door Klaus Dräger en Herman Michiel

 

Dit artikel zal verschijnen in het decembernummer (Nr. 140)
van het Duitse blad Z, Zeitschrift marxistische Erneuerung

 

In dit artikel hebben we het over de houding en de politieke positionering van de ‘radicaal linkse’ fractie in het Europees Parlement (EP) in zijn nieuwe samenstelling, na de Europese verkiezingen van juni 2024.

Radicaal links in engere zin – links-populisten, links-socialisten, communisten, kleine links-radicale groeperingen met een trotskistisch of maoïstisch karakter, radicaal-linkse nationalisten – heeft verlies geleden ten opzichte van de EP-verkiezingen van 2014 en 2019. In 2014 haalde dit spectrum in de hele EU ongeveer 13,3 miljoen stemmen, in 2019 waren dat er ongeveer 13,8 miljoen en in 2024 ongeveer 11,7 miljoen.[1]

 

Politiek panorama

De linkse fractie in het EP heette voorheen de ‘Confederale Fractie Europees Unitair Links/Noords Groen Links’ (GUE/NGL) maar staat sinds de laatste zittingsperiode bekend als ‘The Left’.

Noords Groen Links als subgroep van deze fractie bestaat voornamelijk uit de linkse partijen van Zweden en Finland en de Rood-Groene Eenheidslijsten van Denemarken. Qua programma zijn dit tegenwoordig meer groen-links-sociaaldemocratisch georiënteerde hervormingsgezinde krachten.

De ‘linkse nationalisten’ worden in de groep ‘The Left’ vertegenwoordigd door het Baskische EH Bildu en het Ierse Sinn Féin. Naar onze mening is het de vraag of Sinn Féin inhoudelijk nog wel als ‘links’ kan worden gecategoriseerd. De laatste jaren is hun profiel verschoven naar het politieke midden.

De ‘linkse populisten’ – met name Mélenchon’s La France Insoumise (LFI) of Podemos uit Spanje – oriënteerden zich aanvankelijk op de strategische concepten van Ernesto Laclau en Chantal Mouffe: tegen de ‘politieke kaste’ als geheel, vriend/vijand-polarisatie, ‘het volk’ tegen ‘degenen aan de top’. Dit is nauwelijks meer terug te vinden in deze oorspronkelijke radicaliteit. Tegenwoordig maakt LFI deel uit van een breed reformistisch ‘Nieuw Volksfront’ (NFP) met Franse socialisten, Groenen, Parti Communiste (PCF) en anderen.

Podemos en de latere brede alliantie Unidas Podemos werden in 2017 eerst ondersteuners en vervolgens in 2019 junior partners van de sociaaldemocratisch geleide Spaanse minderheidsregeringen onder Pedro Sánchez. Unidas Podemos versplinterde eerst op regionaal niveau en later op centraal niveau. Er waren verschillende afsplitsingen zoals de Anticapitalistas (tot 2024 in het EP vertegenwoordigd door Miguel Urban); of voorheen de gematigde vleugel onder Podemos-medeoprichter Iñigo Errejón (Mas Madrid). De populaire linkse minister van Arbeid Yolanda Diaz [2]probeerde de meer gematigde hervormingsgezinde krachten links van de sociaaldempcratische PSOE onder de naam SUMAR [3] te verenigen. Zowel bij de gemeentelijke en regionale verkiezingen in Spanje, als bij de EP-verkiezingen in 2024 mislukte dit. Gezien het succes van de rechtse krachten In Spanje en Frankrijk is daar de hoofdlijn van ‘breed links’ (inclusief sociaaldemocratie en de Groenen) om een firewall op te bouwen tegen het ‘fascistische gevaar’.

De Socialistische Partij van Nederland wordt politiek ook ondergebracht onder het ‘links-populistische’ spectrum. De SP werd door velen in de Duitse LINKE gezien als een rolmodel vanwege haar concept van de ‘verzorgerspartij’. Zowel in 2019 als in 2024 haalde de SP geen zetel meer in het Europees Parlement. De Belgische Partij van de Arbeid (PTB/PvdA), die zichzelf als marxistisch voorstelt en ook bestempeld wordt als ‘links-populistisch’ maakte daarentegen aanzienlijke winst in 2024 en heeft nu twee verkozenen in het EP.

Van het traditionele communistische spectrum zijn alleen AKEL uit Cyprus en de Portugese communistische partij vertegenwoordigd in de linkse fractie van het EP. Communistische formaties uit Italië (Rifondazione, PCI) hebben al enige tijd geen mandaten meer behaald, de Franse communisten (PCF) sinds 2014 ook niet meer. De Griekse communistische partij (KKE) won twee mandaten in 2024, de Tsjechische CP (KSCM) één. Hun parlementsleden zijn bij geen enkele fractie aangesloten, het zijn zgn. ‘niet-ingeschrevenen’. [4]

Wat valt er nog te melden? De ineenstorting van de Duitse LINKE-partij is algemeen bekend, en de redenen hiervoor zijn onderwerp van verhit debat. Het Griekse Syriza was duidelijk naar het centrum verschoven, nadat het partijvoorzitterschap door de multimiljonair Stefanos Kasselakis was overgenomen. Kasselakis’ doel was om Syriza los te weken van het resterende ‘oud links’. Daar is hij in geslaagd. Zelfs extreem pragmatische hervormers zoals Dimitris Papadimoulis, Syriza’s langjarige delegatieleider in het EP, hebben de partij verlaten. De twee recente linkse afsplitsingen van Syriza – volgens ons eigenlijk gematigde krachten – behaalden geen zetel in de EP-verkiezingen van 2024. Op 7 september 2024 werd Kasselakis tijdens  een geheime stemming door een motie van wantrouwen in het Centraal Comité afgezet. De nieuwe sterke man – de Europarlementariër  Nikos Pappas [5] – is van plan voor de Griekse parlementsverkiezingen in 2027 een alliantielijst voor te leggen van Syriza met de sociaaldemocraten van Pasok.

De Italiaanse Vijfsterrenbeweging (M5S) heeft zich aangesloten bij de linkse fractie van het EP. Of het inhoudelijk een linkse kracht genoemd kan worden betwijfelen we. Naar onze mening past M5S niet echt in dit plaatje. De Italiaanse Alleanza Verdi e Sinistra’ behaalde met 6,8 procent een respectabel resultaat bij de EP-verkiezingen 2024. Twee leden van deze lijst zijn overgestapt naar de linkse fractie, de andere vier naar de Groenen. De conclusie is dat de huidige linkse EP-fractie politiek nog heterogener is geworden dan voorheen.

Het moet ook vermeld worden hoe de co-voorzitters van The Left, Martin Schirdewan (DIE LINKE) en Manon Aubry (LFI), op de herverkiezing van Ursula von der Leyen als voorzitter van de Commissie reageerden. Zij vonden het nodig von der Leyen te feliciteren met het ‘goede nieuws’ van haar herverkiezing [6] – ondanks haar betrokkenheid bij het Pfizer-schandaal [7] waarover een onderzoek loopt bij het Europees Hof van Justitie, ondanks het afzwakken van de ‘EU Green Deal’, en haar duidelijk standpunt pro verdere escalatie van  de oorlog in Oekraïne.

 

Linkse Europese partijen: EL vs. ELA?

Een woordje uitleg vooraf. Elke partijfamilie die in het EP vertegenwoordigd is (bijv. de conservatieve EVP, de  liberalen, de sociaaldemocraten, Groenen, …) mag een ‘Europese partij’ oprichten. En dat gebeurde ook, want daar is geld voor uit de EU-begroting, ook voor gelieerde stichtingen of denktanks. Ook vanuit de linkse fractie werd een Europese partij opgericht, ‘European Left’ (EL) met het daaraan verbonden Transform!-tijdschrift en netwerk. Een lid van de fractie is echter niet verplicht ook lid te worden van de partij. Meerdere partijen in één fractie is trouwens ook mogelijk.

Tot de EP-verkiezingen in 2024 vormden Europarlementariërs van partijen die lid zijn van de EL altijd de meerderheid binnen de linkse fractie. Dit is nu voorbij. In augustus 2024 werd een nieuw Europees partijproject gelanceerd: de ‘European Left Alliance for the People and the Planet’ , ELA.[8] In de linkse fractie van het EP behoren 18 Europarlementariërs tot ELA., terwijl alleen de 4 verkozenen van Syriza en 2 van DIE LINKE tot EL behoren. [9]

De oprichting van ELA heeft een voorgeschiedenis. In april 2018 lanceerden Jean Luc Mélenchon (LFI), Pablo Iglesias (Podemos) en Catarina Martins (Bloco) de ‘Oproep van Lissabon’. Daarin riepen ze op tot een ‘democratische revolutie in Europa’ en een breuk met de EU-verdragen. De achtergrond hiervan waren de discussies binnen Europees links over een ‘Plan B’ tegen het bezuinigingsbeleid van de ‘Troika’ (Europese Commissie, Europese Centrale Bank en IMF) tijdens en na de eurocrisis. In die periode propageerde de EL daarentegen een geleidelijke hervorming van de EU in de richting van een ‘Sociaal Europa’. Bij de Europese verkiezingen van 2019 trokken de partijen van de Oproep van Lissabon, samen met de drie Scandinavische linkse partijen, met een gezamenlijk programma (‘Now the People’) naar de kiezer. Dit programma  stelde een veel hardere houding ten opzichte van de EU voor.

Of deze controverse van indertijd (EL: Sociaal Europa; Now the People: Breek met de EU-verdragen) nog relevant is voor de huidige opstelling van  EL en ELA is ons niet duidelijk. Wat ELA opsomt in haar platform – bijv. de strijd voor klimaatbescherming, feminisme, sociale rechtvaardigheid, enz.- is zeer algemeen, en het zijn standpunten die ook door EL en de communisten verdedigd worden. [10]

De kern van de zaak ligt momenteel in de verschillen binnen de linkse EP-fractie en het spectrum van ‘radicaal links’ in de EU als geheel, over de Oekraïneoorlog.

 

Oekraïne: vrede creëren met steeds meer wapens?

Noteer vooreerst dat de Linkse Alliantie van Finland (Vasemmistoliitto ) twee jaar geleden in het Finse parlement stemde voor de toetreding van het land tot de NAVO. Voorheen had deze partij altijd de neutraliteit van Finland verdedigd; het ging dus om een ommekeer van 180 graden.

Het is ook veelzeggend om te zien hoe de leden van de linkse fractie van het EP stemden over resoluties in verband met de oorlog in Oekraïne. In de EP-resolutie van 17 juli 2024 wordt gesteld dat “Oekraïne onherroepelijk op weg is naar het NAVO-lidmaatschap”. Het Parlement verwelkomde ook “het besluit van de NAVO om Oekraïne in de nabije toekomst te voorzien van militaire middelen ter waarde van minstens 40 miljard euro.”  Het EP riep de EU en haar lidstaten op om “hun militaire steun aan Oekraïne zo lang als nodig te handhaven en deze op elke vereiste manier te intensiveren.” Alle EU-lidstaten en NAVO-bondgenoten moeten “collectief en individueel beloven om ten minste 0,25% van hun BBP per jaar bij te dragen voor militaire steun aan Oekraïne.” Verder sprak het Parlement zich uitdrukkelijk uit “voor het opheffen van de beperkingen op het gebruik van aan  Oekraïne geleverde westerse wapensystemen tegen militaire doelen op Russisch grondgebied“.

Welnu: minder dan een derde (15) van de 46 Europarlementariërs van de linkse fractie in het EP stemde tegen deze resolutie! Van deze 15 waren er 8 van de Italiaanse Vijfsterrenbeweging, die zich pas in juli bij de fractie aansloot. [11] Daarentegen stemden 18 leden van de linkse fractie voor de resolutie. [12] Er waren dan nog 13 onthoudingen. [13]

Van de niet-ingeschreven linkse/progressieve krachten, stemden in juli 2024  de parlementsleden van de Sahra Wagenknecht Alliantie (BSW) unaniem tegen, net als de parlementsleden van ‘DIE Partei’, die van KKE (Griekse communisten) en KSCM (Tsjechische c ommunisten).

Op 19 september 2024 nam het EP opnieuw een resolutie aan over de Oekraïense oorlog, geheel in de lijn van de vorige. Deze resolutie betreurt ten zeerste “dat het niveau van bilaterale militaire hulp van EU-lidstaten aan Oekraïne afneemt”. De EU-lidstaten worden opgeroepen om “met name leveringen te bespoedigen van moderne luchtverdedigingssystemen en andere wapens en munitie, waaronder Taurus-kruisraketten”.

De militaire hulp aan Oekraïne waar het EP om vraagt moet “interoperabel en complementair met de NAVO” zijn. Carola Rackete (topkandidaat van dei LINKE bij de Europese verkiezingen van juni 2024) was een hevige verdediger van deze hernieuwde escalatiestrategie van het ‘extreme centrum’. Deze keer stemden echter slechts 9 EP-leden van de linkse fractie voor de resolutie, [14] 20 waren tegen en 12 onthielden zich.[15]

Een deel van de linkse fractie herziet blijkbaar zijn stemgedrag van juli, maar het is duidelijk geworden dat delen van links in de EU het militariseringsbeleid en de escalatiestrategie van de EU en de NAVO steunen, en dat veel anderen gewoon de kop in het zand steken.

 

Opkomst der Links-conservatieven ?

Wagenknechts BSW probeert op middellange termijn een EP-groep van ‘links-conservatieven’ op te richten.Hiervoor zijn 23 Europarlementariërs uit 7 EU-landen nodig. Met de Slowaakse Smer van Robert Fico en de Tsjechische Stačilo is al een samenwerking overeengekomen. De BSW hoopt de Italiaanse Vijfsterrenbeweging en dissidenten van andere politieke groeperingen aan te trekken. Of dit gaat lukken valt nog te bezien.

In het algemeen is het beeld dat naar voren komt er een van verdere versplintering van voormalig links in de EU. Voor linkse vredesactivisten in de EU zijn de laatste ontwikkelingen hoe dan ook zorgwekkend.

Een te pessimistische visie? We herinneren aan Ferdinand Lassalle’s uitspraak: “Alle grote politieke actie bestaat uit het zeggen van wat is, en begint daarmee. Alle politieke kleingeestigheid bestaat uit het verbergen en minimaliseren van wat is.”

 

[1] We willen Nico Biver bedanken voor het beschikbaar stellen van uitgebreid materiaal uit zijn database over EP-verkiezingen en de prestaties van linkse, sociaaldemocratische en groene partijen. Zie voor meer details het artikel van Nico Biver in het decembernummer (nr 140) van Z. Het verscheen in Nederlandse vertaling op Ander Europa..

[2] Diaz komt oorspronkelijk uit de Spaanse communistische partij en Izquierda Unida (IU, Verenigd Links).

[3] Podemos trok zich op het laatste moment terug. Er  dienden zich geen andere regionale progressieve linkse formaties aan. Twee Europarlementariërs van SUMAR zitten in de linkse fractie (The Left). Van de door SUMAR aangezochte regionale progressieve allianties hebben 4 Europarlementsleden zich aangesloten bij de Groenen.

[4] De KKE was tot 2014 lid van de linkse parlementaire fractie en stapte eruit vanwege toenemende politieke meningsverschillen met de meerderheid daar. De KSCM bleef in de linkse fractie tot 2024. Haar partijvoorzitter Kateřina Konečná is een niet-ingeschreven parlementslid. De KSCM nam deel aan de EP-verkiezingen 2024 als onderdeel van een alliantie (Stačilo ) met coronavirus-sceptici en anderen (9,6 procent van de stemmen, 2 Europees verkozenen).

[5] Pappas was eerder minister van Digitale Zaken/Media in de regering van Alexis Tsipras en een van zijn invloedrijkste adviseurs. Hij verkocht Syriza’s capitulatie aan de media als een noodzakelijke en sociaal verantwoorde oplossing.

[6] Zie www.youtube.com/watch?v=2dL4LOxzk7c; vanaf ca. 35 min 50 sec. Titel: “Quand Manon Aubry se moque de nous” (Hoe M.A. ons in de maling neemt).

[7] Von der Leyen had contracten voor de levering van coronavirusvaccins afgesloten per sms – in strijd met alle EU-regels. De linkse fractie had hier ook kritiek op en eiste dat haar verkiezing tot voorzitter van de Commissie moest worden uitgesteld totdat de juridische kwesties waren opgehelderd door het Europees Hof van Justitie. En dan deze euforische felicitatie met de herverkiezing van von der Leyen? Mag men van linkse leiders een klein beetje consequent denken en handelen verwachten?

[8] Momenteel zijn de drie Scandinavische linkse partijen,verder LFI, Podemos, Bloco uit Portugal en Razem uit Polen lid van ELA.

[9] Het zijn Demirel en Schirdewan. Rackete was weliswaar topkandidaat op de Europese lijst van die LINKE, maar dit was als ‘onafhankelijke’. De 8 verkozenen van de Vijfsterrenbeweging traden wel toe tot de linkse fractie, maar sloten zich totnogtoe  niet bij EL of ELA aan.

[10] We vermoeden dat de partijen van Scandinavisch Links (NGL) de ELA nu gebruiken om zich sterker te onderscheiden van de communisten. Naar onze mening zijn tegenstrijdige houdingen tussen de NGL en de communisten over de oorlog in Oekraïne daarvan de achtergrond.

[11] Daarnaast hebben ook de afgevaardigden van AKEL (Cyprus) en de Portugese communistische partij, Podemos, Sinistra Italiana en Özlem Demirel van DIE LINKE tegengestemd.

[12] Alle 8 Europarlementariërs van LFI, alle van de Scandinavische linkse partijen, evenals de Europarlementariërs van Sinn Féin en de Nederlandse Partij voor de Dieren.

[13] Onder hen Martin Schirdewan en Carola Rackete (topkandidaten van de LINKE), de Europarlementariërs van Syriza, het Portugese Bloco, EH Bildu, Luke Ming Flannegan als onafhankelijk linkse uit Ierland, en een Europarlementariër van SUMAR. Het was ook verbazend dat de twee Europarlementariërs van de Belgische PTB/PVDA, Marc Botenga en Rudi Kennes, zich onthielden. De partij publiceerde een artikel over de Oekraïne-resolutie waarin ze de houding van de EU onaanvaardbaar noemde en zelfs vroeg of we slaapwandelend de weg inslaan naar een derde wereldoorlog. Maar zonder enige uitleg was de conclusie: “We hebben ons toen onthouden bij de stemming.”

[14] De NGL-component van de linkse fractie stemde, zoals gewoonlijk, voor. Dat deden ook Sinn Féin en een lid van LFI. .

[15] Tegengestemd werd er nu door de Europarlementsleden van de Belgische PTB/PVDA, en door Catarina Martins van het Portugese Bloco. Anderen onthielden zich net als in juli. Deze keer waren ook Manon Aubry, covoorzitter van de fractie, en andere Europarlementsleden van LFI bij de onthouders.

 

---