door Frank Slegers, 1 oktober 2015

Op woensdag 30 september maakte de Europese Commissie haar plannen bekend om in de Europese Unie te komen tot een kapitaalunie. Nu weten we natuurlijk al langer dat de Europese Unie de unie is van het kapitaal, maar hier wordt toch iets anders bedoeld.

Kapitaalunie

Bedrijven kunnen op verschillende manieren aan extra geld raken. In Europa is de meest gebruikelijke manier geld lenen bij een bank. Maar het kan ook anders: door zich te wenden tot de kapitaalmarkten. Daar kunnen aandelen geplaatst worden, of obligaties (schuldpapieren met een vaste rente).

Nu zijn die aandelenmarkten in de schoot van de Europese Unie versnipperd. In elke lidstaat zijn de regels verschillend: welke informatie moet een bedrijf geven dat geld wil mobiliseren op de kapitaalmarkten? Hoe wordt een faillissement afgehandeld? Hoe tellen aandelen en bedrijfsobligaties mee in de balans van een bank, wanneer nagegaan wordt of de basis aan kapitaal van de bank wel voldoende stevig is?

De kapitaalunie komt er dus op neer dat bedrijven zich onmiddellijk kunnen wenden tot beschikbare kapitalen in gans de Europese Unie, zonder gehinderd te worden door 28 verschillende sets van regels (“met als gevolg dat de prospectus niet door de brievenbus kan”). Daarbij wordt verwezen naar het lichtend voorbeeld van de VS. Alhoewel de economie van de EU ongeveer even groot is als die van de VS zijn de aandelenmarkten er niet half zo groot, en de schuldenmarkten zijn kleiner dan een derde van die van de VS.

Agenda

De bevoegde commissaris voor de financiële diensten, de Brit Jonathan Hill, heeft de stappen bekend gemaakt die de Commissie wil doorvoeren richting kapitaalunie.

Hij wil de regels voor de transparantie en in geval van faillissementen uniformiseren. Hij wil ook minder regels. Alle regels die voor de financiële diensten zijn ingevoerd sinds het uitbreken van de financiële crisis zouden herbekeken worden op “ongewenste neveneffecten”.
Banken die zelf extra middelen nodig hebben kunnen hun uitstaande leningen bundelen, en die bundels te koop aanbieden op de financiële markten. Sinds de financiële crisis heeft dat soort technieken echter een slechte naam: schulden worden in allerlei vormen doorverkocht, totdat niemand meer zicht heeft op de gezondheid van de banken en andere financiële spelers. Met alle gevolgen van dien wanneer het misgaat: een kettingreactie van faillissementen, tenzij de gemeenschap de rekening betaalt. De Europese Commissaris wil dit soort gevaarlijke technieken echter opnieuw populariseren.

Ook een meer dan tien jaar oud dossier wordt weer uit de kast gehaald. De Commissaris wil de manier waarop bedrijven in de EU hun belastbare winst berekenen een maken. Op die manier komen de financiële markten er makkelijker achter welk vlees ze in de kuip hebben wanneer een bedrijf zich tot hen wendt voor financiering.

Belangrijk

Zo wordt het wel duidelijk dat het hier om een belangrijk dossier gaat. Al wat we geleerd hebben sinds het uitbreken van de financiële crisis over de risico’s voor de gemeenschap van losgeslagen financiële markten is opnieuw aan de orde. Bovendien gaat het misschien wel om uw geld. Een functie van de financiële markten is immers beschikbare spaargelden, bijvoorbeeld in de vorm van pensioenfondsen, door te sluizen naar bedrijven die hiermee willen investeren.

Een reeks ngo’s, sociale bewegingen en vakbonden hebben daarom onmiddellijk de alarmklok geluid. Zij maken zich zorgen dat dergelijke belangrijke maar ook moeilijk te volgen hervorming doorgevoerd wordt achter de rug van het publiek. Zij betwisten ook de uitgangspunten van de hervorming. De Europese Commissie zegt dat bedrijven dank zij deze hervorming makkelijker geld zullen vinden om te investeren, wat dan weer ten goede komt aan de economische groei en de tewerkstelling. Maar is het wel zo dat de economie stagneert omdat bedrijven niet aan geld raken? Zit het probleem niet aan de kant van de vraag, de ongelijke verdeling van de rijkdom, en de amechtige overheidsfinanciën wat investeringen in maatschappelijk zinvolle projecten blokkeert? Moet de vraag dus niet anders gesteld worden: “waar willen we als gemeenschap in investeren”, en niet “hoe bezorgen we bedrijven goedkoper geld in de hoop dat ze er dan ook iets goed mee gaan doen”(en niet, bijvoorbeeld, investeren in dieselmotoren)?

Wie Engels leest en niet bang is voor wat technisch jargon kunnen we ook een artikel aanraden van Ewald Engelen. De auteur is verbaasd dat de Commissie het prioritair banken makkelijker wil maken hun schuldpapieren door te verkopen, en zo hun financiële slagkracht te vergroten ten koste van hun stabiliteit. Op die manier blijven de banken immers een hoofdrol opeisen in de financiering van bedrijven, in tegenstelling tot wat de Europese Commissie met haar hervorming pretendeert. En vooral: onder de dekmantel van de kapitaalunie legt de Commissie de belangrijkste lessen uit de bankencrisis naast zich neer.

Het Nederlandse SOMO, dat ons in samenwerking met het Duitse WEED regelmatig vergast op een uitgebreide nieuwsbrief over (het gebrek aan) financiële regulering in de EU, publiceert op zijn website in het Engels een uitgebreide studie over het project van de kapitaalunie.

En de City?

Een aantal commentatoren merkten op dat ondanks het hoogdravende “kapitaalunie” de werkelijke plannen van de Commissie eerder bescheiden zijn. Dat viel ook de Financial Times op. Zij merkt op dat de Londense City, na de benoeming van een Brit tot Europees Commissaris voor de financiële diensten, het gevoel had dat Groot-Brittannië de “sleutels van het koninkrijk” in handen kreeg. Waarom beperkt Jonathan Hill, of Lord Hill zoals hij in de Britse pers wordt genoemd, zijn plannen dan tot wat sleutelen aan bestaande regels? Waarom geen radicale liberalisering van de kapitaalmarkten? Gaat het Europese pad ook voor Hill bergopwaarts, zo wordt met een Brits gevoel voor humor gealludeerd op de naam van onze Lord?

Het antwoord ligt volgens de krant juist bij de City. Wanneer de Europese Unie de verscheidenheid aan nationale regels te lijf gaat, dan houdt dit ook in dat er Europese regels komen. Nu is dit wel het laatste dat de City wil: precedenten waarbij de EU regelgevend gaat optreden voor de financiële markten. Dan nog liever de huidige toestand, waarbij de City kan floreren in het neoliberale klimaat in het Verenigd Koninkrijk, en vanuit die uitvalsbasis heer en meester blijft in Europa. In het “Rapport van de Vijf Voorzitters” over de versterking van de Economische en Monetaire Unie was sprake van een Europese toezichthouder op de kapitaalmarkten. Maar daar wil de City niet van weten, en Lord Hill weet waar hij zijn oor te luisteren moet leggen. Liberaliseren, ok, maar nieuwe regels en toezichthouders, ho maar! Wie andere ideeën heeft wordt afgedreigd met het komende referendum over de Brexit.