkeling per definitie tot grotere migratie leidt. Alle studies vertrekken van het gangbare neoliberale model van economische ontwikkeling, waarbij het platteland leegloopt, want niet opgewassen tegen de mondiale agro-industrie, terwijl de economische ontwikkeling van de stedelijke metropolen niet voldoende is om deze ontvolking op te vangen.

Grote migratiestromen, andere dan die op gang gebracht door oorlogen, natuurrampen of ineenstortende staten, zijn dus geen onoverkomelijk gevolg van uiteenlopende demografische ontwikkelingen, maar hangen af van het type economische ontwikkeling. Als de voorspelde demografische ontwikkelingen in Afrika zich doorzetten, en de economische ontwikkeling volgt het neoliberale pad, dan zou het wel eens kunnen zijn dat vroeger of later grote groepen mensen uit Afrika naar Europa komen, dichtgetimmerd of niet. Al valt ook dat nog te bezien. Een documentaire op Arte over nieuwe muzikale ontwikkelingen in Afrika liet talrijke jongeren aan het woord die er niet aan dachten naar Europa te verkassen. Mensen zijn nog wat anders dan eenheden in wiskundige economische modellen.

Maar de keuze is in elk geval duidelijk: aanvaarden wij het dichttimmeren vandaag van de buitengrenzen van Europa, en de prijs die duizenden drenkelingen en andere slachtoffers daarvoor betalen, in naam van hypothetische migratiestromen in de toekomst die, als ze zich al voordoen, het gevolg zullen zijn van door het Westen opgelegd economisch beleid?