17 maart 2023 – Niettegenstaande het krachtig verzet van werknemers en vakbonden, met opvallende solidariteit uit bredere lagen van de Franse samenleving, tegen de pensioenhervormingsplannen, wil ‘republikeins monarch’ Macron zijn plannen doordrukken, ook al moet hij daarvoor tegen de parlementaire democratie regeren. De verhoging van de pensioenleeftijd van 62 naar 64 jaar werd verleden week wel in de Franse Senaat  goedgekeurd, maar of dit ook in de Assemblée (Parlement) zou gebeuren was niet zo zeker. Voor goedkeuring moet Macron buiten zijn eigen partij (Renaissance, voorheen En Marche)  rekenen op de andere, concurrerende, rechtse parlementaire vleugel LR (Les Républicains) en daar is de loyauteit niet gegarandeerd. Op veel steun daarbuiten moet hij niet rekenen.

Voor zo’n gevallen biedt de Franse Republiek een ontsnappingsclausule: artikel 49.3 van de grondwet. De regering “neemt haar verantwoordelijkheid voor het Parlement” en keurt zelf een wetsvoorstel goed zonder stemming daarover in de Assemblée. Het Parlement heeft dan alleen nog de keuze om een motie van wantrouwen in te dienen tegen de regering.

Deze ontsnappingsclausule werd gisteren voor de tweede keer ingeroepen onder Macron (eveneens voor een pensioenhervorming) en voor de 100^e keer onder de Vijfde Franse Republiek, het politiek regime ingesteld door generaal de Gaulle in 1958. Onder luid gejoel van de oppositie kwam premier Elisabeth Borne aankondigen dat “haar” (in feite: Macrons) regering beroep deed op 49.3. Het kwam dezelfde avond tot hevige protestbetogingen in Parijs, Marseille en elders.

“49.3” is niet het alleenrecht van ‘rechtse’ regeringen. Mitterrand’s eerste minister Rocard deed er 28 keer beroep op tussen 1988 en 1991. En goed nieuws voor Macron en premier Borne: alle regeringen die 49.3 inriepen overleefden de moties van wantrouwen.

Voor de tegenstanders van Macron en zijn hervorming is er, naast de motie van wantrouwen, nog een tweede, maar eerder theoretische mogelijkheid: het référendum d’initiative partagée of RIP, wettelijk mogelijk sinds 2015 maar nog niet in de praktijk gebracht.  Er zijn heel strikte voorwaarden, o.a. het voorafgaand aan het eigenlijk referendum verzamelen van 4,7 miljoen handtekeningen en de steun van een vijfde van de parlementariërs. Indien men hierin slaagt kunnen de parlementen het referendum gedurende zes maanden nog tegenhouden, en pas als dit niet gebeurd is moet de president het referendum organiseren. In vergelijking met het gemak om “49.3” in te roepen kan men dit moeilijk een grote bijdrage tot de democratie noemen! Er zouden toch pogingen in die richting genomen worden. (hm)