Volgens de woordvoerders ter zake van de SP, Harry van Bommel en Dennis de Jong, is het akkoord dat de voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk en de Britse premier David Cameron onderhandelden met het oog op het Brexit-referendum “een stapje in de goede richting”. Het is zelfs een “kans voor een alternatief Europa”. Zo lezen we op de website van de SP. Hier willen we toch wat vraagtekens bij zetten (de uitroeptekens houden we voorlopig op zak).

Positief – zij het voor verbetering vatbaar – beoordeelt de SP de ‘rode kaart’ die de nationale parlementen krijgen in het Europees wetgevend proces.

Positief is volgens de SP ook in haar woorden dat erkend wordt dat lidstaten in buitengewone omstandigheden het vrij verkeer van werknemers moeten kunnen opschorten. Hier is de formulering van Dennis de Jong wel erg optimistisch. De lidstaten mogen immers helemaal niets opschorten. Zij mogen alleen sociale voordelen afpakken van laagbetaalde migranten uit Oost-Europa, in de hoop dat die dan wegblijven. De ervaring leert dat die mensen sowieso blijven komen, maar het dus met minder gaan moeten doen, als ze al niet resoluut kiezen voor zwart werk. Enkel migranten uit Oost-Europa worden geviseerd. Dat blijkt duidelijk uit het feit dat de nieuwe regel enkel geldt voor landen die hun grenzen onmiddellijk na de uitbreiding naar Centraal- en Oost-Europa open stelden voor werknemers uit die landen. Meer bepaald gaat het enkel om de sociale voordelen voor laag betaalde actieve werknemers, de zogenaamde ‘in work benefits’.  De nieuwe regel speelt in op de angst van de zwakste groepen in de Britse samenleving die de laag betaalde hard werkende Polen de schuld geven van hun sociale miserie, en daarom UKIP gaan stemmen, in de hoop zo de Europese grenzen te sluiten.

Ook vindt de SP het logisch dat kinderbijslag voor kinderen die verblijven in het land van herkomst, in overeenstemming wordt gebracht met de aldaar geldende levensstandaard. Wat is dat weer mooi geformuleerd! Alsof een Londenaar die in Brussel komt werken hoger kindergeld gaat krijgen voor zijn kinderen in Londen, gelet op de levensduurte aldaar. In de praktijk gaat het kindergeld uiteraard alleen naar beneden bijgesteld worden, en worden opnieuw de arbeidsmigranten uit Oost-Europa geviseerd. Bij mij doet dit nare herinneringen naar boven komen: de verhalen die ik decennia geleden al hoorde over de Marokkanen in ons land die mooie sier maakten met het kindergeld voor hun vijftien kinderen in Marokko.

De kindergeldmaatregel is wel goed voor de tewerkstelling in de sociale zekerheid. Ieder land gaat immers 28 verschillende niveaus van kindergeld moeten berekenen, en een systeem om erachter te komen waar de kinderen verblijven. De kinderen van onze spreekwoordelijke Pool verblijven immers misschien bij hun moeder in Duitsland. Een oude wijsheid van de arbeidersbeweging is dat regels die te ingewikkeld en voor interpretatie vatbaar zijn zich altijd keren tegen de kleine mens.

De uitspraak van de Jong dat de afgesproken regels “zorgvuldiger moeten worden geformuleerd” is in die context een understatement dat kan tellen.

Leest de SP de afspraken te veel doorheen haar bril dat elke maatregel die het Europese niveau verzwakt, en de positie van de lidstaten versterkt, een stap vooruit is? Een soort spiegel van de eurofielen, die elke versterking van het Europese beleidsniveau per definitie een goede zaak vinden?

Het is maar de vraag of de afspraken met Cameron het Europese niveau daadwerkelijk verzwakken, hoe weinig ook, ten voordele van de lidstaten. Het ziet er eerder naar uit dat het de Europese markt is die per saldo sterker uit het Brexit-verhaal komt. Neem de noodrem die de Britse regering krijgt om de belangen van de Londense city te vrijwaren: lees je dat als een versterking van het recht van de lidstaten om hun nationale (in dit geval financiële) industrie te beschermen tegen Europese regels, of is het een nieuwe stap richting financiële deregulering, en dus een versterking van de onmacht van de democratie in elke lidstaat? Dezelfde vraag kan worden gesteld bij de de facto erkenning van een EU met verschillende snelheden: leidt dit in de gegeven omstandigheden tot meer macht voor de democratie in de lidstaten, of wordt de anonieme Brusselse bureaucratie alleen maar vervangen door de al even anonieme markt?

Anderzijds is het wel zo dat de crisis van de legitimiteit van de EU, en het beeld dat een lidstaat er vrijelijk lijkt te kunnen uitpikken wat haar bevalt (de euro of niet, Schengen of niet, justitie en politie of niet, de bankenunie of niet,…) politiek de ruimte vergroot om zich te verzetten tegen ‘dictaten uit Brussel’. Politiek lijkt het makkelijker ook op andere gebieden te eisen dat meer macht terugkomt naar de lidstaten, of op te roepen tot ‘ongehoorzaamheid’ aan Europese regels die geen democratische en sociale legitimiteit hebben.

Maar het zou een vergissing zijn te denken dat de crisis van de Europese Unie automatisch in het voordeel speelt van de democratie in de lidstaten. Schadenfreude of “we hebben het altijd al gezegd” volstaan niet. Een actieve tussenkomst van Europees links in de crisis is noodzakelijk, ook op Europees niveau, en wat de SP betreft blijven we hier op onze honger zitten. Daarmee wordt ruimte gelaten aan andere kapers op de kust.

Toen de Berlijnse muur viel dachten vele linkse krachten (ik bijvoorbeeld) dat hun uur gekomen was, omdat zij altijd al fundamentele kritiek hadden geuit op het “reëel bestaande socialisme”, en ook in de praktijk democratische socialistische krachten achter het ijzeren gordijn hadden gesteund. Maar democratisch links bleek te zwak om tussen te komen in die crisis. De uitkomst van een crisis staat niet op voorhand vast, maar hangt af van de krachten die er in tussenkomen. Dat geldt mutatis mutandis ook voor de crisis van de EU, die voor ieder die wil zien in een stroomversnelling zit.

Tot slot even iets anders. De SP “heeft de voorkeur dat het Verenigd Koninkrijk in de EU blijft”. Dit wordt niet verder geargumenteerd. Het is interessant dit te plaatsen tegenover de positie van de SP in het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne. De politieke dynamiek in beide kwesties is zeker verschillend, maar toch blijft het raar als je de Britten er in en de Oekraïners er (voorlopig?) niet in wil. Het Europees associatieverdrag met Oekraïne maakt deel uit van het Westers Atlantisch arsenaal gericht tegen Rusland, en is mede verantwoordelijk voor de diepe scheuring van de samenleving in Oekraïne. Ik zal er dus niet voor stemmen. Maar stel dat een duidelijke meerderheid in Oekraïne na een authentiek democratisch proces kiest voor lidmaatschap van de EU, met waarborgen voor de minderheid, zijn we dan voor of tegen? En waarom? Daar moet ik zelf ook nog eens over nadenken. (fs)