25 januari 2023
Verschenen  op 23 januari 2023 op  German Foreign Policy (*)
Nederlandse vertaling door Ander Europa.
Met dank voor de toelating tot publicatie

(Bij sommige begrippen, aangeduid met een asterisk *,
voegde de redactie een verklarende noot toe,
terug te vinden op het eind van de tekst.)

 

Duitsland en Frankrijk streven naar meer “Europese soevereiniteit” en willen “de EU als geopolitieke speler versterken”, aldus een Frans-Duitse verklaring die op 22 januari in Parijs is gepubliceerd ter gelegenheid van de plechtigheid bij de 60e verjaardag van de ondertekening van het Élysée-verdrag *. De verklaring voorziet in militaire steun voor Oekraïne “zo lang als nodig is”, kondigt nieuwe bewapeningsprojecten aan en een Frans-Duitse oefening in de “Indo-Pacific” *. Dit is ook het gevolg van de ernstige tegenslagen van Duitsland in zijn rivaliteit met de Verenigde Staten, waaronder zijn toenemende militaire afhankelijkheid en de dreigende deïndustrialisatie door delocalisatie naar de VS. Volgens de Franse publicist Emmanuel Todd gaat de huidige mondiale machtsstrijd – “de Derde Wereldoorlog is begonnen” – ook over Duitsland. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz voorziet de opkomst van een “multipolaire wereld”, waarin Duitsland en de EU als sterke militaire machten een leidende rol zullen spelen.

 

Tegenslagen in de transatlantische rivaliteit

De ontwikkeling van de relatie tussen Duitsland en de Verenigde Staten is grotendeels de reden voor de roep voor ‘Europese soevereiniteit’ in de Elysée-verklaring. In zijn rivaliteit met Washington heeft Berlijn het afgelopen jaar een aantal ernstige tegenslagen geleden. Enerzijds staat de transatlantische alliantie in het Oekraïne-conflict op militair vlak duidelijk onder leiding van de NAVO, en dus van de VS. Op economisch vlak is de Duitse economische afhankelijkheid t.o.v. de VS toegenomen door de beëindiging van alle economische banden met Rusland, en omvat de nieuwe afhankelijkheid van Amerikaans vloeibaar gas, LNG. [1] Dit laatste is permanent verzekerd door de beschadiging van de Nord Stream pijpleidingen. Zelfs leden van het Berlijnse regeringsapparaat zijn intussen begonnen – off the record  – westerse mogendheden van de misdaad te beschuldigen.[2] Parallel daaraan is de regering Biden met haar honderden miljarden dollars aan investeringsprogramma’s begonnen op grote schaal industrieën uit Europa, vooral uit Duitsland, aan te trekken. Bedrijfskringen waarschuwen voor de deïndustrialisatie van Duitsland.[3] Er zijn bijkomende factoren, niet in het minst het feit dat een groot deel van het wapenpakket van 100 miljard euro van Berlijn niet naar de Duitse maar naar de Amerikaanse wapenindustrie gaat.[4] Berlijn verliest – Washington wint.

 

Washington tegen Berlijn

Onlangs maakte de Franse publicist Emmanuel Todd een scherpe beoordeling van de situatie. Todd had naam gemaakt met de publicatie van zijn boek “After the Empire: The Breakdown of the American Order” in 2002.[5] Een gesprek tussen Todd en Jürg Altwegg, een auteur van de Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ), werd gepubliceerd in de Weltwoche, een rechts, sterk Zwitsers georiënteerd weekblad. Volgens Todd gaan de huidige internationale conflicten – “de Derde Wereldoorlog is begonnen” – niet in de laatste plaats over Duitsland.[6] Verwijzend naar Amerikaanse strategen als Zbigniew Brzezinski,[7] legde de Franse publicist uit dat Washington al jaren probeert elke vorm van “toenadering” tussen Berlijn en Moskou te onderbreken. Dit komt overeen met de Amerikaanse inspanningen om Duitsland “los te koppelen van Russisch gas”, wat werd bereikt met de sloop van de Nord Stream pijpleidingen. Al met al staat Berlijn onder druk van een door de VS gedomineerde “as Washington-Londen-Warschau-Kiev”. Duitslands “overheersende rol in Europa” is al “verleden tijd”, aldus Todd. Er is slechts één kwestie waar de Duitse regering zich tegen verzet: zoals kanselier Scholz’ reis naar China aantoonde, weigert Duitsland de banden met de Volksrepubliek China te verbreken.

De multipolaire wereld

De afgelopen maanden heeft Scholz herhaaldelijk geprobeerd verbaal de nadruk te leggen op alternatieven voor de groeiende eenzijdige afhankelijkheid van de VS. Zo verkondigde hij in december in een regeringsverklaring aan de Bondsdag over de huidige mondiale verschuiving van het machtsevenwicht, dat “het idee van een bipolair tijdperk, waarin alles draait om de VS en China, voorbijgaat aan de mondiale realiteit”.[8] Al in september had hij in een interview voorspeld dat de wereld “multipolair” zal zijn. Er zullen “veel machtige naties” zijn, waaronder Aziatische naties zoals Japan, India, Indonesië of Vietnam, maar ook “succesvolle naties in Afrika en in Zuid-Amerika.”[9] Begin dit jaar had Scholz in een internationaal opgemerkt artikel in het Amerikaanse tijdschrift Foreign Affairs verklaard dat in de huidige opkomende multipolaire wereld “Duitsers van plan zijn om binnen de Europese Unie een pleitbezorger te zijn van multilaterale oplossingen voor mondiale problemen” (…) Dit is de enige manier voor Duitsland om succesvol door de geopolitieke breuklijnen van onze tijd te navigeren.”[10] In dit verband voegde Scholz eraan toe: “De opkomst van China rechtvaardigt niet dat Peking wordt geïsoleerd, of dat de samenwerking wordt beperkt.” Deze verklaring staat haaks op het beheersingsbeleid (‘containment’) van de VS ten opzichte van de Volksrepubliek China.

 

“Vorm geven aan de internationale orde”

Volgens Scholz is het handhaven van een grotere mate van autonomie van primair belang voor Berlijn en de EU in de opkomende ‘multipolaire wereld’. Het is nodig om “een grotere autonomie voor Europa en het geopolitieke vermogen om de internationale orde vorm te geven te waarborgen,” schrijft Scholz samen met de Franse president Emmanuel Macron in een opiniestuk gepubliceerd in het voorbije weekend, net voor de viering van de 60e verjaardag van het Élysée-verdrag in Parijs. [11] In de Frans-Duitse verklaring van 22 januari verklaren ze dat ze samen zullen werken aan een Europese Unie die “veerkrachtiger en duurzamer is en beter in staat zelfstandig op te treden” dan nu het geval is.[12] Het doel is “de strategische soevereiniteit van Europa te versterken” en “de economische, industriële en technologische basis van Europa veerkrachtiger, concurrerender en efficiënter te maken.” Kortom, het doel is “een echte Europese soevereiniteit”.

 

“Het sterkste leger in de EU”

Het streven naar ‘Europese soevereiniteit’ is gekoppeld aan een duidelijk oorlogs- en bewapeningsbeleid. De Frans-Duitse verklaring stelt dat zij “onwrikbare steun zullen blijven betuigen aan Oekraïne” op alle mogelijke gebieden, met name op politiek, economisch en cultureel vlak.[13] Militaire steun is expliciet opgenomen; niet genoemd is evenwel diplomatieke steun voor het bereiken van een via onderhandelingen tot stand gekomen regeling. “Versterking van de Europese defensiecapaciteit is bijzonder cruciaal.” Dit sluit aan bij nieuwe inspanningen om de respectieve nationale strijdkrachten op te bouwen. President Macron heeft onlangs een drastische verhoging van het militaire budget van zijn land aangekondigd – tot een totaal van 400 miljard euro voor de periode van 2024 tot 2030.[14] (In een vergelijkbare periode van 2019 tot 2025 bedroeg het militaire budget 295 miljard euro.) Parijs volgt daarmee Berlijn, dat ook zijn militair budget massaal heeft verhoogd. Inmiddels bedraagt de geëiste verhoging niet 100 maar 300 miljard euro.[15] Onder verwijzing naar de Berlijnse plannen om het defensiebudget te verhogen, zei de Duitse minister van Defensie Boris Pistorius dat Duitsland “de grootste nationale economie van Europa” is. “Daarom moeten we er ook naar streven het sterkste en best uitgeruste leger in de EU te hebben.” Hij noemde het zijn “job” om “de koers uit te zetten om de Zeitenwende* te doen slagen”.

 

(*) German-Foreign-Policy.com wordt gerealiseerd door een groep onafhankelijke journalisten en sociale wetenschappers die “permanent de hernieuwde pogingen van Duitsland opvolgen om terug een hoge machtsstatus te verwerven op economisch, militair en politiek vlak.” De meeste artikels zijn zowel in het Duits als het Engels beschikbaar.

Voor de vertaling maakten we ook gebruik van de gratis versie van DeepL.

 

* Elysée-verdrag: Frans-Duits vriendschapsverdrag, op 22 januari 1963 in het Elysée ondertekend door kanselier Adenauer en president de Gaulle.

* Indo-Pacific: Dit is eerder een geostrategische dan een geografische term. Het slaat op de enorme ruimte die de Stille en de Indische Oceaan omvat, en die reikt van de Amerikaanse westkust tot de Afrikaanse oostkust. Betrokken gebieden zijn dus zowel China, Indochina als het Indisch subcontinent, Australië zowel als Oost-Afrika en de Perzische Golf. De term wordt in de eerste plaats gebruikt in verklaringen van de Verenigde Staten in verband met hun China-strategie (zie o.a. AUKUS), en werd ook meer en meer overgenomen in EU-verklaringen.

* Zeitenwende: Duits voor ‘ommekeer’, ‘ommezwaai’, ‘keerpunt’. De term werd uitdrukkelijk gebruikt door Bondskanselier Olaf Scholz in een redevoering voor de Duitse Bondsdag op 27 februari 2022, drie dagen dus na de Russische inval in Oekraïne. Scholz bestempelde deze inval als een ‘keerpunt in de geschiedenis van ons continent’, wat inhoudt dat de naoorlogse Duitse terughoudendheid inzake militaire buitenlandse inzet moet verlaten worden. Scholz bevestigde er ook de extra-injectie van 100 miljard € in het Duitse leger.

[1] Zie ook  Die Flüssiggas-NATO.

[2] Zie ook  Crime Scene Baltic Sea.

[3] Zie ook   In “Systemic Competition” with the USA.

[4] Zie ook   Führungsnation im Krieg.

[5] Emmanuel Todd: Après l‘empire. Essai sur la decomposition du système américain. Paris 2002.

[6] Jürg Altwegg: „In diesem Krieg geht es um Deutschland”. weltwoche.ch 07.01.2023.

[7] Vgl. Zbigniew Brzezinski: The Grand Chessboard. American Primacy and Its Geostrategic Imperatives. New York 1997.

[8] Regeringsverklaring van Bondskanselier Olaf Scholz over de Europese Raad van 15-16 december 2022 voor de Duitse Bondsdag op 14. december 2022 in Berlijn.

[9] Scholz: Deutsche Waffen haben Erfolge der Ukraine ermöglicht. deutschlandfunk.de 18.09.2022.

[10] Olaf Scholz: The Global Zeitenwende. Foreign Affairs, January/February 2023.

[11] Emmanuel Macron, Olaf Scholz: Sieben Ziele zur Stärkung der EU. Frankfurter Allgemeine Zeitung 21.01.2023.

[12], [13] Deutsch-Französische Erklärung. Paris, 22. Januar 2023.

[14] Regierung in Frankreich kündigt deutliche Erhöhung der Militärausgaben an. deutschlandfunk.de 20.01.2023.

[15] Zie ook  „Wie die USA im Zweiten Weltkrieg”.

[16] Pistorius: Bundeswehr soll stärkste Armee der EU werden. n-tv.de 22.01.2023.

 

---