door Gerrit Zeilemaker
24 september 2019

 

‘Zes stemmingen, zes nederlagen’ luidde de kop van de Britse krant The Guardian van 10 september. Nu heeft ook nog de Scottisch Court of Session (het hoogste burgerlijk rechtorgaan in Schotland) de verdaging van het parlement ‘onwettig’ verklaard. Alexander Boris de Pfeffel Johnson, zoals zijn volledige naam luidt, komt steeds meer in het nauw. De rechtse coup lijkt gierend tot stilstand te komen.

Het in 2016 gehouden referendum was een noodgreep van de toenmalige premier David Cameron om het geruzie over de EU in zijn Tory-partij te beëindigen. De uitslag kwam als een volkomen verrassing voor de Tories, zelfs voor de voorstanders. De conservatieve regering had dan ook geen plannen gemaakt voor een eventuele Brexit.

Een maand lang herhaalde zijn opvolgster Theresa May: ‘Brexit betekent Brexit’. Een soort bezweringsformule, maar de uitslag verdween niet en ze had geen idee hoe het nu verder moest. Zelfs haar nieuwe speciale Brexitministers hadden vervolgens zes maanden lang vrijwel niets te melden. Dit tot verbazing van de Europese onderhandelaars die een slim Brits plan hadden verwacht.

Het was een vreemde situatie: de regerende elite beheerste de ontwikkelingen niet en was compleet op het verkeerde been gezet door het referendum. Pas in januari 2017 kon de premier een concrete uitspraak doen. Ze wilde met de EU onderhandelen over een ‘gedurfde en ambitieuze vrijhandelsovereenkomst’. Uiteindelijk werd een onderhandelingsresultaat aan het Britse Lagerhuis voorgelegd, maar dat werd voortdurend weggestemd. Exit May.

En toen kwam dus Alexander Boris de Pfeffel Johnson, Tory van het uiterst rechtse soort. De vijfde economie van de wereld werd toevertrouwd aan een clowneske blaaskaak die rechtstreeks op een harde Brexit afstevende met een mateloze onverschilligheid voor de gevolgen.

Wat is hier nu echt aan de hand? Laten we een aantal opties de revue passeren.

  

Singapore aan de Theems?

De Britse economische elite lijkt verdeeld in een groep die sterk op de EU georiënteerd en voor Remain is ¹ en een groep die zich richt op een sterkere band met de Verenigde Staten van Trump. De laatste groep is voor Leave en schrikt niet terug voor een harde Brexit. Ze droomt zelfs van een Singapore aan de Theems; Singapore, het neoliberale paradijs zoals Milton Friedman het zich wenste. Enthousiast constateerde Friedman dat Singapore het mogelijk maakte “om een  economisch systeem van vrije markt te combineren met een dictatoriaal politiek systeem”. Onafhankelijke vakbonden, stakingen en werkonderbrekingen bestaan in Singapore niet. De lonen zijn er laag en het gebruik van goedkope arbeidsmigranten is wijdverbreid. De inkomensongelijkheid is groot en de overheidsuitgaven zijn minder dan de helft van die van Groot-Brittannië. ² Waarom zou je geld verspillen aan overheidsuitgaven, staatspensioenen en openbare gezondheidszorg? Dit is een mening die vooral te vinden is onder de snelle jongens van het financiële centrum in Londen, de City.

 

 De Britse economie valt terug, maar blijft enorm

Groot-Brittannië staat wat betreft nominaal Bruto Binnenlands Product (bbp) op de vijfde plaats wereldwijd, en op de tweede in de EU. Maar had Groot-Brittannië in 2015 nog 30 bedrijven in de top 500, nu zijn het er nog maar 20. Terwijl de wereldwijde directe buitenlandse investeringen (FDI) daalden met 13% in 2018 (de derde opeenvolgende jaarlijkse daling), daalden ze in Groot-Brittannië volgens de UNCTAD met 36% naar £ 64 miljard, voornamelijk als gevolg van de onzekerheid rond Brexit.

Groot-Brittannië heeft in Londen met de City het tweede financiële centrum van de wereld, een positie die het met of zonder Brexit zal behouden. De City droeg in 2016 voor 22% bij aan het Britse bbp. De City heeft een aantal belangrijke troeven die door anderen moeilijk te evenaren zijn, zoals natuurlijk de taal – veel financiële overeenkomsten worden volgens Engels handelsrecht geregeld – de grote kennis van een reeks financiële producten en de geografische locatie. Het laatste komt doordat Londen uitstekend tussen de tijdzones gelegen is in tegenstelling tot New York.

Afgezien van de Brexit, heeft de City ook te maken gehad met een algemene neergang van financiële transacties met Europa in de afgelopen jaren, een gevolg van de bredere economische crisis. Brexit zal dit nog erger maken, vooral als in Groot-Brittannië gevestigde banken geen ‘paspoort’ krijgen om met andere banken in de EU af te rekenen. Anderzijds is het belang van Azië in de financiële markten sterk toegenomen en velen zien dat als reden om meer afstand tot Europa te nemen en zich meer op Azië te concentreren. Vooral onder deze groep zijn veel aanhangers van een harde Brexit.

In de imperialistische pikorde van Tony Norfield ³ staat Groot-Brittannië in 2018 echter nog steeds op de tweede plaats achter kampioen USA. Op derde plaats staat China, vooral dankzij de snelle groei van het Chinese bbp.

  

Valt Groot-Brittannië uit elkaar?

 De algemene crisis rond Brexit verhoogt het misnoegen onder de Schotten en de inwoners van Wales, om over die van Noord-Ierland nog niet te spreken. ⁴. De leiding van Labour heeft al verklaard zich niet te verzetten tegen een afscheiding van Schotland als dat de wens is van een Schotse meerderheid.

Bovendien zijn er redenen voor. Zo heeft Schotland een bevolkingsgrootte vergelijkbaar met Denemarken met dezelfde natuurlijke bronnen, infrastructuur en talenten, maar het bbp per persoon in Schotland is $ 33.000 tegen $ 63.000 in Denemarken. De nationalist Graig Murray verwijt Londen ‘het aftappen van menselijke en fysieke bronnen door de eeuwen heen’.

Een onderzoek van de chef-econoom van de Bank of England, Andy Haldane, bevestigt de verschillen tussen de regio’s in Groot-Brittannië. De kloof tussen de armste en de rijkste regio is ongeveer 150%, bijna twee keer groter dan in Frankrijk en driekwart groter dan in Duitsland. Dit wordt ook weerspiegeld in de gezondheid. De kloof tussen de hoogste en laagste levensverwachting op regionaal niveau is ongeveer 3,4 jaar, of 4,2% van het Brits gemiddelde. De rijkste regio in Groot-Brittannië, de regio Zuidoost Engeland met Londen als centrum, lijkt het meest te profiteren van de waardeoverdracht.

 

Labour en Jeremy Corbyn: het is het neoliberalisme stupid!

De leider van Labour, Jeremy Corbyn, heeft de koers van Labour met betrekking tot Brexit helder uiteengezet in de Britse Guardian. Eerst verkiezingen, dan een overeenkomst met de EU, die vervolgens naast de optie Remain aan de kiezers wordt voorgelegd. Met de belofte de uitkomst uit te voeren. Een opstelling die de keuze van de kiezer respecteert.

Met eerst verkiezingen verlegt Labour de strijd tegen het neoliberalisme terug naar sociale strijd. In een toespraak voor de Britse vakbonden stelde Corbyn dat de regering van Boris Johnson “onder de dekmantel van No Deal onze openbare diensten zal verkopen, de regels zal afschaffen die ons beschermen en de rechten van werknemers zal ondermijnen”.

Een Labourregering zal de grootste uitbreiding van de rechten voor werknemers realiseren die het land ooit heeft gezien. Hogere lonen, meer zekerheid en meer zeggenschap. Verder wil Labour de vakbonden meer macht toekennen: “Zij zijn de grootste democratische organisaties in het land, geworteld in de werkplek. Waarom zou er een einde komen aan de democratie als je op je werk komt? Waarom zou de plek waar je het grootste deel van je dag doorbrengt als een dictatuur moeten voelen?”.

Labour zal een minimumloon van minimaal £ 10 per uur voor alle werknemers invoeren vanaf de leeftijd van 16 jaar, actie ondernemen om de loonkloof tussen mannen en vrouwen te dichten, gelijke rechten voor alle werknemers garanderen vanaf de eerste dag en een eind maken aan de nul-uurcontracten. Labour zal werknemers in bedrijfsbesturen plaatsen en het personeelsbestand een belang van 10% geven in grote bedrijven; werknemers kunnen een dividend tot £ 500 per jaar krijgen.

En Labour zal huurders meer rechten geven, inclusief maxima op huurverhogingen. Labour zal het spoor, de post, water en elektriciteit in publiek eigendom brengen, dus de essentiële diensten waar mensen van afhangen zullen worden beheerd door en voor het publiek, niet alleen voor de aandeelhouders. ⁵. Na zijn speech werd de Labourleider bedankt met ‘oh, Jeremy Corbyn’, een strijdkreet die beroemd werd tijdens de algemene verkiezingscampagne eerder dit jaar.

 

Project Angst en de realiteit

Ondertussen houden de Tories, de Liberaal-Democraten en de Blairites vast aan het centraal stellen van de keuze tussen Remain en Brexit. Het ‘uitgelekte’ Yellow Hammer rapport van de regering heeft het over grootscheepse opstoppingen bij grensovergangen en voedsel- en medicijntekorten bij een harde Brexit. Wat koren op de molen is van Remain bij LibDems en Blairites. Maar klopt dit ook?

De gevolgen moeten in ieder geval in perspectief gezien worden. Zoals we eerder stelden: “Het verlies van inkomen per persoon als gevolg van de crisis van 2008 en zijn nasleep was voor de Britten in 2016 al zo’n 14%.

De economische gevolgen van de Brexit worden in een onderzoek tussen een afname van 2,2% en een toename van 1,6% van het bbp geschat. Het meest realistische scenario wordt tussen de -0,8% en +0,6% BBP geschat. In 2030! “

Welnu, volgens een recent rapport van de OESO, de club van rijke landen, zou een no-deal Brexit het bbp in 2020 met 2% doen dalen, maar in 2021 zou dit al terug gaan groeien. De gevolgen zouden bovendien kunnen gemilderd worden door openbare investeringen en een stimulus door de Bank of England.
De OESO verwacht dat in het geval van een deal vóór 31 oktober de Britse economie zou blijven groeien, zij het aan een iets lager tempo (+0,9% in 2020 tegenover +1,0% dit jaar, zeer vergelijkbaar met de voorspellingen voor de eurozone: een teruggang van 1,2% naar 1,1%.)

Zelfs onder een ‘harde’ Brexit lijkt Groot-Brittannië dus niet af te stevenen op een Armageddon. Ook het laatste IMF-landenrapport voorspelt voor de komende jaren een groei van 1,5 procent voor Groot-Brittannië. Een economische crisis die zich op dit moment opbouwt en waar de economische ‘experts’ zich nauwelijks druk over maken zal veel harder toeslaan.

  

De inzet van Bojo’s donateurs is hoog

 Nog een pikant detail waarmee de Brexit-belangenspaghetti gekruid wordt.

Volgens de gegevens van zowel de kiescommissie en het Register van Financiële Belangen, ontving Boris Johnson tussen 10 mei en 23 juli £ 655.500 aan donaties. Hiervan was tweederde afkomstig van hedgefondsen ⁶, handelaren uit de City, het financiële centrum in Londen, of zeer vermogenden. Toen Johnson op 16 mei aankondigde dat hij zich kandidaat stelde voor het leiderschap van de Conservatieve partij nam het aantal ‘shortposities’ ingenomen door hedgefondsen met sprongen toe. ⁷ Volgens het IMF kan een worst-casescenario een wanordelijke exit uit de EU zijn. In een dergelijk scenario kan een plotselinge verschuiving van de voorkeur van beleggers voor Britse activa leiden tot een scherpe daling van de activaprijzen.

De bedrijven die de afgelopen zes maanden shortposities ingenomen hebben zijn vrijwel allemaal bedrijven die doneerden aan de Vote Leave-campagne in 2016. Momenteel zijn er voor £ 4,6 miljard geaggregeerde shortposities op een ‘no deal’ Brexit opgenomen door hedgefondsen die de leiderschapscampagne van Boris Johnson direct of indirect hebben gefinancierd. Bovendien is £ 8,3 miljard aan geaggregeerde shortposities ingenomen door hedgefondsen die verbonden zijn met Johnson’s naaste adviseur Dominic Cummings. De inzet voor deze speculanten is dus hoog. Als hun leentermijn verloopt moeten ze leveren, maar als de daling niet heeft plaatsgevonden kunnen ze alles kwijtraken. Een “no deal’ Brexit moet wat deze gokkers betreft dus koste wat het kost plaatsvinden. [Zie hierover een toegevoegde referentie onderaan het artikel]

Aan Labour om dit te voorkomen en om de Britten een leefbare toekomst te bieden. Of zoals Jonathan Cook het stelt: “De Brexit-vete is een eindeloze theatrale afleiding van de echte vragen die we onder ogen moeten zien.”

De echte vragen? Het einde van het neoliberalisme!

---

De BoJo-caricatuur is het werk van DonkeyHotey (CC BY 2.0 licentie)

Toegevoegd op 27 september: Het lijkt wel een geval van samenzweringstheorie, maar op 26 september verklaarde Rachel Johnson, de zus van ‘Bojo’, in een BBC-radioprogramma gevraagd naar de drijfveren van haar broers Brexit-ten-allen-prijze : “It also could be from, who knows, people who have invested billions in shorting the pound or shorting the country in the expectation of a no-deal Brexit. We don’t know.”

 

1. Zie Ander Europa, Brexit en de Britse patroons
2. The Guardian, 2 januari 2019, Why the Singapore model won’t work for the UK post-Brexit
3. T. Norfield, Economics of Imperialism. De vijf factoren waarop Norfield de imperialistische macht van een land bepaalt zijn: nominaal BBP, militaire uitgaven, de hoeveelheid directe buitenlandse investeringen, de omvang van internationale banken in een bepaald land en het wereldwijde gebruik van de valuta van dat land in internationale deviezenreserves.
4. Een nieuwe peiling suggereert dat een meerderheid van de mensen die in het noorden van Ierland wonen, zou stemmen voor aansluiting bij de Republiek Ierland als er een referendum was. Peilingen in Schotland geven een meerderheid van 52% voor afscheiding en zelfs onder Labouraanhangers is 40% voor een zelfstandig Schotland
5. Zie de speech van Corbyn op het Trades Union Congress, 10 september 2019.
6. Hedgefonds zijn beleggingsfondsen die open staan voor een beperkt aantal grote investeerders.
7. Een trader gaat een shortpositie aan in de hoop op een dalende markt. Met een shortpositie verkoopt hij bijvoorbeeld aandelen of obligaties die hij niet bezit, maar leent van bijvoorbeeld een pensioenfonds tegen een vorm van rente. Hij leent bijvoorbeeld 1000 aandelen wanneer de marktprijs ervan 100 euro bedraagt; hij verkoopt ze dan ook aan 100 euro per stuk. Binnen de leentermijn moet hij de 1000 aandelen teruggeven aan de uitlenende partij. Maar als zijn gok correct was en de markt ondertussen daalde kan hij ze kopen aan bijvoorbeeld 90 euro per stuk. Hij verdient dan 1000 maal 10 euro, 10.000 euro waar weliswaar de rente voor de uitlening moet van afgetrokken worden.