14 december 2023 – Op 12 december was er in Brussel een Europese vakbondsbetoging (15.000 deelnemers volgens de organisatoren, 5000 volgens de VRT) gericht tegen een herlancering van het door de EU opgelegde bezuinigingsbeleid in de lidstaten. Met de invoering van de euro zijn er immers ook budgetregels van kracht geworden, de zgn. ‘Maastrichtnormen’, vastgelegd in het Stabiliteitspact. Begrotingstekorten mogen 3% van het BBP niet overschrijden, en de staatsschuld moet minder dan 60% van het BBP bedragen. De regels werden onder druk van de eurocrisis nog verscherpt en uitgebreid (Begrotingsverdrag, sixpack…) wat niet wegneemt dat haast geen enkele lidstaat aan de ‘Maastrichtnormen’ voldoet. Overheidsfinanciën zijn immers geen machine die door technocraten en een stel parameters kan gestuurd worden. Het geheel aan Europese begrotingsregels, de economic governance van de EU, biedt wel aan regeringen (die de regels hebben goedgekeurd) een excuus om te snoeien in sociale budgetten en publieke diensten. Begrotingsregels en soberheidsbeleid (‘austerity’) gaan hand in hand.

Wel werd de mogelijkheid voorzien om in uitzonderlijke omstandigheden de begrotingsregels op te schorten. De Covidcrisis werd als dusdanig beschouwd, zodat in maart 2020 de ‘ontsnappingsclausule’ van het Stabiliteitspact ingeroepen werd, geldig tot 31 december 2023.  De opschorting leek ook het goede ogenblik om de begrotingsregels te herzien. Sinds lang immers worden die regels van verschillende kanten als ondeugdelijk bekritiseerd. Gewezen Commissievoorzitter Romano Prodi (!) noemde het Stabiliteitspact ooit het stupiditeitspact, terwijl het voor landen van de harde lijn, Duitsland op kop, nooit streng genoeg kan zijn. De Europese Commissie deed verleden jaar een aantal hervormingsvoorstellen, waarvan men hoopte dat ze vanaf 1 januari 2024 zouden van kracht worden. De onderhandelingen met de regeringen zijn nog aan de gang, maar of het met de Raad van 19-20 december tot een akkoord komt valt nog te bezien, wegens de tegenstellingen tussen hardliners als Duitsland (hierin gesteund door Nederland, Oostenrijk, Zweden en anderen) en landen als Frankrijk en Italië waar een te drastisch bezuinigingsbeleid tot sociale onrust zou kunnen leiden.

Wat nu op de onderhandelingstafel ligt is inderdaad niet van aard om die bezorgdheid weg te nemen. De zogenaamde stabiliteitsnormen blijven overeind, maar het opgelegde ‘schuldafbouwtraject’ wordt gedifferentieerd in drie verschillende landengroepen. [1] Nu de kwaal van het coronavirus (voorlopig) voorbij is, dreigt die van het soberheidsbeleid terug toe te slaan. De steunmaatregelen van de overheden tijdens de corona-uitzonderingsperiode hebben natuurlijk een flinke knauw gezet in de overheidsfinanciën, zodat snelle afbouw ervan wel zware sociale gevolgen doet vrezen. Het was daarom dat het Europees Vakverbond (EVV) deze week betoogde in Brussel.

Het EVV berekende bijvoorbeeld dat met de voorliggende hervorming Frankrijk 13,2 miljard euro per jaar zou moeten bezuinigen, Italië 9,5 miljard, Spanje 6,6 miljard, België 2,7 miljard enz. Het EVV verwijst ook naar een studie waaruit blijkt dat met de geplande hervormingsregels slechts vier lidstaten in staat zouden zijn om de Europese klimaatregels te halen.

In hoeverre dat vooruitzicht onze ministers slapeloze nachten bezorgd laten we in het midden. Maar sommigen maken zich wel zorgen of hun verhoging van de militaire budgetten niet in het gedrang komt. De NATO lidstaten beloofden immers hun militaire budgetten op te trekken tot 2% van het BBP. Spanje, tot eind dit jaar voorzitter van de Europese Raad, legde in november een voorstel op tafel om defensie-uitgaven een apart statuut te geven voor het gewijzigde Stabiliteitspact. Italië deed dat al eerder en de Baltische staten en Polen zijn vragende partij. Er lijkt een compromis  in de maak om militaire uitgaven wel te incalculeren in de budgetcontrole, maar ze als ‘relevante factor’ te beschouwen waardoor sancties zouden kunnen uitblijven.

Militaire uitgaven versus klimaatmaatregelen, sommigen zullen het als goedkope demagogie bestempelen. Maar deze keuze werd gisteren effectief in Berlijn bekendgemaakt. Men moet weten dat Duitsland, koploper van het Europees soberheidsbeleid, een ‘schuldenplafond’ (Schuldenbremse, letterlijk schuldenrem) in zijn grondwet heeft ingeschreven dat het tekort op het federaal overheidsbudget tot 0,35% beperkt, nog strenger dus dan de Maastrichtnorm. De regering van kanselier Scholz kon desalniettemin een budget van 100 miljard euro vrijmaken voor de versterking van het Duitse leger. Dit gebeurde via een post buiten begroting (Sondervermögen), mogelijk gemaakt door een speciale clausule in het grondwettelijke schuldenplafond. Meer geld voor de Bundeswehr, daar kon ook de christendemocratische CDU/CSU oppositie geen bezwaar tegen hebben, voorstel aanvaard.

De coalitie had ook een pot van 60 miljard voorzien voor klimaatmaatregelen en ondersteuning van de bedrijven, en dacht hiervoor het schuldenplafond te omzeilen door gelden te gebruiken overgebleven uit het coronafonds. Maar de CDU/CSU oppositie is veel minder gevoelig voor de opwarming van het klimaat dan die van de koude oorlogssfeer. Ze trok naar het Duits grondwettelijk Hof dat oordeelde dat het schuldenplafond in dit geval geschonden werd en de constructie ongrondwettelijk was.

Een gat in de begroting dus, wat nu? SPD en Grünen overwogen nog om de uitgaven voor de oorlog in Oekraïne als een uitzonderlijke omstandigheid in te roepen waardoor de Schuldenbremse opnieuw kon opgeschort worden. Dat was echter niet naar de zin van de liberale coalitiepartner FDP zodat maar één ding overbleef: bezuinigen. Gisteren maakte de regering Scholz haar oplossing bekend. Het klimaatfonds (KTF) wordt volgend jaar met 12 miljard verminderd, in totaal met 45 miljard tot 2027, wat 28% van het oorspronkelijk voorziene bedrag betekent. Verder wordt er gesneden in de subsidies voor zonnepanelen en in een tegemoetkoming voor kopers van een elektrische wagen, en 5,5 miljard vermindering van de steun aan consumenten voor hun factuur aan de beheerders van het elektriciteitsnet.

Vuil spel van de oppositie en de ontrouwe liberale coalitiepartner? Niet echt. De Schuldenbremse kwam in 2009 tot stand onder aanvoering van CDU en SPD, en wat de uitgaven voor militarisering betreft zijn Grünen en sociaaldemocraten het roerend eens. (hm)

[1] Voor details en technische commentaar kunnen we verwijzen naar een studie van denktank Minerva, (Nog steeds) meer vloek dan zegen? Een kritische evaluatie van de ‘nieuwe’ Europese begrotingsregels, Hielke Van Doorslaer, december 2023. Zie ook EU fiscal rules: time to face the contradictions