door Herman Michiel
18 februari 2025

Op de Münchense Veiligheidsconferentie van het voorbije weekend hebben de Europese leiders aan den lijve kunnen ervaren waar hun gedweeë trans-Atlantische volgzaamheid toe geleid heeft. In de jaren 90 zijn ze, en zelfs voor het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, meegegaan met Washington om elk constructief voorstel voor een duurzame vredespolitiek van de hand te wijzen. Ze hebben geen enkel verzet aangetekend tegen de omsingeling met NATO-basissen van Rusland, goed wetend dat dit een provocatie betekende die gevolgen zou hebben. Ze hebben weinig ondernomen [1] om het dreigend conflict Rusland-Oekraïne met vreedzame middelen te ontmijnen, maar hebben zich helemaal ingepast in Biden’s politiek om er een proxyoorlog van het Westen tegen Rusland van te maken. Ze hebben Oekraïne gelokt met vooruitzichten op NAVO-en EU-lidmaatschap, en gedaan alsof een oneindige wapentoevoer uiteindelijk zou leiden tot een militaire overwinning. Ze hebben een sanctiepolitiek opgelegd die weinig uithaalde maar de energiefactuur van Europese gezinnen torenhoog opdreef, ten voordele van de winsten van de schaliegasboeren in de Verenigde Staten. Ze hebben de absurde mythe helpen verspreiden dat heel West-Europa bedreigd wordt door een Russisch imperialisme dat alleen door een drastische verhoging van de defensiebudgetten kan gecounterd worden.

‘Stank voor dank’

En wat kregen deze hondstrouwe Europese leiders te horen van hun baasje? Jullie komen er niet aan te pas als wij straks gaan onderhandelen met Poetin over de toekomst van Oekraïne; geen reden voor verontwaardiging, want zelfs Zelensky blijft daarbuiten. Zorgen jullie maar voor de nodige manschappen om ons vredesbestand te doen respecteren; hier een formuliertje waarin jullie je bijdrage tot een vredesmacht kunnen noteren en zonodig de Verenigde Staten om bijstand kunnen verzoeken, maar vraag niet om soldaten want die moeten jullie zelf leveren.

Zelfs over binnenlandse politiek werden de Europese leiders de levieten gelezen op deze ‘veiligheidsconferentie’. Volgens vice-president Vance zijn niet Rusland of China de grootste bedreigingen voor Europa, maar de EU zelf. Vance, die in München een tête-à-tête had met Alice Weidel, de leidster van het extreemrechtse Duitse AfD, vindt het een aanfluiting van de democratie als dergelijke partijen worden uitgesloten van regeringsdeelname. Hij had het ook over censuur op de vrije meningsuiting wegens het Europees toezicht op hate speech.

Voor de spiegel

In München stonden de Europese leiders voor een spiegel, hun eigen beeld geprojecteerd op de achtergrond van gedachtenloze trans-Atlantische volgzaamheid. Zeg me wie je vrienden zijn, en ik zal zeggen wie je bent… Men kan zeker opmerken dat Trump heel wat grofgebekte medewerkers heeft uitgekozen, en dat vorige administraties de diplomatieke zeden beter in ere hielden. Maar als we niet letten op de woorden maar kijken naar de daden, is er meer continuïteit dan men zou denken. Op de veiligheidsconferentie van München in 2021 zei  Biden himself dat de VS terug een betrouwbaar leiderschap zou vormen (na 4 jaar Trump), maar slechts een paar maanden later trok hij zonder enig overleg met de bondgenoten zijn troepen terug uit Afghanistan, wat tot chaotische toestanden leidde. Ook onder Biden werd een ‘Angelsaksische samenwerking’ gesmeed tussen de VS, Groot-Brittannië en Australië (AUKUS) en gericht tegen China; de EU wist van niets. Meer zelfs,  een Australische bestelling van Franse onderzeeërs werd achter Macrons rug afgeblazen en vervangen door Brits-Amerikaanse tuigen. Biden’s Inflation Reduction Act (IRA) mag dan een inbreuk zijn op de regels van de Wereldhandelsorganisatie, regels gelden niet voor de leider van de Vrije Wereld; het Internationaal Strafhof van Den Haag trouwens ook niet.  Washington kan trouwens ook zijn Europese bondgenoten, tot en met Angela Merkel, afluisteren zonder dat daar een diplomatieke rel over ontstaat. Evenmin een rel over de Amerikaanse betrokkenheid bij de sabotage van Nord Stream.

Grofgebekt of niet, USA haalt slag thuis

Het is echter zeer twijfelachtig of een blik in de achteruitkijkspiegel de Europese leiders tot betere inzichten zal brengen en ze ermee doet ophouden als vazal van de trans-Atlantische hegemon op te treden. Integendeel, ongeveer alle reacties op de ‘kaakslag van München’ vanuit Europese regeringskringen en in de Europese media komen erop neer dat de EU moet doen wat Washington verlangt: véél meer uitgeven aan bewapening. Dat komt niet alleen de grote Amerikaanse wapenbedrijven (Lockheed Martin, Boeing, Northrop, Raytheon…) ten goede, maar het laat ook toe de Europeanen in te zetten voor secondaire operaties, terwijl het Pentagon de handen vrij houdt voor het serieuzere werk, tegen China bijvoorbeeld. Mark Rutte, secretaris-generaal van de NAVO, wist waarschijnlijk ook niet van het Trump-Poetin overleg, noch van de afwijzing van het Oekraïens NAVO-lidmaatschap door zijn Amerikaanse opdrachtgever, maar dat belet hem niet overal de ‘leven of dood’-kwestie van veel  hogere defensieuitgaven te prediken. Wat dat voorspelt zie je bij de nieuwe Belgische regering De Wever: alle mogelijke bezuinigingen in de sociale sector ‘want er is geen geld voor’ maar voor het defensiefonds dat in de maak is zijn er al vooruitzichten op 10 miljard  € door o.a. de verkoop van overheidsparticipaties. In München kondigde Commissievoorzitter von der Leyen trouwens aan dat ze voor defensie-uitgaven de strenge Europese budgetnormen wil opzij zetten door activering van de ‘escape clause’.

Tegenkrachten

Ingaan tegen het militaristisch discours vereist om te beginnen kennis van zaken en kritische analyse van wat aan het gebeuren is. Gelukkig bestaan er in Europa tal van onderlegde activisten/analisten in de vredesbeweging, bij groepen tegen de wapenhandel en tegen kernwapens, bij  sommige academici. Juiste inzichten volstaan echter niet om het tij te keren, daarvoor is er massaal sociaal verzet nodig. Niet eenvoudig in een context waar zowat alle partijen de militaire kaart trekken, niet alleen (extreem-)rechtsen, liberalen en conservatieven, maar ook Groenen [2] en sociaaldemocraten. Zelfs een deel van ‘radicaal links’ zweert bij een militaire overwinning van Oekraïne om een eind te maken aan de oorlog. Anderen zwichten voor de mediahetze tegen alles wat tegen het militaire denken ingaat en in Die Linke werd het anti-NATO standpunt door sommigen als hinder ervaren voor eventuele deelname aan een (deelstaat-)regering.

Als massaal sociaal verzet tegen de militarisering van ergens moet komen, moet men het eigenlijk verwachten van vakbondszijde. Die krijgen overal te horen dat er geen budgettaire ruimte is voor betere sociale voorzieningen, dat de begrotingsregels van de EU het ook niet toelaten, ze zien dat er geschaafd wordt aan sociale enveloppes ook al is het maar om er een paar honderdsten % van het BBP mee te bezuinigen, maar dan wordt gesproken over een forse verhoging van het defensiebudget, miljarden voor een defensiefonds, intrekking van de Europese begrotingsregels als het voor militaire uitgaven is… Weliswaar verwarren vakbonden soms verdediging van werknemers in de militaire sector met verdediging van de militaire politiek, en staat het tewerkstellingsargument in de wapenindustrie een duidelijke stellingname in de weg. Een grondige discussie over deze problematiek binnen de bonden dringt zich op, want het ziet er helaas naar uit dat de drive naar veel hogere militaire budgetten een lang leven beschoren is. Het is bemoedigend dat Bert Engelaar, de nieuwe algemeen secretaris van de Belgische socialistische vakbond ABVV, bij het verzet tegen de regering De Wever ook de verhoging van de militaire budgetten vernoemde. “Onverantwoorde politieke praat”, schreef een krant, maar Engelaar liet zich niet op de kop zitten.

Bekomen in het Elysée

Wat nu gezongen, zullen de Europese leiders zich afgevraagd hebben toen ze hun trans-Atlantisch wereldbeeld zagen in elkaar storten op een informele bijeenkomst. [3] Haantje-de-voorste Macron nodigde voor the day-after (maandag 17 februari)  enkele capita selecta uit op het Elysée voor beraad. Niet het EU-lidmaatschap was het criterium voor de selectie, maar over hoeveel bataljons men zou kunnen/willen leveren. Het Amerikaanse formulier over beschikbare middelen voor een vredesmacht moest immers ingevuld worden. En zo zaten de leiders bijeen  van Frankrijk, Duitsland, Polen, Italië, Spanje, Nederland en Denemarken, de kleintjes alleen vertegenwoordigd door Raadsvoorzitter Costa. Ook geïnviteerd: geen EU-lid maar nogal hawkish aangelegd de Britse premier Starmer en NATO-baas Rutte. Merkwaardig, de ‘hoge vertegenwoordiger van de EU voor buitenlands en veiligheidsbeleid’ Kaja Kallas was er niet bij, want Commissievoorzitter von der Leyen had haar plaats ingenomen.

Van resultaten is weinig bekend, behalve dat Polen – dat in BBP termen méér besteedt aan zijn leger dan de Verenigde Staten, en Oekraïne volop bevoorraad heeft met wapens  – geen troepen zal leveren voor een eventuele vredesmacht in Oekraïne.

[1] De Minsk akkoorden waren op het eerste gezicht een uitzondering, alhoewel Angela Merkel achteraf verklaarde dat het een poging was om Oekraïne de tijd te geven zijn verdediging op te bouwen.

[2] Zie Le Monde Diplomatique van februari 2025: Les Verts, moteur du militarisme allemand.

[3] De Münchense Veiligheidsconferentie heeft geen officieel statuut, en is in feite een niet al te transparant privé-initiatief.