door Herman Michiel
3 juli 2024

Men zegt wel eens dat de Europese molens traag malen, maar dat is niet altijd het geval Een jaar geleden kon het Commissievoorstel om met een half miljard euro de Europese munitieproducenten aan te porren om hun output op te drijven op iets minder dan een maand goedgekeurd worden door de Raad van Ministers en het Europees Parlement. Dit record werd nu gebroken bij de verdeling van de EU-topjobs: slechts drie weken na de verkiezingen weten we al dat Ursula von der Leyen zichzelf opvolgt als commissievoorzitter, dat de gewezen premier van Portugal António Costa de opvolger is van Charles Michel als voorzitter van de Europese Raad (de topbijeenkomsten van de staats-en regeringsleiders) en dat de premier van Estland Kaja Kallas de nieuwe ‘hoge vertegenwoordiger van de EU voor het buitenlands en veiligheidsbeleid’ wordt ter opvolging van Josep Borrell. Voor de vierde topjob zal Roberta Metsola bij de eerste zitting van het nieuwe parlement half juli waarschijnlijk de goedkeuring krijgen om zichzelf gedurende een halve termijn (2,5 jaar) op te volgen als voorzitter.

Niet zo stevig ‘platform’

Dat dit alles op drie weken beklonken werd is een beetje overdreven, toch in het geval van von der Leyen. Tenslotte moet haar kandidatuur half juli nog goedgekeurd worden door een absolute meerderheid in het Parlement, wat betekent dat 361 van de 720 verkozenen voor haar moeten stemmen. Nu is er binnen dat Parlement een soort informele coalitie van drie ‘pro-Europese’ politieke families die – al dan niet gesteund door de Groenen – bijna altijd voor een meerderheid zorgen: de Europese Volkspartij (EVP) waar von der Leyen toe behoort, de sociaaldemocraten (S&D) en de liberalen (Renew). Deze informele coalitie wordt vaak aangeduid als ‘het platform’. Een platform is inderdaad iets waarop je kunt rekenen, waarop je kunt staan. In het nieuwe parlement bezet de EVP 188 zetels, S&D 136 en Renew 75. Dat zijn er samen 399, maar toch zijn er binnen het platform ‘dissidenten’ waarop niet noodzakelijk kan gerekend worden.

Meloni! Fratelli! Bésame mucho!

Bijgevolg heeft Frau von der Leyen haar comissievoorzitterschap het voorbije jaar volop benut om haar tweede ambtstermijn veilig te stellen. Als het ‘platform’ geen garantie biedt moet er ook daarbuiten gekeken worden. Naar Italië bijvoorbeeld, waar de Fratelli d’Italia de wind in de zeilen hebben. Sinds oktober 2022 is hun leider Giorgia Meloni, afkomstig uit de neofascistische beweging, benoemd tot premier van Italië. Meloni probeert, net zoals Le Pen, een deftige indruk naar buiten te maken, maar wie achter de schermen kijkt ontdekt dat de Fratelli ook een thuishaven vormen voor nostalgici van het Mussolinitijdperk. De Fratelli zijn Europees aangesloten bij de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR), die men het raakvlak tussen rechts en extreemrechts kan noemen.

Voor von der Leyen is dit op zich geen bezwaar. Ze heeft haar ‘rode lijnen’[i] zo getrokken dat de Fratelli niet uitgesloten worden van mogelijke overeenkomsten. Meloni doet geen ‘eurosceptische’ uitspraken, brengt geen fascistische groeten, is pro-NAVO en pro-Kiev. Niets belette dus dat een mooie ‘vriendschap’ opbloeide tussen Ursula en Giorgia. Ze trokken samen naar Caïro en naar Tunis, om akkoorden af te sluiten met de lokale potentaten om ten allen prijze ‘illegalen’ de weg te versperren naar Fort Europa, iets wat zowat alle partijen in de EU zullen op prijs stellen. En na de voorbije Europese verkiezingen blijkt duidelijk hoe vooruitziend von der Leyen was door Meloni naar zich toe te halen: de Fratelli bezetten maar liefst 24 zetels in het Europees parlement! Dat kan opwegen tegen een aantal dissidenten binnen het ‘platform’!

Alle steun is welkom, als die maar voor mij is

Toch is de buit niet binnen, en vdL moet omzichtig te werk gaan, want sociaaldemocraten, liberalen en groenen stelden geen akkoorden te willen met de (zeer of extreem-) rechtse ECR. Alhoewel dit de derde grootste partij in het Europees parlement geworden is (83 zetels, waarvan dus 24 bij de Fratelli) viel ze buiten de prijzen bij de verdeling van de topjobs; Miloni onthield zich daarom bij het topjobconclaaf. Von der Leyen’s strategie lijkt er nu in te bestaan om, zoals ze het uitdrukte, ook te onderhandelen met “sommige delen van andere partijen”, een duidelijke hint naar de Fratelli niettegenstaande hun aanhorigheid bij de ECR.

Naast die van de Fratelli zou ook de steun van de Groenen (54 zetels) zeer welkom zijn voor von der Leyen. Trouw aan het EU-credo, de as Brussel-Kiev en de rechtsstaat blijven ze afgemeten binnen von der Leyen’s rode lijnen, met hun rotsvaste steun aan de NAVO als bonus. Kunnen ze deel uitmaken van een meerderheid (het ‘platform’)? Bas Eickhout (GroenLinks), inmiddels co-voorzitter van de Europese Groenen, ziet dat helemaal zitten op voorwaarde dat de Europese klimaatplannen niet afgezwakt worden. Compromissen lijken hier best haalbaar, want de Groenen slikten toch ook de invoer van het smerig Amerikaans schaliegas, en in België waren het Groenen die een zoveelste verlenging van de kerncentrales goedkeurden. Toch wordt het schipperen voor von der Leyen, want haar eigen EVP wil de aanhang bij de protesterende boeren niet in het gedrang brengen, is tegen het verbod op verbrandingsmotoren, op responsabilisering van bedrijven bij inbreuken op milieu en mensenrechten, enzovoort.

Maar dat von der Leyen’s tweede ambtstermijn in het gedrang komt, zoals media her en der beweren (om de spanning erin te houden, of om haar te steunen door de vrees voor een politiek vacuum?) zou ik durven te betwijfelen. De sociaaldemocraten hebben geen valabele kandidaat naar voren geschoven, de liberalen (Renew) zijn sterk verzwakt uit de Europese verkiezingen gekomen en hun Macron heeft het met zijn vervroegde verkiezingen zowat overal verkorven (behalve bij het Rassemblement National…) . En von der Leyen heeft het er al gaaf en heel vanaf gebracht bij een hoop netelige kwesties, zoals haar ‘verloren’ sms-berichten over miljardendeals met de farmaceutische industrie, of haar eigengereid optreden in Tel Aviv als “woordvoerder” van de EU. Zet u schrap: naar alle waarschijnlijkheid  wordt zij de derde Commissievoorzitter  die  de rol 10 jaar lang vertolkt  (na Hallstein 1958-1967, Delors 1985-1995 en Barroso 2004-2014).

[i] De drie ‘rode lijnen’ van von der Leyen: “pro-Europees zijn” [whatever that means], “pro-Oekraïne zijn” [wat betekent wapens blijven leveren om Rusland te verslaan] en “voor de rechtsstaat zijn”.