door Herman Michiel
16 juli 2024

In een vorig artikel bespraken we topjob 1, het voorzitterschap van de Europese Commissie. Dat Ursula von der Leyen zichzelf opvolgt in die functie is meer dan waarschijnlijk, zoals moet blijken op 18 juli bij de stemming in het Europees Parlement.

Nu hebben we het over de functie met de ronkende titel ‘Hoge vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse zaken en Veiligheidsbeleid’, in de volksmond – voor zover die het ooit daarover heeft – de buitenlandminister van de EU genoemd. De voorbije vijf jaar was het de Spaanse sociaaldemocraat Josep Borrell die die rol vervulde, en zijn opvolger voor de komende vijf jaar werd al door de staats-en regeringsleiders van de lidstaten aangeduid: de huidige premier van Estland, Kaja Kallas. Die benoeming moet wel formeel door het Europees Parlement bekrachtigd worden, zoals die van alle eurocommissarissen, maar alleen de hele Commissie kan gewraakt worden. Kajas’ benoeming is zo goed als een feit.

Laten we het nog even over het bilan van Josep Borrell hebben. De ‘Hoge vertegenwoordiger’ wordt ondersteld de spreekbuis te zijn van ‘de lidstaten’, en dus het standpunt te vertolken dat via geheime onderhandelingen, veto’s van grote lidstaten, deals en drukkingsmiddelen bereikt werd en doorgaat voor ‘het’ EU-standpunt. Dat standpunt kan kort samengevat worden: de EU bevindt zich in oorlogsmodus. Zo bezien heeft Borrell zich voorbeeldig van zijn taak gekweten. Bij het begin van zijn mandaat verkondigde hij dat de EU “de taal van de macht” moet leren spreken. Op de Münchense zgz. veiligheidsconferentie declareerde hij dat de Europese Unie zich bevindt “in een dringende oorlogsmodus”, en als het van hem afhangt moeten de Europese burgers een ’oorlogsmentaliteit’ krijgen. In verband met de oorlog in Oekraïne uitte hij zijn bezorgdheid dat de oorlog wel snel zou kunnen beëindigd zijn als de EU er niet in slaagt meer munitie te leveren. Deze Spaanse socialist telt zeker geen Jean Jaurès in zijn politieke stamboom…

Als ‘Hoge vertegenwoordiger’ stond hij ook aan het hoofd van de ‘diplomatieke dienst’ (EEAS) van de EU, maar die vulde hij meer in als minister van oorlog dan als diplomaat. Diplomatieke gaven had hij r nauwelijks. Hij bestond het bijvoorbeeld om de Europese Unie voor te stellen als een goed onderhouden tuin, die echter omringd is door een jungle… Sindsdien wordt hij wel eens aangeduid als jungle Josep. Diplomaten zijn er normaal ook voor bekend dat ze kunnen zwijgen als het graf, maar Borrell had zich al zodanig ingeleefd in de Europese oorlogsmodus dat hij pardoes de strikt geheime besprekingen eruit flapte over het sturen van gevechtsvliegtuigen naar Oekraïne. Nog een staaltje van ‘s mans diplomatieke gaven was jongeren die opkomen voor degelijke klimaatmaatregelen voor te stellen als lijdend aan het ‘Greta-syndroom’, verwijzend dus naar het boegbeeld van de jongeren-voor-het-klimaat-beweging Greta Thunberg.

Dat wat betreft Josep Borrell, die er binnenkort moet voor zorgen dat hij zijn maandinkomen van een kleine 25.000 € door een nieuwe bron ziet te vervangen. Zoals gezegd wordt hij opgevolgd door de huidige Estse premier Kaja Kallas, en dat is zeker in één aspect een trendbreuk. Alle voorgangers van Borrell kwamen zoals hij zelf uit de sociaaldemocratische stal. Kallas daarentegen is een liberale, partijleider van de Estse Hervormingspartij die aangesloten is bij de Europese liberalen. Het liberaal bloed zit in de familie, want het was haar vader Siim Kallas die de Hervormingspartij oprichtte, en die ook premier van Estland en gouverneur van de Estse centrale bank geweest is. Meer zelfs, hij was onder Barroso lid van de Europese Commissie waartoe zijn dochter nu als Hoge vertegenwoordiger ook zal behoren.

Maar van een trendbreuk wat betreft de Europese ‘oorlogsmentaliteit’ zal zeker geen sprake zijn. Kallas toonde in november 2023 nog interesse om Stoltenberg op te volgen als secretaris-generaal van de NAVO, maar Washington’s keuze viel op Marc Rutte. Nu ze hoofd wordt van de Europese diplomatie vroeg een hoge EU-ambtenaar zich af of het wel een goede keuze was om iemand die graag Russen eet voor het ontbijt die functie toe te vertrouwen. Haar opvatting over diplomatie is blijkbaar “dat men niet spreekt met oorlogsmisdadigers”; dat was een uithaal naar Macron die in de eerste weken van de Russische aanval nog pogingen ondernam om met Moskou tot diplomatiek overleg te komen. Ze opperde onlangs ook nog dat het geen slechte zaak zou zijn als Rusland opgedeeld werd in verschillende kleinere staatjes. Als fervente verdedigster van economische sancties tegen Rusland werd het voor Kallas even lastig als bleek dat haar echtgenoot mede-eigenaar is van een bedrijf dat, ook na de Russische inval, zaken bleef doen in Rusland. Zoiets deed haar toch al geringe populariteit onder de Esten geen deugd, de promotie naar Brussel komt haar heel goed uit.

Israël lijkt gelukkig met Kallas’ opvolging van Borrell, alhoewel Estland in mei voor het volledig VN-lidmaatschap van Palestina stemde . Maar Borrell veroordeelde in nogal sterke bewoordingen de slachtingen in Gaza, wat door de Netanyahu regering natuurlijk gelijkgesteld wordt met een aanval op de staat Israël. Maar buiten haar viscerale vijandigheid tegenover Rusland – Kallas beweerde zelfs dat een overwinning op de Russen essentieel is om een derde wereldoorlog te vermijden – is niet zoveel bekend over de standpunten van de toekomstige EU-buitenlandminister over het EU-buitenland. De Europese leiders rekenen blijkbaar op  on the job training.

Of is onwankelbare vijandigheid tegenover Rusland het doorslaggevende criterium om het in de EU te maken?

Toegevoegd op 17 juli: Over Kallas, zie ook het artikel “En als we Rusland nu eens onder elkaar verdelen?” in De Wereld Morgen.