door Frank Slegers, 15 maart 2017

In het weekend van 11-12 maart vergaderde ‘Plan B’ voor de vierde keer, na Parijs, Madrid en Kopenhagen, ditmaal in Rome.

De vergadering greep plaats in een mooi decor. Ik begaf me op weg omhoog langs de Via Campodoglio, met rechts een wijds uitzicht op het zonovergoten antieke Foro Romano. Aangekomen boven op het Kapitool, één van de zeven heuvels waarop Rome is gebouwd, moest je de trappen omhoog naar een gebouw ontworpen door Michelangelo. Binnen kreeg je dan eerst een lekkere Italiaanse koffie, en vervolgens betrad je de statige zalen waar zestig jaar geleden, in 1957, het Verdrag van Rome werd ondertekend, de eerste bouwsteen van de huidige Europese Unie. Hier kwam nu het ‘Plan B’ samen. De zestigste verjaardag van het Verdrag van Rome was de aanleiding. Buiten van op het balkon overzagen de rokers (dat zijn er nog steeds heel wat in deze middens) de Romeinse ruïnes, die onvermijdelijk associaties opriepen met de huidige staat van de Unie.

Het Plan B

Maar nu ernstig : wat is vandaag precies het ‘Plan B’? Het begon als een initiatief van enkele Europese politieke kopstukken van de linkerzijde (Oscar Lafontaine, Jean-Luc Mélenchon, Stefano Fassina, Zoe Konstatopoulou) in reactie op de Europese ‘coup’ tegen het Griekenland van Alexis Tsipras. Die beschikte niet over een plan B om op terug te vallen nadat het plan A (gehoor vinden binnen de huidige EU) niet bleek te werken.

Stefano Fassina (Sinistra Italiana) en Jean-Luc Mélenchon (de linkse kandidaat van La France Insoumise in de Franse presidentsverkiezingen) geven in hun inleidende toespraken in Rome wat meer duidelijkheid: ‘Plan B’ is de idee dat een ‘ander Europa’ er niet kan komen in het verlengde van de Europese Unie zoals ze nu in elkaar zit. De institutionele structuur moet overhoop gegooid worden, er is een breuk nodig met de huidige verdragen. Dat zal niet gemakkelijk zijn want, zo zegt Fassina, de belangen van de Europese elites en van de grootste lidstaat Duitsland vallen in de Europese Unie samen. Het betekent dus conflict, en vereist strijd, krachtsverhoudingen.

Zowat alle sprekers vonden het nodig te benadrukken dat dit perspectief geen nationale identitaire terugplooi inhoudt. Jean-Luc Mélenchon wees op de samenstelling van de vergadering: ‘Plan B’ organiseert zich doorheen Europese vergaderingen. Een kniesoor zou kunnen opmerken dat ook populistisch extreem-rechts Europese  bijeenkomsten houdt…

Het blijkt een gevoelig punt. Nicola Fratoianni, de voorzitter van Sinistra Italiana, vond het zelfs nodig zijn kameraad Fassina aan te manen ‘de pro-Europese cultuur’ van links niet op het spel te zetten. De houding tegenover de Europese Unie speelt een rol in de versplintering van Italiaans links (over de toestand van links in Italië schreef Freddy De Pauw een overzicht op Uitpers).

Maar wat gaan we nu doen?

De bijeenkomst in Rome leek wel een kopie van de vorige in Kopenhagen. Een deelneemster uit België merkte zelfs op dat sommige sprekers gewoon hun toespraak herhaalden. Er werd niet echt vooruitgang geboekt in organisatie of initiatiefkracht.

‘Plan B’ lijkt niet echt een plan te hebben. Het is ook niet eenvoudig. Het is niet duidelijk hoe de volgende crisis van de Europese Unie er uit zal zien, om daarop vooruit te lopen. In het abstracte een propagandacampagne opzetten over de onhervormbaarheid van de EU zet allicht niet veel zoden aan de dijk. Toch zouden nu al stoutmoedige initiatieven kunnen genomen worden, bijvoorbeeld rond de vluchtelingen, waar ‘ongehoorzaamheid’ aan de Europese wetten een morele plicht is.

Één panel verzamelde vertegenwoordigers van lokale overheden die op verschillende manieren weigeren zich te onderwerpen aan het Europees en nationaal beleid, door de confrontatie aan te gaan (Madrid), alternatieve oplossingen te zoeken (Napels) of te werken binnen de marges (Stockholm), met grote nadruk op het belang van sociale mobilisatie (Frankrijk). Stefano Fassina dacht dat het misschien mogelijk was een netwerk van dergelijke initiatieven op te bouwen in het kader van het ‘Plan B’.

De Griekse Zoe Konstantopoulou, vooral bekend als oud-voorzitster van het Griekse parlement, had ook een idee: de “neen” in het Griekse referendum verdedigen, waarmee de Grieken massaal de Europese voorwaarden verwierpen enkele dagen voor Alexis Tsipras het memorandum ondertekende. Het “Plan B” betekent voor haar dat de Grieken niet alleen staan, niet weerloos zijn.

Maar Alexis Tsipras zal dit niet graag horen, en hij is met Syriza nog steeds een eminent lid van Europees Links (EL), de partij van radicaal links in de EU. EL koos op haar congres in december 2016 in Berlijn de sterk pro-Europese Gregor Gysi van Die Linke tot voorzitter…

Toch even achterom kijken…

Nu de schok van het Europees diktaat aan Griekenland wat weggeëbd is kijken ook radicalere linkse politici in Europa wel uit voor ze te veel schepen achter zich verbranden. De Franse KP was in Rome opvallend afwezig, net als (uiteraard) Syriza. De deelnemers van Die Linke in het “Plan B” vormen in de eigen Europese fractie een (stevige) minderheid, terwijl die van Podemos weten dat Iglesias vooral vindt dat Tsipras geen andere keuze had.

In de slotverklaring van de conferentie in Rome (ondertussen ook in het Nederlands vertaald door Ander Europa) werden dan ook uitdrukkelijk alle poorten open gehouden, bijvoorbeeld voor diegenen die menen dat eerst toch nog een Plan A uitgeprobeerd moet worden alvorens terug te vallen op een B-scenario. Mensen uit het lexit-netwerk, voor wie de EU een gepasseerd station is, zullen hier niet blij mee zijn.

Het is waarschijnlijk toch een verstandige keuze. Een breuk nu, los van elke brede maatschappelijke mobilisatie, rond abstracte politieke scenario’s, zou niemand vooruit helpen.

Paolo Ferrero van Rif0ndazione gebruikte zijn tussenkomst om op te roepen voor steun aan een nieuw initiatief van Europees Links, een jaarlijks Europees forum samen georganiseerd door de politieke, syndicale en sociale linkerzijde in Europa. Het eerste forum komt er in november in Marseille.

En de sociale bewegingen?

Het ‘Plan B’ wordt vooralsnog gedomineerd door politieke krachten. Het is de belichaming van de ‘Griekse schok’ in linkse Europese politieke middens. De sociale bewegingen van hun kant zitten in een dip, in elk geval wat de Europese dimensie betreft, gesymboliseerd door het wegdeemsteren van het Europees Sociaal Forum.

Maar je kan er gif op nemen dat een initiatief als het Plan B eindigt in steriel politiek gekrakeel, als er niet een corrigerende invloed uitgaat van onderuit.

Felipe van Keirsbilck, de centrale figuur in de Alter Summit, stelde de vraag in de slotronde, en wees op de zwakke vertegenwoordiging van Italiaanse sociale bewegingen. Die hebben blijkbaar forfait gegeven om al dan niet goede redenen. Vanop de tribune werd betoogd dat het echt wel de bedoeling is het initiatief open te gooien naar sociale bewegingen en vakbonden. Dan komt onvermijdelijk de vraag om de hoek kijken hoe je dit vorm geeft. Nu wordt alles geregeld door afspraken tussen enkele sleutelfiguren, en het is niet duidelijk op welke andere manier het zou kunnen.

Maar ook hier mag de kar niet voor het paard gespannen worden. Het is immers niet onmiddellijk duidelijk waar de sociale mobilisaties zijn die het ‘Plan B’ de nodige zuurstof en energie zouden kunnen geven. De grote confrontaties hebben zich voorlopig verplaatst naar het partijpolitieke toneel met de verkiezingen die er aankomen in Nederland, Frankrijk, Duitsland en misschien Italië. Al kan ook de G20 in juli in Hamburg nog voor de nodige actie zorgen.

In de praktijk wordt nu gewacht hoe die verkiezingen het Europese kader al dan niet gaan hertekenen, om dan in oktober 2017 met het ‘Plan B’ weer samen te komen, ditmaal in Lissabon (tien jaar na het gelijknamige verdrag). Velen hopen dat de weldoende invloed van het Bloco zich daar zal laten voelen richting meer organisatie en initiatiefkracht. Want nieuwe crises en sociale confrontaties in de Europese Unie zijn onvermijdelijk, en dan komt een Europees politiek referentiepunt als het ‘Plan B’, indien het daadwerkelijk niet bereid is de strijd ondergeschikt te maken aan de stabiliteit van de EU, goed van pas.