door Gerrit Zeilemaker
24 december 2018
De migrantenproblematiek wordt vooral vanuit Europees/Westers oogpunt bezien. Zelden komen meningen en opvattingen van de achterblijvers uit landen van herkomst aan de orde. Wat weten we over de economisch-politieke situatie in die landen in het Midden-Oosten en Afrika? Wat weten we eigenlijk over de beweegredenen van de migranten? En wie profiteert eigenlijk van die migratievoordelen? Tijd om het daar eens over te hebben.
Braindrain uit Ierland.
Het idee begon in mij te rijpen toen ik een artikel van de bekende Ierse journalist Patrick Cockburn las over de slechte behandeling van zijn polio in een Iers ziekenhuis 1. Het werd Patrick duidelijk dat het vooral een gebrek aan geschoold personeel was. Het probleem in Ierland van de jaren ’50 was dat veel van de beste verpleegkundigen naar Engeland waren gegaan, omdat ze daar beter betaald werden en betere arbeidsomstandigheden en vooruitzichten hadden. Meer dan een derde van de artsen en meer dan de helft van de verpleegkundigen in Groot-Brittannië zijn elders opgeleid. De economische winst voor Groot-Brittannië is een verlies voor de armste landen in de wereld.
Cockburn geeft een concreet voorbeeld. De opleiding van een arts kost zo’n £220.000 en die van een verpleegkundige £125.00. Dit levert voor Groot-Brittannië in het geval van de 293 Ghanese artsen en 1.021 Ghanese verpleegkundigen die in Groot-Brittannië werken een voordeel van £103 miljoen op. Meer dan jaarlijkse de ontwikkelingshulp van Groot-Brittannië aan Ghana.
Gezien deze aderlating is de mededeling in een rapport van de Department for International Development, “onze nadruk ligt op het helpen van Ghana om haar afhankelijkheid van hulp te beëindigen en te zorgen dat het een sterke handelspartner voor Groot-Brittannië wordt”, buitengewoon hypocriet.
Voorbeeld Gambia
Van het Ierland van de jaren ’50 maken we een stap naar het hedendaagse Gambia. De republiek Gambia is een smalle strook land langs de Gambia-rivier en is 250 km lang en enige tientallen kilometers breed. Het land wordt vanaf de Atlantische Oceaan volledig omgeven door Senegal. De 25-jarige Gambiaanse journalist Saikou Suwareh Jabai vertelt 2 over zijn beide broers die vier keer uit Spanje en Italië teruggestuurd werden. De jongere broer besloot na 12 jaar (!) terug te keren, de oudste reist nog steeds tussen verschillende Noord-Afrikaanse staten heen en weer. Een derde broer overleed in Libië. Jabai moest de verantwoordelijkheid voor de familie op zich nemen.
Minstens 30.000 Gambianen wonen in Duitsland en minstens evenveel in Spanje en Italië. Een aderlating op een bevolking van 2 miljoen. Jabai neemt het de Europeanen niet kwalijk dat ze Gambianen terugsturen. Het zijn de jammerlijke levensomstandigheden die er voor zorgen dat ze weg gaan. Alleen Gambianen kunnen deze omstandigheden verbeteren door banen te creëren en lonen te verhogen. Gambianen kunnen dan legaal reizen met echte paspoorten, en dat is volgens Jabai de oplossing. Trots en onafhankelijk.
Militaire aanwezigheid
Maar hiermee komen de Europeanen toch wat gemakkelijk weg. Nemen we Frankrijk. Tijdens de laatste 50 jaar vonden 67 staatgrepen plaats in 26 Afrikaanse landen, waarvan 41 in Franstalige landen. De Fransen begonnen hun ‘discipline’ van Afrikaanse leiders met de moord op Sylvanus Olympio in Togo in 1963, omdat hij een eigen munt wilde invoeren in plaats van de Franse franc. Sinds de koloniale tijd heeft Frankrijk zijn troepen permanent in Afrika gestationeerd. Deze nemen deel aan het controleren van de interne politiek van de Afrikaanse naties van Françafrique, evenals hun grenzen. In 2017 waren 36.000 Franse militairen in het buitenland ingezet 3. Newsweek concludeerde in 2014 “dat Frankrijk zijn oude Afrikaanse empire aan het heroveren was en dat ze niet vochten om Afrika te redden, maar Frankrijk”.
De militaire aanwezigheid van Amerika in Afrika via AFRICOM 4 is stiekem uitgegroeid tot 34 bases in Nigeria, Somalië, Kenia, Libië, Tunesië, Djibouti, Camaroon, Mali en Tsjaad. “We have increased the firepower” (We hebben de vuurkracht verhoogd), concludeerde de bevelhebber van AFRICOM, generaal Thomas Waldhauser.
Neokoloniale chaos in Congo
De Congolese historicus Bénédicte Kumbi Ndjoko 5 vat de situatie in haar land kort samen: “In Congo schept het geglobaliseerde kapitalisme een permanente chaos.” Haar land kent 4,5 miljoen inheemse vluchtelingen en 630.000 vluchtelingen in nabuurlanden. Het Westers imperialisme streeft naar de balkanisering van Congo om zo makkelijker de rijke grondstoffen te kunnen plunderen. Congo is onder andere één van de belangrijkste producenten van kobalt, een grondstof voor batterijcellen en accu’s, waarvan de Duitse auto-industrie steeds afhankelijker wordt voor de bouw van elektrische auto’s. De wereldwijde e-mobiliteit op basis van de huidige lithium-ionen-technologie is niet mogelijk zonder het kobalt van Congo 6.
Shell en Heineken en Britse bedrijven in Afrika
Ondertussen vervuilt Shell de Nigerdelta al tientallen jaren. In Mozambique wist Heineken 7 zoveel investeringsvoordeel te bedingen dat men zich in Maputo afvraagt of de investeringen zoals die van Heineken het land wel iets opleveren. De internationale ngo ActionAid berekende onlangs dat het straatarme Mozambique jaarlijks ruim een half miljard aan belastinggeld misloopt door dergelijke gunstige belastingregelingen. In Zuid-Afrika besteedt Heineken banen uit en gebruikt oproepkrachten in dienst van een onderaannemer tegen de helft van het salaris van een (soms eerst ontslagen) vaste werknemer. Heineken kreeg de afgelopen jaren bijna zeven miljoen euro belastinggeld voor landbouwinvesteringen in Afrika. Heineken had in 2017 een nettowinst van 2,2 miljard euro.
Dit rapport 8 onthult de mate waarin Britse bedrijven nu de belangrijkste minerale hulpbronnen van Afrika beheersen, met name goud, platina, diamanten, koper, olie, gas en steenkool. Het documenteert hoe 101 bedrijven die genoteerd zijn aan de London Stock Exchange (LSE) – de meeste van hen Brits – mijnbouwactiviteiten hebben in 37 Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara en samen de $ 1 biljoen aan waarde van de meest waardevolle bronnen van Afrika beheersen.
Arme landen ontwikkelen rijke landen
Een Amerikaans/Zweeds onderzoek “9 kwam tot bevindingen als: “In 2012 ontvingen ontwikkelingslanden in totaal $ 1,3 biljoen, inclusief alle hulp, investeringen en inkomsten uit het buitenland. Maar datzelfde jaar stroomde er ongeveer $ 3,3 biljoen uit. Met andere woorden, ontwikkelingslanden stuurden $ 2 biljoen méér naar de rest van de wereld dan ze ontvingen. Als we kijken naar alle jaren sinds 1980, dan zijn deze netto-uitstromen goed voor een oogverblindend totaal van $ 16.3 biljoen – dat is hoeveel geld het laatste decennium is weggelekt uit het wereldwijde zuiden, ongeveer het BBP van de Verenigde Staten. De conclusie is dan ook: ” Rijke landen ontwikkelen niet de arme landen; arme landen ontwikkelen de rijke landen!
Ongelijkheid, Afrika delft het onderspit
Volgens de Oostenrijkse publicist en uitgever Hannes Hofbauer 10 heeft de ongelijkheid die leidt tot migratie zeer concrete oorzaken. Hij noemt de zogenaamde partnerschapsovereenkomsten van de Europese Unie met meer dan 30 Afrikaanse en Caribische landen. Deze vrijhandelsovereenkomsten openen markten voor overproductie van goederen uit de EU die op de Afrikaanse markt gedumpt worden. Afrikaanse producten vinden slechts theoretisch hun weg naar de Europa, ze zijn niet concurrerend.
“In Ghana, bijvoorbeeld, kwam vóór de partnerschapsovereenkomst 95 procent van het pluimvee van binnenlandse fokkers en na de inwerkingtreding van de overeenkomst was het slechts 11 procent. Het zijn de zonen (en dochters) van deze boeren die geen uitzicht meer hebben op overleven in hun thuisland en die de Middellandse Zee oversteken naar Europa. Hetzelfde gebeurt met lokale vissers, die hun visgronden verliezen door bilaterale contracten omdat grote trawlers uit Spanje, Portugal of Japan alles tot aan de kust leeg vissen. Nogmaals, de volgende generatie probeert hun geluk in emigratie.” Zelfs in Europa ingezamelde kleding verstoort de textielmarkt in Afrika.
Ongelijkheid ook tussen Europese landen onderling
Dezelfde ongelijke verhoudingen zoals tussen het globale Zuiden en Europa bestaan ook binnen de EU, aldus Hofbauer. Tien procent van de artsen in Duitsland komen uit Roemenië, Servië en Bulgarije en zijn daar opgeleid. De opleiding van een arts kost in Duitsland ongeveer 200.000 tot 300.000 euro. De armere economieën betalen en het rijke noorden bespaart. Ondertussen is de gezondheidszorg in het Europese zuidoosten in de problemen.
“De menselijke aderlating in de periferie is enorm, Bulgarije heeft in de afgelopen 25 jaar 20 procent van zijn bevolking verloren. Als je het meest actieve deel van de bevolking neemt, degenen die tussen de 20 en 45 jaar oud zijn, is het verlies zelfs 41%. Een recente studie van het IMF heeft berekend dat tussen 1990 en 2012 20 miljoen Oost-Europeanen naar het westen zijn geëmigreerd. Zonder deze massale emigratie, vervolgde het IMF, zou de bbp-groei [in deze landen; GZ] 7% meer zijn geweest.”
Maar het IMF blijft trouw aan haar neoliberale doctrine, stelt Hofbauer ons gerust. “Ze adviseert dat landen in Oost-Europa, die al lijden onder een groot tekort aan geschoolde arbeidskrachten, goedkopere arbeid invoeren uit Oekraïne, Albanië of Wit-Rusland. Polen en Slowakije hebben al gereageerd door hun immigratiewetgeving aan te passen en te liberaliseren. In Slowakije produceren Oekraïners al bij Volkswagen, KIA en Renault-Peugeot, en in Polen houden meer dan een miljoen Oekraïners hele sectoren in leven.”
Wie profiteren in het bijzonder van de migratievoordelen?
De armen in de rijke westerse landen in ieder geval niet, lonen stagneren al jaren, schulden lopen op en de welvaartstaat wordt overal afgebroken. Ook migranten in Europa profiteren amper. Voor hen blijven overwegend banen aan de onderkant van de samenleving over, discriminatie op de arbeidsmarkt, of een bestaan in de bijstand, dikwijls slechte huisvesting en ‘zwarte’ scholen.
In de landen van herkomst verdwijnen de best opgeleide jongeren en de potentieel grootste bedreiging voor plaatselijke potentaten. De gelden die migranten overmaken naar landen van herkomst verlichten de armoede nauwelijks. De geldzendingen voorkomen onrust voor de potentaten, leiden nauwelijks tot economische ontwikkeling, maar wel tot verlies van de meest geschoolde en actieve bevolking. Dit geeft hun gelegenheid de ontginning van grondstoffen voor een appel en een ei aan westerse bedrijven te gunnen en daardoor tot verhoogde groei van hun bankrekeningen in Zwitserland of Luxemburg. De afhankelijkheid en armoede blijft.
De Mexicaanse ontwikkelingseconoom Raul Delgado Wise, Unesco-coordinator voor migratie en ontwikkeling en voorzitter van het Internationale Netwerk voor Migratie en Ontwikkeling stelt vast: 11 “Als men naar de data kijkt is migratie het subsidiëren van het Noorden door het Zuiden.” Delgado Wise kritiseert: “Geldzendingen van migranten zijn het nieuwe ontwikkelingsmantra, maar beïnvloeden de economieën van het Zuiden nadelig.”
De huidige migratie verscherpt de onderlinge concurrentie van werkers in het noorden en zuigt landen in het zuiden economisch leeg, versterkt de positie van plaatselijke potentaten en dictators en bevoordeelt vooral de multinationale ondernemingen in het noorden.
Iedere migratiepolitiek van links kan alleen maar vanuit die klassenpositie vertrekken!
Voetnoten
- https://www.counterpunch.org/2018/11/06/my-childhood-experience-of-polio-taught-me-an-important-lesson-about-the-effects-of-migration-on-healthcare/
- http://www.taz.de/!5543474/
- https://www.pambazuka.org/human-security/us-and-wars-sahel
- https://theintercept.com/2018/12/01/u-s-military-says-it-has-a-light-footprint-in-africa-these-documents-show-a-vast-network-of-bases/
- https://www.blackagendareport.com/congo-abyss
- https://www.deutschlandfunk.de/kobaltabbau-im-kongo-saubere-autos-dreckige-batterien.766.de.html?dram:article_id=436683
- https://www.ftm.nl/zoeken?query=heineken
- https://www.waronwant.org/sites/default/files/TheNewColonialism.pdf
- https://www.theguardian.com/global-development-professionals-network/2017/jan/14/aid-in-reverse-how-poor-countries-develop-rich-countries
- https://www.heise.de/tp/features/Massenwanderungen-haben-sowohl-in-den-Herkunftslaendern-als-auch-den-Ziellaendern-der-Migranten-4205760.html
- https://monthlyreview.org/2013/02/01/the-migration-and-labor-question-today-imperialism-unequal-development-and-forced-migration/