door Frank Slegers
6 februari 2023

De Europese delegatie die Kyiv eind vorige week bezocht in het kader van hun vierentwintigste topontmoeting, was best indrukwekkend: de voorzitters van de Europese Commissie en de Europese Raad, plus 15 Europese commissarissen. Ze hadden een mooi cadeau bij: 50 miljoen ledlampen, volgens Commissievoorzitter Ursula von der Leyen goed voor een energiebesparing gelijk aan de productie van een kerncentrale.

De EU heeft ook andere cadeautjes in petto: visavrij verkeer voor industriële goederen; een extra jaar douanevrije export; toegang tot Europese betalingssystemen; toegang tot gratis dataroaming voor mobiel telefoonverkeer… Aan dit alles wordt gewerkt. Er komt ook samenwerking rond groene energie (Oekraïne heeft plek zat voor windmolens). Het wetenschappelijk onderzoeksbureau Horizon Europa opent een kantoor in Kyiv. Dit alles naast de militaire en financiële steun.

Oekraïne lid van de EU?

Wat de media vooral bezighield was echter de vraag naar het EU-lidmaatschap van Oekraïne. Daar werden allerlei verklaringen over afgelegd, maar geen bindende afspraken gemaakt. De delegaties volstonden met een verwijzing naar het voortgangsrapport dat in de lente wordt verwacht, nadat de Europese Raad Oekraïne in juni 2022 het statuut van kandidaat-lid toekende. Maar de politieke druk op de EU is er niet kleiner door. Het wordt moeilijk Oekraïne oneindig lang in de wacht te houden.

Zolang het oorlog is wordt het moeilijk, al was het maar omdat artikel 42.7 van het Europees Unieverdrag dan de EU als zodanig tot oorlogspartij kan maken. Maar sowieso heeft de opname van een groot land als Oekraïne verstrekkende gevolgen voor de werking van de EU. Het zou in de kaart spelen van tegenstanders van een sterk federaal gecentraliseerde Europese Unie, met ‘strategische autonomie’.

Principieel is het moeilijk bezwaren te hebben tegen een Europees lidmaatschap van Oekraïne. Waarom zou Oekraïne hierop minder recht hebben dan zeg maar België of Nederland? Omdat het in de Russische invloedssfeer ligt? Dat is een vorm van koloniaal denken, dat de nationale rechten van Oekraïne onderschikt aan de belangen van een imperialistische mogendheid.

Linkse krachten in Oekraïne merken op dat het associatieverdrag met de EU Oekraïne nu al in het korset van de Europese gemeenschappelijke markt dringt, zonder dat het zeggenschap heeft over de beslissingen die daar worden genomen. Het snijdt de linkerzijde in Oekraïne ook af van potentiële Europese bondgenoten. Een links alternatief is dat van een neutraal land tussen de blokken dat haar eigen weg gaat, een soort Cuba in het midden van Europa. Hoe reëel is dat? Linkse Oekraïners zien dan toch meer heil in een gemeenschappelijke strijd in de Europese Unie voor een ander Europa.

Vreedzame co-existentie?

In de periode van de koude oorlog, tussen 1945 en 1989, bepleitten grote delen van de vredesbeweging ‘vreedzame co-existentie’, een door Moskou gepromoot begrip. Zo van: we laten de Sovjetunie aan de bureaucratische machthebbers in Moskou, het Westen is voor de kapitalisten, en het gaat goed zolang beide blokken elkaars invloedssfeer respecteren. Dat werkte niet: een kernoorlog hebben we niet gekend, maar er waren altijd wel ergens vernietigende oorlogen aan de gang. Zo werkt imperialisme nu eenmaal.

We horen nu gelijkaardige voorstellen: de NAVO en Moskou moeten onderhandelen, en als beide kampen wat water bij de wijn doen komt het wel goed. Alsof concurrerende imperialistische grootmachten garant zouden kunnen staan voor een rechtvaardige stabiele wereldvrede.

Links doet er verstandig aan haar eigen waarden en mensbeeld niet uit het oog te verliezen, als het perspectief wil houden op een betere wereld. Het is daarom een slecht idee deze linkse waarden ondergeschikt te maken aan de diplomatie tussen de imperialistische blokken. Zo is het geen goed idee is af te dingen op het bestaansrecht van Oekraïne. Dat is des te meer het geval nu dit recht op nationale ontvoogding geen lege huls is, maar mensen in Oekraïne deelnemen aan deze ‘nationale strijd’ in verzet tegen massale verkrachting van vrouwen, onderdrukking van LGTBQ+, voor het bestaansrecht van vakbonden en nationale minderheden (zoals de Rom), …

Er is een diepe kloof gegroeid tussen links in Centraal- en Oost-Europa en links in West-Europa. Als links in het Westen pleit dat Oekraïne beter uit de EU blijft om Poetin niet te provoceren, gaat dat niet helpen.

Corruptie

In de onderhandelingen met de EU liggen best moeilijke dossiers op tafel, zoals hervormingen om een onafhankelijke rechtspraak te waarborgen, en strijd tegen corruptie.

De strijd tegen corruptie is een van de belangrijkste voorwaarden voor lidmaatschap van de EU. De gemeenschappelijke markt kan niet werken, vormt geen gelijk speelveld waar de concurrentie vrij is, als in een lidstaat de overheid de markt manipuleert via oneigenlijke invloeden. Dat is het verhaal.

Dit lijkt een eenvoudig en voor de hand liggend idee. Maar het is het niet. Corruptie wordt vereenzelvigd met overheidsapparaat en bureaucratie. Maar de wortel van corruptie ligt in de vrije markt en maatschappelijke ongelijkheid. In een wereld waarin aandeelhouders en bedrijfsleiders, maar bijvoorbeeld ook mediavedetten en topsporters, onvoorstelbare rijkdom ten toon spreiden, is de lokroep van corruptie onweerstaanbaar. In een vrije markt hebben de grote private kapitalen het voor het zeggen, en hebben een grondige hekel aan toezicht. Het is niet de kruidenier om de hoek die een vicevoorzitter van het Europees Parlement met smeergeld omgekocht heeft.

Het is daarom een paradox dat de Europese Unie Oekraïne onder druk zet om corruptie harder aan te pakken, maar tegelijk eist dat private kapitalen meer speelruimte krijgen in de economie, wat juist de fundamentele motor is van corruptie.

Links voorstanders in Oekraïne van toetreding tot de EU eisen daarom een aantal op-outs in het toetredingsverdrag, die Oekraïne beschermen tegen ongebreidelde marktwerking. Zij stellen dat het neoliberale beleid van Zelensky, waar zij zich tegen verzetten, niet alleen de collectieve oorlogsinspanning ondermijnt, maar ook een hypotheek legt op de wederopbouw van Oekraïne na de oorlog. Hier ligt potentieel een terrein voor samenwerking van Europees links in Oost en West.