door Herman Michiel
20 september 2024

Sinds het bekend worden van de nieuwe Europese Commissie in spe zijn al enkele kritische doorlichtingen verschenen. De Duitse EU-correspondent Eric Bonse spreekt in zijn blog van een zonnestelsel: zesentwintig duistere planeten draaien rond een zon, nl. Commissievoorzitter von der Leyen en haar kabinetschef Seibert. VDL werd al vaker de Queen of Europe genoemd, maar die Queen heeft steeds meer Zonnekoningin-allures. Dat laat zich aflezen uit het organigram van de bevoegdheden van de verschillende commissarissen. Er zijn overlappingen en herhalingen, en “de bevoegdheden werden bewust zó toegekend dat belangrijke onderwerpen in meerdere handen liggen, zodat de commissarissen met elkaar moeten overleggen en … de bazin het laatste woord heeft”, aldus Bonse.

Men moet inderdaad vaststellen dat von der Leyen tijdens haar eerste mandaat steeds meer ‘presidentiële’ allures aannam, een tendens die er niet zal op verminderen nu ze niettegenstaande allerlei machtsovertredingen (geheime besprekingen met Big Pharma, eigengereid optreden in Israël…) toch een tweede termijn van vijf jaar kan aanvatten. Het begin van haar eerste mandaat werd nog gekenmerkt door het samen optreden met een prominent figuur als de ‘klimaat tsaar’ Frans Timmermans, maar in haar nieuwe Commissie wil VDL zelf en zij alleen de lakens uitdelen.

Een probleem dat zich daarbij voor VDL stelt is dat de commissarissen zelf niet door haar, maar door de lidstaten worden aangeduid; zij kan dan wel beslissen over de verdeling van de portefeuilles. Maar VDL lijkt daar iets op gevonden te hebben. Op diverse manieren heeft ze blijkbaar druk uitgeoefend op sommige regeringen om een andere kandidaat-commissaris dan gepland naar voren te schuiven. De last minute uitbonjouring van een VDL-criticaster als de Franse commissaris Thierry Breton wijst in deze richting. De wissel lijkt vooraf met Macron bedisseld te zijn, want die had heel vlug een andere kandidaat, Stéphane Séjourné, klaar staan (toevallig van zijn eigen liberale Renew-strekking). Roemenië is een ander geval; het manoeuvre werd zelfs door een Roemeens europarlementslid, dan nog van dezelfde Europese Volkspartij als VDL, aan Euractiv toevertrouwd. Roemenië had Victor Negrescu als commissaris voorgesteld, maar na tussenkomst van VDL werd deze vervangen door Roxana Mînzatu. Als beloning voor de inschikkelijkheid van Boekarest werd Mînzatu één van de zes vice-voorzitters van de Commissie. Het hele gebeuren kan natuurlijk heel netjes voorgesteld worden als von der Leyen’s zorg voor ‘gender-evenwicht’ in haar Commissie.

Voor een Commissievoorzitter met presidentiële allures is er nog ander goed nieuws. Het ziet er immers niet naar uit dat VDL veel last zal hebben van die andere Europese ‘president’, de voorzitter van de Europese Raad. Terwijl huidig voorzitter Charles Michel zich in het kader van zijn carrièreplanning steeds op het voorplan probeerde te murwen, hoeft zoiets niet meer voor zijn opvolger António Costa, die aan het eind van zijn politieke loopbaan gekomen is. VDL zal dus zonder probleem kunnen blijven internationaal optreden als de ‘president van de Europese Unie’.

Wat de zesentwintig ‘duistere planeten’ betreft was de lobby-onderzoeksgroep Corporate Europe Observatory (CEO) blijkbaar goed voorbereid, want zij konden nu reeds een doorlichting publiceren van een aantal kandidaat-commissarissen met dubieuze achtergrond voor wat betreft hun toekomstige bevoegdheden:

• De Portugese Maria Luís Albuquerque (Europese Volkspartij EVP, zoals von der Leyen) zou bevoegd worden voor financiële diensten en investeringen. Zij was inderdaad minister van financiën in Portugal tot 2015, en was mede-uitvoerder van het bezuinigingsplan dat de Trojka het land oplegde bij de grote bankencrisis. Na haar ministerschap stapte ze over naar Arrow, een in het Verenigd Koninkrijk gevestigde fondsbeheerder. Zo kon ze haar bezoldiging als Portugees parlementslid combineren met die van directeur bij een private financiële speler. Momenteel zit ze ook bij de toezichtsraad van Morgan Stanley Europe en het adviesteam van de Portugese fundraiser Horizon Equity Partners. Nuttige ervaring, nee?
• Jozef Síkela (Tsjechië) zou de portefeuille voor internationale samenwerking (partnerships) krijgen. Sikela is geen echte beroepspoliticus – hij werd pas in 2021 minister van industrie en handel – maar maakte zijn carrière in de banksector, o.a. bij de Oostenrijkse Erste Group, een van de grootste financiële dienstverleners in Centraal- en Oost-Europa. Hij was ook CEO van Erste Bank in Oekraïne en van de grootste Slowaakse commerciële bank. Het is niet duidelijk of hij nog consultant is bij het investeringsfonds Primefund. Internationale ervaring heeft hij dus wel, maar dan ten dienste van banken en investeerders.
• De Nederlander Wopke Hoekstra zit sinds oktober 2023 in de Europese Commissie als opvolger van Frans Timmermans. Deze trad terug als commissaris voor klimaatactie in de hoop premier van Nederland te worden, maar het liep even anders. Een goede zaak voor von der Leyen, want een sociaaldemocraat werd door een EVP-er vervangen. Het feit dat hij als CDA’er geen partijbanden heeft met de nieuwe uiterst rechtse Nederlandse regering, maar door deze toch als commissaris naar Brussel wordt gestuurd zegt misschien al een en ander over de figuur Hoekstra.
  Zijn toegewezen nieuwe portefeuille, ‘Klimaat, netto-zero en schone groei’, lijkt op een voortzetting van zijn huidige rol te wijzen, maar dat klopt niet helemaal met de ingebouwde hiërarchie in von der Leyen’s commissie-organigram. Teresa Ribera staat immers in voor ‘competitieve transitie’, wat de nieuwe omschrijving is van Europa’s klimaatpolitiek. En Ribera is vicevoorzitter van de commissie, Hoekstra niet. Zoals eerder gezegd: overlappende bevoegdheden zijn er niet zomaar, als er betwistingen zijn ligt de doorslaggevende rol bij von der Leyen. Hoekstra kan ook nuttig zijn om al te grote klimaatambities van Ribera te temperen, iets waarop von der Leyen’s politieke familie, de EVP, hard aandringt.

  Want Hoekstra kan onmogelijk een groene jongen genoemd worden. Hij was kaderlid bij Shell en McKinsey. Er liep een parlementair onderzoek naar hem wegens zijn vertragingsmanoeuvres om de gaswinning in Groningen stop te zetten; hij verzette zich ook tegen vergoeding van de slachtoffers van grondverzakkingen ten gevolge van die gaswinning. Blijkbaar een groot gasliefhebber remde hij ook de Nederlandse ambities af om stikstofemissies te reduceren. Grote sociale empathie kan men hem overigens niet verwijten; hij was hevig tegenstander van Europese leningen ter bestrijding van de gevolgen van de Covid epidemie; als minister van financiën gaf hij wel royale steun aan de luchtvaartmaatschappij KLM. Hij zat in het Nederlands comité ter bestrijding van belastingsontwijking, maar de Pandora Papers brachten aan het licht dat hij aandelen bezat op de Maagdeneilanden. Nu ja, als een oliesjeik de recentste klimaattop in Doebai kon voorzitten, waarom zou Wopke Hoekstra dan geen klimaatcommissaris van de EU kunnen worden?

• Ekaterina Zaharieva bezette diverse ministerposten in de Bulgaarse regeringen en is voorbestemd voor de portefeuille van start-up’s, research en innovatie. Haar politieke familie is die van von der Leyen, de EVP. De enige smet die aan haar kleeft is dat haar naam vernoemd wordt in het ‘paspoortschandaal’: tegen betaling van 5000 € konden niet-EU ingezetenen een Bulgaars paspoort kopen, waardoor ze vrij in Europa kunnen reizen. Wie weet was het handeltje bedoeld als start-up en kan het als nuttige ervaring gelden?

Corporate Europe Observatory vermeldt ook drie namen van kandidaat commissarissen die, al dan niet formeel, banden met uiterst rechts hebben. Zo is de Griek  Apostolos Tzitzikostas (portefeuille transport en toerisme) weliswaar benoemd door de regering Mitsotakis en heeft officieel een EVP-label, maar in 2013 nodigde hij de fascistische Golden Dawn uit tot deelname aan een parade. Hij wordt algemeen beschouwd als de rechterzijde van de reeds flink rechtse Nea Dimokratia, en volgens sommigen overweegt hij de creatie van een nieuwe uiterst rechtse partij. Tzitzikostas liet zich ook opvallen door ostentatief weg te blijven van een ceremonie ter gelegenheid van een samenwerkingsakkoord tussen Thessaloniki en de vluchtelingenorganisatie van de VN (UNHCR) ter verbetering van de opvang van vluchtelingen.

Raffaele Fitto is een politieke kameleon die door de uiterst rechtse regering Meloni geschikt bevonden werd als Italiaanse pion in de Commissie. Hij werd beschuldigd en/of veroordeeld in allerlei zaken van corruptie of omkoperij, in één geval zelfs tot vier jaar gevangenisstraf en vijf jaar ontzetting uit het recht een openbaar ambt uit te oefenen, maar hij werd uiteindelijk in hoger beroep van alle schuld vrijgepleit.

En dan is er natuurlijk de kandidaat-commissaris door Orban’s Fidesz-regering gestuurd, de huidige commissaris voor nabuurschap en uitbreiding Olivér Várhelyi. Er is veel kans dat Várhelyi’s kandidatuur niet door de parlementaire hoorzittingen geraakt, maar dat is misschien wel de bedoeling. (Wat als Budapest blijft dralen bij het aanduiden van een nieuwe kandidaat?) Toch zou Várhelyi niet misstaan in de Commissie van von der Leyen, wiens pro-zionistische en anti-vluchtelingenposities hij deelt.

Wordt mogelijks vervolgd: waarschijnlijk komen er nog duistere kanten aan het licht, o.a. wanneer de 26 VDL-planeten door het Parlement bevraagd worden.