Vasyl Cherepanyn staat aan het hoofd van het Visual Culture Research Centre in Kiev en is de uitgever van het tijdschrift Political Critique (de Oekraïne editie). Hij was één van de organisatoren van een conferentie in Kiev in juni 2013 onder de titel Post Globalisering Initiatief, ter voorbereiding van initiatieven rond de G-20 in St. Petersburg. (1)
Christophe Aguiton en Nicola Bullard spraken met hem op 6 maart 2014.
Hoe was jij betrokken bij de Maidanmobilisaties?
Vasyl Cherepanyn: Visual Culture Research Centre was vanaf december betrokken bij de beweging op Maidan. We hielpen bij de organisatie van een educatief programma voor de mensen op het plein van de Open Universiteit van Maidan. Dit programma heette “Globaal protest” en plaatste de opstand in een bredere context, meer bepaald van de Arabische lente, de indignados en Occupy. We wisten dat de politie gewone demonstranten van de ziekenhuizen naar de politiebureaus bracht. Daarom organiseerden we een breed netwerk om de mensen in de ziekenhuizen te beschermen.
Linkse mensen en sociale activisten waren betrokken bij een veelvoud aan activiteiten, inbegrepen medische hulp, SOS Maidan –een soort alternatieve media, juridische hulp, en een informatie hotline voor de beweging.
Er was veel sprake van neo-nazis en fascisten op Maidan. Wie waren dat?
VC: Laat me beginnen met te zeggen dat er een Westerse blindheid is over de situatie in Oekraïne. Het gaat het Westers begrip te boven. Uiterst rechts was er wel degelijk, maar het was een echte revolutie, en in een echte revolutie zijn alle oppositionele krachten van de partij. Iedereen was present, met uitzondering natuurlijk van de oligarchen en de kleine elite van de superrijken.
Om de rol van uiterst rechts in een juist kader te plaatsen is het belangrijk te kijken hoe de gebeurtenissen elkaar opvolgden. De zogenaamde “Euro Maidan” begon op 21 november 2013. De aanleiding was de weigering van de President het verdrag met de EU te tekenen, en de eerste dagen werd er gemobiliseerd door journalisten, studenten, en uiterst rechts kwam erbij op een typerend parasitaire manier. De neonazistische Svoboda partij was de eerste parlementaire partij die zich bij de beweging aansloot, wat hen een zekere zichtbaarheid gaf. Op 29 november sloeg de repressie toe, wat het protest alleen maar breder maakte. Daarna waren alle sociale sectoren en alle politieke oppositiekrachten aanwezig. Toen werd de “Euro Maidan” de “Maidan”, en hoe sterker het protest werd, hoe zwakker de invloed was van uiterst rechts.
Ik weet dat er linkse krachten zijn voor wie het onmogelijk is deel uit te maken van een beweging wanneer uiterst rechts ook aanwezig is. Maar de realiteit is niet zo zuiver als de politieke theorie, en volgens mij is het de taak van de linkerzijde deel te nemen en zich in de beweging te engageren.
Binnen uiterst rechts is er nu de strijd tussen de Svoboda partij en de Rechtse Sector, een nieuwe groep die op Maidan gevormd werd met radicale nationalistische organisaties en een aantal voetbalhooligans.
De belangrijkste vaststelling is dat het volk de motor was van Maidan, niet de politieke partijen of organisaties. Gewone mensen kwamen naar het plein en bleven er tot de overwinning. Sommigen betaalden dit engagement met hun leven.
Een andere kritiek van sommige linkse organisaties in Europa is het verbod van de Communistische Partij in Oekraïne.
VC: De Communistische Partij is niet verboden. Er was een initiatief om zowel de partij van Viktor Yanukovitsj als de Communistische Partij te verbieden toen zij op 16 januari samen stemden om betogingen te verbieden en de ngo’s en onafhankelijke media onder controle te plaatsen. Maar dat initiatief werd niet opgevolgd, en er zal natuurlijk geen enkele partij worden verboden. Maar je moet weten dat de Communistische Partij enkel in naam communistisch is. Haar programma reikt niet verder dan nostalgie naar de welvaartsstaat onder de Sovjet-Unie. Daar is niets communistisch aan!
Wat is de rol van de vakbonden?
VC: De officiële vakbondsfederatie stond aan de kant van de autoriteiten. Maar de onafhankelijke federatie stond aan de kant van het verzet. Het hoofd van deze federati was lid van de Maidan Raad. Er was een poging een algemene staking te organiseren, maar dit bleek onmogelijk omdat de oligarchen de fabrieken bezitten en onmiddellijk optraden tegen elke poging stakingen te organiseren. Er waren enkele stakingen in Centraal- en West-Oekraïne, veelal in de dienstensector. Ik denk dat de beweging nog sterker en minder gewelddadig was geweest al we er in geslaagd waren een algemene staking te organiseren.
De toestand in Oekraïne werd omschreven als een tegenstelling tussen pro-Europese en pro-Russische krachten, die het land in twee deelde. Er wordt inderdaad gesproken over een federatie, en de beslissing van het nieuwe parlement Russisch niet te erkennen als een officiële taal lijkt te bevestigen dat het land inderdaad diep verdeeld is.
VC: De beslissing van het parement in 2012 waarbij het Russisch erkend werd als officiële taal was ongrondwettelijk, want de grondwet zegt ondubbelzinnig dat het Oekraiens de officiële taal is. Maar als was de beslissing van 2012 on,grondwettelijk, toch denk ik dat de nieuwe beslissing van het parlement een vergissing is en ze zijn er nu op terug aan het komen. Bijna de helft van de mensen op Maidan spraken Russisch.
Meer in het algemeen was het in de jaren 1990, kort na de onafhankelijkheid, populair te spreken over “twee Oekraïnes”. Sommige intellectuelen theoriseerden toen de historische verdeeldheid van Oekraïne, waarbij het Westen deel had uitgemaakt van het Austro-Hongaarse rijk, en het Oosten van het Russisch imperium. Maar rond 2000 bleek dit idee niet te kloppen met de realiteit. Oekraïne bleef één land, en Maidan was er het bewijs van.
Maidan bestreek gans het land, niet enkel Kiev maar ook Odessa, Kharkiv, Donetsk, en zelfs Sevastapol in de Krim. In januari was er een golf van bezettingen van administratieve gebouwen in gans Oekraïne. In het Oosten, waar Yanukovitsj het staatsapparaat controleerde, was de repressie zeer hard: activisten werden door de politie en door criminelen hard aangepakt en er waren ontvoeringen, schietpartijen en martelingen.
Het gepraat over een federatie was een teken dat het regime zijn greep op de gebeurtenissen verloor: het was een wanhopige poging aan de macht te blijven. In werkelijkheid zijn de mensen in Oekraïne meer bezig met economische en sociale problemen dan met culturele mythes die gebruikt worden als propaganda tegen onze eenheid.
En hoe bekijk je de toestand op de Krim?
VC: De geschiedenis van de Krim is een verhaal apart. Het heeft het statuut van een zelfstandige republiek in de schoot van Oekraïne en het heeft een enorme strategische betekenis voor Rusland. Gedurende vele jaren heeft het Kremlin pro-Russische groepen gefinancierd, inbegrepen groepen die zichzelf links noemen en een links vertoog aanwenden in hun propaganda.
Maar uiteindelijk is de militaire bezetting van de Krim een putsch, een contrarevolutie tegen de protesten. De gebeurtenissen in Oekraïne zijn voor Putin een nachtmerrie. Hij gebruikt alle mogelijke middelen – militaire en propaganda – om politieke alternatieven in de Oekraïne te discrediteren, inbegrepen linkse, en bij uitbreiding, in Rusland. Maar de realiteit is dat de situatie in Oekraïne aan de controle van Rusland ontsnapt is.
Wat zou de linkerzijde in Rusland en elders moeten doen?
VC: Zoals gewoonlijk waren de EU en het Westen te laat met hun reactie. We hadden sancties nodig in december, maar beter laat dan nooit. Ook de linkerzijde reageerde traag. We hadden internationale protesten verwacht om Maidan te ondersteunen en de EU en de VS onder druk te zetten krachtdadiger op te treden. Maar er kwam niets. Er was geen echte internationale solidariteit.
Maar we zien dat Maidan ook de EU bedreigde. Maidan was voor een alternatief Europa en we vonden een aanpak om te vechten voor onze rechten op een reële, radicale en democratische manier. Misschien is dat de reden dat de EU zo traag reageerde.
Links moet actiever en beter geïnformeerd zijn. Het moet de propaganda van Putin niet herhalen dat fascisten Maidan bezet hebben. Links moet meer aandacht besteden aan het kader en begrijpen dat Maidan een echt sociaal verzet was, en dat Oekraïne een echte revolutie heeft gekend.
En links in Oekraïne?
VC: Er is nu een nieuwe politieke ruimte voor links om zichtbaarder en invloedrijker te zijn. Eerst werd het politieke landschap helemaal bezet door neo-nazies en oligarchen. Dit is gedeeltelijk veranderd.
De meest actieve kracht nu is het volk. Maidan bewees dat het volk de echte motor is van revolutie en vooruitgang. Links kan niet zoals voorheen elitair en sectair blijven. We moeten nu inclusiever zijn en werken met de brede massa’s. We moeten ons perspectief open trekken om het reëel te houden, en ons inzetten rond allerlei sociale vraagstukken. Eerder dan de inhoud is de vorm van onze activiteit belangrijk.
We moeten nieuwe platforms bouwen zoals sociale centra en sommige van de Maidan-initiatieven institutionaliseren. Maar links moet vooral naar buiten trekken en luisteren naar de mensen. Elke nederlaag voor links is een overwinning voor rechts. We moeten horen wat de mensen willen en niet enkel kijken naar onze ideeën uit het verleden. De afwezigheid van een politieke praktijk schept politieke hallucinaties.
Contact:
Vasyl Cherepanyn cherepanyn@gmail.com, Christophe Aguiton aguiton@gmail.com, Nicola Bullard nicolabullard@gmail.com
Noot:
(1) http://www.pglobal.org/events/202/ The Post Globalisation Initiative wordt ondersteund door allerlei organisaties op international vlak,zoals ATTAC Frankrijk. Veel organisties van de Oekraïnse linkerzijde naman aan het initiatief deel.