door Herman Michiel, 30 augustus 2014
ScienceDaily, een elektronisch magazine met wetenschappelijk nieuws, bericht in een recent artikel [i] over een studie die de greep van de tabakslobby op de Europese besluitvorming objectief aantoont. De onderzoekers (Universiteit van Oxford, London School of Hygiene &Tropical Medicine en Universiteit van Bath.) gingen na welke evolutie er in de periode 2010-2013 te bespeuren was in drie opeenvolgende versies van het voorstel van de Europese Commissie om de richtlijn op tabaksproducten te herzien. Ze gebruikten daarbij een computergesteunde tekstanalysemethode (“Wordscores”) die de drie versies van de richtlijn én teksten van belangengroepen (zowel de tabakslobby als gezondheidsorganisaties) onder de loupe nam.
Volgens deze studie neigde het initiële Commissievoorstel van 2010 lichtjes in de richting van de “gezondheidslobby”, maar schoof het stelselmatig op naar de posities van de tabaksindustrie. De onderzoekers zagen ook een verband tussen deze shift en de inspanningen van de tabakslobby; deze telde meer dan 170 full-time lobbyisten. “En dat terwijl alle EU-lidstaten de Framework Convention on Tobacco Control tekenden”, aldus één van de onderzoekers. Dit verdrag ontstond in 2003 binnen de schoot van de Wereldgezondheidsorganisatie; het probeert het roken te ontmoedigen door een hele reeks beleidsopties, waaronder het terugdringen van de invloed van lobbyisten op politici.
Men kan zeker niet beweren dat het onderzoek waarvan hier sprake de invloed van de tabakslobby aan het licht zou hebben gebracht; het is eerder een objectieve bevestiging van wat algemeen gedacht en vermoed wordt. Men zal zich misschien herinneren dat eurocommissaris John Dalli in oktober 2012 aftrad toen zijn naam gekoppeld werd aan een omkoopschandaal in de tabaksector [ii]. Onder europarlementsleden was de bemoeienis van de tabakslobby ook maar al te goed bekend. Zo publiceerde europarlementslid Bart Staes op 8 oktober 2013 een artikel in De Wereld Morgen. Onder de titel Tabakslobby haalt slag thuis: nieuwe EU-wetgeving afgezwakt trekt hij van leer tegen de “vele collegae in het centrumrechtse blok, aangevoerd door de christendemocratische EVP” die het “blijkbaar geen zier kan schelen dat ze zich voor de kar van de tabakslobby laten spannen. (…) Dat de meerderheid van de EVP en anderen het maar overal gaan uitleggen aan media en burgers: waarom enkele eisen van de tabaksindustrie laten prevaleren boven Europese pogingen om jongeren van het roken af te houden? Het is echt schaamteloos.”
De logische conclusie uit deze (terecht) sterke taal is – mijns inziens althans – dat Staes en de groene fractie in het Europees Parlement door een overmacht aan rechtse pro-businesspartijen in de minderheid werden gesteld bij de stemming van 8 oktober 2013. Maar dat is te logisch geredeneerd: op twee na stemden alle aanwezige groenen – Staes incluis – vóór… Sterker zelfs: de richtlijn werd in haar toenmalige vorm [iii] goedgekeurd met 82% van de stemmen, van zowat alle fracties, ook de linkerzijde van Unitair Europees Links (GUE) [iv] .
De definitieve goedkeuring van de herziene tabaksrichtlijn vond plaats op 26 februari 2014. Ook hier een bijna even massaal JA (80%) komende van zowat alle fracties [v]. Ik vroeg europarlementslid Staes hoe dit te rijmen valt met de wijdverspreide (en dank zij de hogervermelde studie objectief aangetoonde) perceptie dat de herziening van de richtlijn in sterke mate het stempel vertoont van de tabakslobby. Het antwoord luidt dat er in het eindresultaat vooruitgang geboekt was t.o.v. de oorspronkelijke richtlijn. Zo moet de gezondheidswaarschuwing uiteindelijk 65% van de oppervlakte van het pakje bedragen; het voorstel dat dit 75% zou zijn sneuvelde weliswaar onder lobbydruk, maar 65% is groter dan de 55% van de initiële richtlijn. Vooruitgang moet ondersteund worden, zo luidt de redenering, en bijgevolg kreeg de zwaar belobbyde tekst de goedkeuring van het Europees Parlement. Een gelijkaardig argument speelde blijkbaar ook bij andere europarlementariërs en fracties die, niettegenstaande oprechte verontwaardiging over de greep van de lobbyisten op het wetgevend werk, de tekst goedkeurden.
Dit tabaksdossier heeft enig belang op zich, maar het doet ook meer algemene vragen rijzen. Hoe zouden burgers zich werkelijk kunnen gaan interesseren voor een parlement waar linkse en rechtse fracties dezelfde teksten goedkeuren, maar alleen in hun motivatie verschillen (om het lapidair uit te drukken: de enen keuren goed omdat 75% gereduceerd werd tot 65%, de anderen omdat 65% meer is dan 55%) ? Kan men ooit achterdochtig genoeg zijn om zich niet te laten vangen door publieke statements van parlementariërs, die bij nader toezien net zo stemden als de gelaakte tegenstanders? Hoe zou er in een dergelijk systeem ooit kunnen sprake zijn van een noemenswaardige politieke oppositie ? Zelfs in de meest linkse uithoek van het Europees Parlement, bij Unitair Europees Links (GUE, met Die Linke, Parti Communiste Français, Nederlandse SP enzovoort) kan men zich de vraag stellen hoe zij een politieke uitdrukking menen tot stand te brengen voor de sociale bewegingen die effectief de strijd aangaan met het Europa van het kapitaal.
In het komende jaar zullen we ongetwijfeld gelegenheid genoeg hebben om verder op deze vragen in te gaan.
[i] Study identifies EU policy shift on tobacco control after massive industry lobbying, ScienceDaily, 14 augustus 2014, www.sciencedaily.com/releases/2014/08/140814000958.htm. Ik dank Johan Hoebeke die me op deze studie wees.
[ii] In hoeverre Dalli medeplichtig dan wel slachtoffer was in deze zaak is in feite nog niet opgehelderd; de Europese Commissie heeft een dik rookgordijn aangelegd rond Dalli’s gedwongen ontslag.
[iii] Het ontstaan van Europese wetgeving heeft o.a. de eigenaardigheid dat de Europese Commissie (die het monopolie heeft op het lanceren van wetgeving) haar voorstellen kan aanpassen als na een eerste stemming in Parlement of Ministerraad blijkt dat er niet gemakkelijk een compromis zal bereikt worden. Vandaar de drie versies van de herziene richtlijn op tabaksproducten.
[iv] Zie de analyse van de stemming van 8 oktober 2013 op Votewatch, http://term7.votewatch.eu/en/manufacture-presentation-and-sale-of-tobacco-and-related-products-draft-legislative-resolution-vote-.html
[v] Stemming van 26 februari 2014, zie Votewatch, http://term7.votewatch.eu/en/manufacture-presentation-and-sale-of-tobacco-and-related-products-draft-legislative-resolution-vote–2.html
De cartoon verscheen in De Groene Amsterdammer van 24 juli 2012.