22 september 2020 – Zopas publiceerde Peter Mertens, de voorzitter van de (Belgische) PVDA, bij Epo een nieuw boek: “Ze zijn ons vergeten”. De coronacrisis komt in dit boek uitgebreid aan bod. De maatschappelijke aspecten van de coronacrisis krijgen in al hun dimensies het vlees en bloed van echte mensen, en zo tekenen de krachtlijnen zich af van een andere aanpak van de crisis. Alleen dat al maakt het boek het lezen waard.

Het is een sterk verhaal. Veel aandacht gaat in het boek naar verzet van het bedrijfsleven om coronaregels ook te laten gelden achter de fabriekspoort: “Blijf in uw kot! Dat is onze burgerplicht. Behalve wanneer het gaat om het grootbedrijf. Dan ligt het allemaal veel moeilijker. Dan moet je misschien toch niet in “uw kot” blijven; alsof werkplaatsen geen samenscholingen zouden zijn.” (Blz. 28).

De belangen van het bedrijfsleven zijn de spreekwoordelijke elephant in the room in de zogenaamde afweging tussen economie en gezondheid.

Peter Mertens is optimistisch: “Een slapende reus is weer tot leven gekomen: de werkende klasse” (Blz. 44) en “(…) het virus bracht de vakbond weer tot leven” (Blz. 47). Maar hij is niet zo naïef dat met het diskrediet van het neoliberalisme en de herwaardering van de overheid alles nu wel ten goede zal keren: “Het is een populaire misvatting te denken dat neoliberalen geen overheidstussenkomst willen. Natuurlijk willen ze die wel, om de belangen van het grote geld te dienen welteverstaan. De staat is nooit weggeweest uit de economie. De kern van het neoliberalisme is niet de relatie tussen markt en staat, maar wel de totale onderwerping van de staat tot slaaf van het kapitaal.” En verder: “In tijden van crisis en pandemie is iedereen socialist, maar dat socialisme is er niet voor iedereen”. (Blz. 101).

Europees Wederopbouwfonds

Opmerkelijk is het alternatief waarmee het boek eindigt: dat is meteen een voorstel voor Europa. De grote maatschappelijke opdrachten die de coronacrisis aan het licht heeft gebracht moeten Europees worden aangepakt. Peter Mertens stelt de oprichting voor van een Europees Wederopbouwfonds, gefinancierd door een vermogensbelasting en de uitgifte van overheidsobligaties, om Europese publieke consortia op te richten op vier terreinen: energie, vervoer, het digitale en de zorg. Dit “Prometheusplan” moet de hefboom vormen voor een diepgaande maatschappelijke omschakeling als antwoord zowel op de sociale als op de ecologische en klimaatcrisis.

Dat betekent niet dat Peter Mertens nu een fan is geworden van de EU in haar huidige vorm: “Het initiatief is nu aan de overheid. De Europese verdragen die dat verhinderen moeten de prullenmand in” (Blz. 134).

Zo geeft Peter Mertens een interessante voorzet aan het debat ter linkerzijde. Met exit-strategieën gaan we er in Europa immers niet komen: de linkerzijde heeft positieve plannen nodig voor Europa, die mensen kunnen enthousiasmeren en vertrouwen geven om de confrontatie aan te gaan met de neoliberale grendels die de Europese Verdragen zetten op sociale en ecologische alternatieven.

Hopelijk komt rond dit “Prometheusplan” een constructieve discussie op gang. Persoonlijk vond ik dat in de uitwerking van de voorstellen er weinig aandacht is voor consuminderen en voorstellen zoals een radicale arbeidsduurvermindering. Maar misschien was het ook niet de bedoeling een volledige blauwdruk te schetsen van een alternatieve samenleving.

Koop het boek in elk geval (ook in Nederland te bestellen in elke boekhandel), en laat ons desgevallend weten wat je ervan vindt. Als het boek tot een productief debat leidt aan de linkerzijde in de lage landen of in Europa, dan komen we daar zeker terug. (fs)