17 augustus 2022- Wat doe je als je veel publiek gebakkelei over een wetsvoorstel wil vermijden? Maak de raadplegingsperiode ultrakort, en plan ze tijdens het hartje van de vakantie! De Spaanse socialistische premier Sánchez is niet de uitvinder van dit procedé, maar hij paste het wel toe op zijn wetsvoorstel over de ‘modernisering’ van de wet op de staatsgeheimen (‘Ley de Información Clasificada’, ‘Classified Information Law’). Het wetsontwerp werd op 3 augustus bekendgemaakt, de ‘civiele maatschappij’ had tot 12 augustus de tijd om commentaar te leveren…

Dat er reacties zouden komen was te voorspellen. Het wetsontwerp voorziet periodes gaande tot 65 jaar om documenten publiek ontoegankelijk te houden, voor zover ze de veiligheid van de staat zouden kunnen bedreigen. Door het wetsontwerp voor te stellen als een vervanging van de (sedertdien herziene) wet van 1968 ingesteld onder het franquistisch regime, en als een ‘aanpassing aan democratische en grondwettelijke principes en de hogere internationale standaards’ probeert de regering haar initiatief als een progressieve maatregel voor te stellen. De politieke stellingnames over het ontwerp vertellen wel iets anders. Het linkse Podemos, dat als coalitiepartner een soort vijgenbladfunctie vervult in de PSOE-geleide regering, heeft bezwaren tegen het wetsontwerp, maar meent door discussies binnen de regering een en ander te kunnen corrigeren. Anderzijds heeft de grootste oppositiepartij, de rechtse Partido Popular die plaats biedt aan veel franquistische sympathisanten, aangekondigd het wetsvoorstel vanuit de oppositie te zullen goedkeuren, niettegenstaande haar viscerale afkeer voor alles wat zelfs maar bij naam socialistisch is.

Een aantal burgerorganisaties en persvrijheidsgroepen slaagde er niettemin in een scherp protest te laten horen tegen het regeringsmanoeuvre. Ze vragen onder andere een verlenging van de raadplegingstermijn met een maand. Het wetsontwerp bedreigt volgens hen de persvrijheid en de openbaarheid van bestuur, en de boetes voorzien voor de publicatie van geheime documenten – van 50.000 tot 3 miljoen euro – vormen een intimidatie voor klokkenluiders en onderzoeksjournalisten.

Onder de dossiers die door de wet op de staatsgeheimen gesloten zouden kunnen blijven voor de huidige generaties rekent men onder andere dat van de ‘23F’, de mislukte staatsgreep van 23 februari 1981 door militairen en leden van de Guardia Civil, waarvoor het koningshuis nauwelijks zijn sympathie kon verbergen. Een ander dossier betreft de GAL- doodseskaders, die in de jaren 80 ETA-militanten folterden en uit de weg ruimden; ze werden gesteund door hoge ambtenaren van Binnenlandse Zaken, en de rol van de toenmalige socialistische premier Felipe González werd nooit opgehelderd. Meer recent is er het afluisterschandaal van Catalaanse voorstanders van de onafhankelijkheid. Families van slachtoffers van het Franco-regime vrezen ook dat ze bij tijd van leven geen toegang zullen krijgen tot de betreffende informatie. Maar het wetsontwerp handelt niet alleen over historische dossiers. Ministers zullen informatie binnen hun departement gedurende 10 jaar kunnen geheimhouden als ze van mening zijn dat publicatie het regeringsbeleid kan schaden.

Gezien de rechtse steun voor het wetsontwerp, en de toeschouwersrol die Unidas Podemos binnen de Spaanse regering speelt, lijdt het weinig twijfel dat de verdere afhandeling zonder veel problemen zal verlopen. Spanje zal hierdoor wel geen wereldrecordhouder geheimhouding worden – in Frankrijk kunnen dossiers 100 jaar dicht blijven, en of de Belgische regering ooit het boekje opent over haar geheime deal met Washington voor de levering van het Congolese uranium dat Hiroshima en Nagasaki fataal werd is niet zeker – maar vergeleken met de 15 jaar in Italië, de 20 jaar in Groot-Brittannië en de 25 jaar in de Verenigde Staten heeft links Spanje reden genoeg om indignado te zijn. (hm)