door Peter Wahl (*)

Verschenen op neues Deutschland, 26 juni 2017
Nederlandse vertaling door Ander Europa, 19 juli 2017

Brexit, militarisering, soberheidsbeleid: als er vanuit een emancipatorisch standpunt geen kritiek op de EU geuit wordt, geeft men Rechts alle kansen.

De onderwerping van Griekenland, Brexit, ‘Fort Europa’ en de steeds duidelijkere supermachtambities van de Europese Unie (EU), inclusief de militarisering, doen voor Links de vraag rijzen naar de eindbestemming van de integratie. Sinds de neoliberale wending van Maastricht, meer dan 25 jaar geleden, is de mainstream-opinie van links: ‘Meer Europa, maar anders’. Niettegenstaande de kritiek op velerlei terreinen denken velen nog steeds dat de EU uiteindelijk een emancipatorisch, internationalistisch en vredestichtend project is.

Het feit is echter dat het neoliberalisme doorheen de verdragen bijna het statuut van een grondwet gekregen heeft. Het marktfundamentalisme, met zijn prioritaire zogenoemde grondrechten, dringt zich door steeds meer vonnissen van het Europees Hof van Justitie tegen de werknemersbelangen op als primair recht ¹. De soberheidspolitiek en de euro zijn een splijtzwam binnen de EU,  die nationalistische reacties uitlokt. Dat was reeds het geval bij de oorlog in Joegoslavië, waar de EU zich als oorlogspartij opwierp. Het associatieverdrag met Oekraïne, de steun voor de ongrondwettelijke putsch in Kiev en de sancties tegen Rusland hebben de Koude Oorlog in Europa terug aangewakkerd. Het neoliberaal klassenproject op intern vlak, en de neo-imperiale ambities op extern vlak worden steeds duidelijker.

Om deze basisoriëntering te veranderen zouden er verdragswijzigingen nodig zijn, waarvoor unanimiteit vereist is, en bijgevolg gelijktijdige linkse meerderheden over heel de EU. Dat is een pure illusie! Het is dan ook aangewezen om zich de vraag te stellen of Links, met haar roep naar ‘Meer Europa’, zich niet tot aanhangsel maakt van het heersende blok, en bij de bevolking ook als dusdanig gezien wordt. Als er vanuit een emancipatorisch standpunt echter geen kritiek op de EU geuit wordt, laat men de weg vrij voor Rechts, dat dan met haatcampagnes mobiliseert.

Wat we zoeken in Europa is een politieke opstelling die uit de schaduw treedt van SPD en Groenen ² Een eerste vereiste is daarbij ‘EU’ en ‘Europa’ niet langer op hetzelfde niveau te stellen. In Europa leven 740 miljoen mensen, in de EU 440 miljoen (de Britten buiten beschouwing gelaten). De aanmatigende aanwending van het begrip ‘Europa’ wanneer het alleen over de EU gaat, maakt daarvan een partisaan standpunt en een uitsluitingsbeginsel, net zoals vroeger het begrip ‘Avondland’. Het wordt een Wij tegen de Anderen, een Binnen en Buiten, en uiteindelijk een Vriend en Vijand.

Tweede overweging: een superstaat en een EU-supermacht zouden niet de overwinning betekenen op de nationale Staat, maar de reproductie ervan, Groot-Duitsland in het kwadraat, met nieuwe uitsluitingen naar buiten toe. Met internationalisme heeft dat niets te maken, we zouden alleen van de regen in de drop terecht komen. We kennen de Verenigde Staten van Amerika; is er dan ook nog eens nood aan te Verenigde Staten van Europa? Voor de 90% mensen op deze planeet, die niet in de EU of de USA-leven, is deze voorstelling van zaken na 500 jaar kolonialisme en imperialisme minder inspirerend dan voor de afgeleefde grootmachten, die naar nieuwe glorie verlangen.

Ten derde: voor een echte beleidsverandering is een breuk met de verdragen onvermijdelijk. Dat moet klaar en duidelijk gezegd worden. Het is ook niet zo radicaal als het klinkt. De Europese Centrale Bank en de Europese Commissie passen dat reeds lang toe, maar alleen maar als het hen goed uitkomt.

Ten vierde moet de integratie flexibeler worden en vereist ze een opening naar buiten toe. Flexibilisering betekent dat de integratie op bepaalde terreinen moet verdiept worden, en op andere selectief afgebouwd. Een ‘variabele metriek’ dus, of eenvoudiger uitgedrukt: wisselende coalities van wie wil meedoen. Wie de soberheidspolitiek afwijst, kan er niet toe gedwongen worden. Wie zijn kolencentrales wil afbouwen en door hernieuwbare energie vervangen, kan dat doen ook als niet alle 27 meedoen. Gedaan met de dwang van de kleinste gemeenschappelijke deler. Wie niet meer wil uitgeven voor defensie kan dat doen zonder te moeten vrezen voor druk of sancties. En wanneer een linkse regering zich niet meer aan de ECB en de restricties van de euro wil onderwerpen, staat het haar volledig vrij om voor een alternatief te kiezen. Selectieve afbouw zou ook betekenen dat de zogenoemde grondrechten ³ niet meer tot het primair recht behoren. Dat zou allemaal moeten gepaard gaan met meer openheid naar buiten toe. In plaats van de hypercomplexe staalharde neoliberale vereisten, lossere samenwerkingsverbanden, bijvoorbeeld met Noord-Afrika of de euro Aziatische gemeenschap.

Kortom, integratie moet eerder gezien worden in termen van netwerking en subsidiariteit, als een ruimte waarin coöperatie mogelijk is, veel meer dan als een conventionele Staat. Dat is een internationalistisch alternatief voor de terugkeer naar de oude natiestaat, een derde weg tussen eurofetisjisme en nationalisme.

Een nieuwe Europastrategie voor Links is nog niet hetzelfde als de realisatie ervan. Maar dergelijke strategie zou in staat zijn om Links eindelijk duidelijk op de kaart te zetten, op dat vlak de hegemonie van Rechts te bekampen, vat te krijgen op het EU-scepticisme van de bevolking en het op een emancipatorisch spoor te brengen.

(*) Peter Wahl is medeoprichter van ATTAC-Duitsland. Hij is bestuurslid van WEED (Weltwirtschaft, Ökologie & Entwicklung) en publiceerde veel over globalisering, neoliberalisme en de Europese Unie.

1. Het primair rect van de EU is vastgelegd in de verdragen (essentieel het Verdrag van Maastricht). Op basis van het primair recht worden nieuwe Europese wetten gemaakt (verordeningen, richtlijnen enz.), het zgn. secundair recht. P. Wahl zegt dus dat uitspraken van het Europees Hof van Justitie zo goed als primair recht, zeg maar: grondwettelijk recht, geworden zijn.[Noot van de vertaler]
2. Wahl schrijft hier voor een Duits publiek en heeft het over de Duitse sociaaldemocraten en groenen. Het is evenwel duidelijk dat het argument even goed op de sociaaldemocratie en de groenen elders in de EU van toepassing is.[Noot van de vertaler]
3. Bedoeld zijn hier de ‘vier vrijheden’ van het Verdrag van Rome: vrije beweging van handelswaren, kapitalen, arbeidskrachten en diensten. [Noot van de vertaler]