door Herman Michiel
20 augustus 2024

In eerdere bijdragen hadden we het over topjob 1, het voorzitterschap van de Europese Commissie (Ursula von der Leyen) en topjob 2, de ‘Hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid’ (Kaja Kallas). Maar er is ook nog de voorzitter van de Europese Raad. Als die term u weinig zegt, herinner u dan die nogal boertige figuur die samen met de Commissievoorzitter op bezoek was bij Erdogan, en vlug de enige stoel ging bezetten zodat Frau von der Leyen als toeschouwer op de canapé kon gaan zitten.

De liberale Belg en ex-premier Charles Michel is inderdaad nog tot eind november de voorzitter van de Europese Raad. In die functie is hij de ‘vertegenwoordiger van de lidstaten’, waarvan de premiers of presidenten regelmatig bijeenkomen in zogenaamde topbijeenkomsten, voorgezeten door, juist, de voorzitter van de Europese Raad. Deze Raad mag de grote lijnen van het beleid uitstippelen, de uitwerking is voer voor de Commissie. Van de bijeenkomsten zijn er geen publieke verslagen, alleen eindverklaringen. De mediaberichtgeving over het verloop van zulke ‘top’ berust dan ook vaak op al dan niet opzettelijke perslekken en indiscreties. De Europese Raad is de plaats waar veel aan touwtrekken gedaan wordt, en natuurlijk kunnen grote lidstaten harder trekken dan kleintjes. Van de voorzitter wordt verwacht dat hij compromissen kan bedingen, conflicten kan toedekken en het zoveel mogelijk naar buiten kan laten overkomen dat ‘Europa uit één mond spreekt’.

In tegenstelling tot Ursula von der Leyen (vdL) volgt Charles Michel zichzelf niet op in een tweede ambtstermijn. Aangezien zijn aartsslechte verhouding tot vdL was dit ook uitgesloten. Zijn prestaties als arrangeur-dealmaker waren ook niet fameus, en zijn al te opzichtige carrièremanoeuvres werden door het EU-establishment niet op prijs gesteld, omdat ze koren op de molen zijn van ‘populisten’ die in de Europese leiders vooral vetbetaalde postjesjagers zien. Eind juni wees de Europese Raad de gewezen premier van Portugal António Costa aan als opvolger van Michel, een benoeming die geen instemming van het Europees parlement vereist.

Costa staat bekend als minzaam man, goed diplomaat, en als lid van de Portugese Partido Socialista zorgt hij voor het ‘politiek evenwicht’ binnen de EU-topbenoemingen: von der Leyen christendemocraat, Kallas liberaal, Costa socialist, toonbeeld van de drie traditionele politieke families die samen de Europese kar trekken, vaak met groene ruggensteun. Het helpt ook dat Portugal een kleine lidstaat is, net zoals België dat al twee voorzitters leverde, Herman Van Rompuy en Charles Michel. Want als arena waar de ‘nationale belangen’ van de lidstaten – toch zoals hun regeringen die zien – met elkaar geconfronteerd worden, zou een voorzitter uit een leidende lidstaat (Duitsland, Frankrijk, Spanje, Italië…) moeilijk aanvaard worden. Donald Tusk, Michel’s voorganger, was daarop een uitzondering, maar bij zijn benoeming in 2014 speelde Polen nog niet de vooraanstaande Europese rol zoals vandaag. Met zijn 63 jaar is het ook waarschijnlijker dat Costa zijn job als kroon op zijn carrière zal zien, eerder dan een wipplank naar een nieuwe.

Toch roept de benoeming van António Costa vragen op. Hij was premier sinds 2015, maar nam in november 2023 ontslag nadat zijn ambtswoning en de kantoren van nauwe medewerkers door de politie doorzocht werden in het kader van een corruptieschandaal. Bij ‘Operation Influencer’ zoals het gerechtelijk onderzoek wordt genoemd gebeurden een aantal arrestaties, o.a. van Costa’s kabinetschef. Er zijn vermoedens van onregelmatigheden bij de toekenning van vergunningen voor een data-centrum, een miljardenproject voor de ontginning van lithium en een fabriek voor waterstofproductie. Costa zelf is niet in beschuldiging gesteld, maar het onderzoek is nog lopende. Costa ontkende alle betrokkenheid en zei een zuiver geweten te hebben, maar ontslag te nemen omdat hij als premier niet kan functioneren zolang er twijfels zijn aan zijn integriteit. Dat is een respectabel standpunt, maar dan blijft toch de vraag die het groene europarlementslid Daniel Freund opwierp: als Costa denkt dat hij geen premier van Portugal kan zijn zolang het onderzoek loopt, hoe kan hij dan wel voorzitter zijn van de Europese Raad?