11 februari 2025- Voorzitter von der Leyen was verleden week met haar hele Commissie naar Polen afgezakt, het land dat met premier Donald Tusk momenteel het voorzitterschap van de EU waarneemt. Op het programma stond ook een bezoek aan het Europees Centrum van de Solidariteit in Gdańsk, een imposant museum gewijd aan de strijd van de vakbond Solidarnosc en andere burgerbewegingen in Oost-Europa voor meer burgerrechten, ten tijde van het kazerne-socialisme in de jaren ‘80.

Nu weet de EU, die het museum voor de helft betaalde, van alle hout pijlen te maken, zelfs van vakbondsstrijd. In haar speech had Ursula von der Leyen het over de moedige mannen en vrouwen van Solidarnosc die zich verzet hebben tegen de onderdrukking door Moskou, zodat hun kinderen konden opgroeien in een vrij land. “Ze verankerden Polen in de democratische waarden van vrijheid, de rechtsstaat en mensenrechten – het fundament van de Europese Unie.” Von der Leyen moet hierbij echter wel even vergeten dat Polen tot voor kort in één adem vernoemd werd met het verfoeilijke ‘illiberale’ Hongarije, en dat de rechtsstaat en mensenrechten onder de regeringen met de Recht en Rechtvaardigheidspartij (PiS) geen goede beurt maakten. Opluchting als in december 2023 het roer in Warschau werd overgenomen door de ‘goede Europeaan’ Donald Tusk, (ooit de opvolger van Herman Van Rompuy als voorzitter van de Europese Raad) wiens Burgerplatform lid is van de Europese Volkspartij, net zoals von der Leyen. In haar Gdańsk-speech ontbrak het dus niet aan dear Donald hier, dear Donald daar, en de vaststelling dat ze helemaal op dezelfde golflengte zitten over bewapening van de EU en verhoogde competitiviteit door bedrijfsvriendelijke deregulering.

Maar wat met de rechtsstaat en de mensenrechten in Polen? Voor de EU is ‘de rechtsstaat’ in de eerste plaats het uitvoeren van de Europese wetgeving. Welnu, Tusk herhaalde in Gdańsk vlakaf, en in aanwezigheid van von der Leyen,  dat hij niet van plan is het Europees Migratiepact (dat volgend jaar van kracht wordt) uit te voeren en dat hij zich niet zou laten leiden door ‘gevoelens’. De vergoelijking hiervan blijkt echter al in de maak te zijn: von der Leyen zei dat er absoluut moet rekening gehouden worden met de vele Oekraïners die in Polen opvang krijgen. Wie weet wordt Polen’s voornemen om 4,7% van het BBP te besteden aan defensie ook nog in rekening gebracht… Evenmin in overeenstemming met de rechtsstaat, en zelfs volledig in strijd met het internationaal recht, was de eerdere aankondiging door Tusk dat het asielrecht tijdelijk zal opgeschort worden. Maar hiervoor werd voor dear Donald ook al een uitweg gevonden. Rusland en Wit-Rusland sturen opzettelijk vluchtelingen richting Polen, en dat betekent een risico voor de nationale veiligheid, waardoor dus een uitzondering op het asielrecht kan toegestaan worden.

Een uitzondering bedingen omwille van hogere belangen: het idee is al goed ingeburgerd bij de regeringen van de lidstaten. De Nederlandse regering Schoof roept zelfs de grondwet in: “De omvang van migratie naar Nederland moet zo snel mogelijk drastisch beperkt worden met het omvangrijkste pakket voor grip op migratie ooit. Alleen door de instroom te beperken kan de regering blijven voldoen aan de grondwettelijke taken: zorgen voor volkshuisvesting, gezondheidszorg en onderwijs.”