door Herman Michiel
27 mei 2024

Niettegenstaande het inmiddels ook al 20 jaar geleden is dat landen als Polen, Hongarije, Roemenië, of de Baltische staten lid werden van de Europese Unie, blijven het voor West-Europeanen verafgelegen contreien. Ja, we weten dat Orbán’s Hongarije de rechtsstaat niet respecteert, dat Poolse boeren tegen de invoer van Oekraïense tarwe zijn en dat Russen in Estland, Letland of Litouwen niet geliefd zijn. Maar welke rol spelen die landen eigenlijk op Europees vlak?

Eén ding wordt in de media uitvoerig belicht: Viktor Orbán is de hond in het Europees kegelspel, en maakt ‘misbruik’ van de unanimiteitsregel die vereist is voor een aantal Europese beslissingen, zoals de militaire steun voor Oekraïne of het ‘migratiepact’. Maar daar wordt altijd wel iets op gevonden, zeker voor een lidstaat met nog minder inwoners dan België. Polen is een ander paar mouwen, het is met zijn bijna 37 miljoen inwoners uiteindelijk de vijfde grootste lidstaat van de EU (na -in volgorde van inwonertal – Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje). Ook wat het BBP betreft staat Polen op de vijfde plaats. Tot voor een goed jaar werd Polen in één adem vernoemd met Hongarije als even ‘illiberaal’ en ‘tegen Europa’. Premier was immers Morawiecki van de beruchte PiS-partij, lid van de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR) waar ook de Vlaamse N-VA en Meloni’s Fratelli d’Italia toe behoren . Maar de verkiezingen van oktober 2023 herverdeelden de kaarten en Donald Tusk werd opnieuw premier, bijna 10 jaar na Tusk I en Tusk II. Tusk had zich inmiddels gemanifesteerd als een Europees leider, opvolger van Herman Van Rompuy als voorzitter van niets minder dan de Europese Raad. Als er een tegenpool bestaat van Morawiecki is het wel Donald Tusk, zo oordeelde men in EU-kringen. Zijn Burgerplatformpartij behoort tot dezelfde rechtsconservatieve Europese Volkspartij als Ursula von der Leyen, wat wil je meer…

Hoe staan de zaken dan in het politiek genormaliseerde Polen, twee weken voor de Europese verkiezingen? Reinhard Lauterbach, journalist voor het Duitse linkse blad junge Welt, wijdt er een artikel aan. Onder de onheilspellende titel “Ein Land dreht durch” wordt de toestand samengevat: Een mateloze oorlogshysterie tekent de Europese verkiezingscampagne. Tusk kondigde aan dat hij de 400 km lange grens met Wit-Rusland van een Ostwall zal voorzien en daarvoor 2,4 miljard € wil uittrekken. Er moeten een hoop onteigeningen doorgevoerd worden oor de aanleg van antitankbarrières, grachten en mijnenvelden. Zijn minister van defensie verklaarde overigens dat er niet alleen militaire maatregelen nodig zijn, want Rusland en Wit-Rusland voeren een hybride oorlog waar een beschavingsdreiging van uitgaat en die de nationale eenheid kan het gedrang brengen. Dit alles moet de Polen op andere gedachten brengen, want in een opiniepeiling bleek maar 15% bereid de wapens op te nemen in het geval van een oorlog; 35% zou in dat geval het land ontvluchten.

Met de mobilisatiesfeer die de regering Tusk probeert te creëren wil ze zich minstens even ‘kordaat’ voordoen als de PiS-oppositie, de anti migratiestandpunten inbegrepen. De grensbarricades opgericht onder PiS-bestuur werden destijds nog als inhumaan bestempeld, maar onlangs bezocht Tusk de bewakers van de grens met de Wit-Rusland en loofde hun inzet voor het tegenhouden van de ‘door Rusland aangestuurde’ illegale immigratie. De mensenrechtenactiviste Janina Ochojska werd in 2019 als kandidate op de lijst van Tusk’s Burgerplatform in het Europees Parlement verkozen, maar kreeg naar verluidt nu geen verkiesbare plaats meer.

Als bijdrage tot onze artikelenreeks in de aanloop van de Europese verkiezingen was het in feite de bedoeling de toestand van de politieke linkerzijde te belichten. In het geval van Polen valt er op dat vlak helaas zo goed als niks te belichten. Dat wordt bevestigd in een artikel van Transform!, een publicatie van de Partij van Europees Links. In European Elections in Poland: The Right Fights the Right leest men dat er links van de sociaaldemocratie in Polen heel weinig te bespeuren valt. De sociaaldemocratie zelf is vertegenwoordigd in Lewica (‘Nieuw Links’), een partij die in de coalitie van premier Tusk zit en diens ultraliberale koers ondersteunt. Verkiezingen in Polen komen neer op een keuze tussen pest of cholera: “In de praktijk betekent dit dat Poolse burgers de keuze hebben om te stemmen op nationale conservatieven [PiS] die, tactisch gezien, de minimumlonen verhogen of pro-gezinsmaatregelen voor financiële steun invoeren die ondenkbaar worden geacht door hun neoliberale rivalen, of neoliberalen [Burgerplatform-Lewica] steunen die verklaren begrip te hebben voor gendergelijkheid of LGBT-eisen en een rechtsstaat garanderen, maar systematisch elk sociaal beleid verwerpen en voortdurend aandringen op het steunen van het bedrijfsleven, waarbij ze de ogen sluiten voor ongelijkheden of armoedekwesties. Beide grote partijen zijn het eens over het migratiebeleid.”

Een iets gunstiger situatie in Roemenië komt in een toekomstig artikel aan bod.