door Herman Michiel
21 september 2018

“We zijn bezorgd en teleurgesteld als we moeten vaststellen dat de Europese Unie er vlugger bij is om nieuwe handelsovereenkomsten af te sluiten, zoals onlangs met Ecuador en nu met het Mercosurblok, dan om de eerbiediging van fundamentele mensenrechten te garanderen, zelfs wanneer die geschonden worden door bedrijven met hoofdkwartier in Europa.”

Aan het woord is de Peruviaanse kardinaal Pedro Barreto, die op 20 september met een delegatie van Latijns-Amerikaanse kerkelijke leiders en twee vertegenwoordigers van de inheemse gemeenschappen een ontmoeting had met leiders van de EU “om te discussiëren over de toekomst van het Amazonegebied en de hoogdringendheid om de natuur en de mensen die haar verdedigen beter te beschermen.” De prelaat wijst erop dat van de 207 moorden op milieu- en landhervormingsactivisten in 2017 er 60% in Latijns-Amerika plaats hadden. De kardinaal heeft ook een zeer concreet verzoek:

 “Ik kom naar Brussel om de EU-leiders aan te sporen om een constructieve houding aan te nemen bij de onderhandelingen binnen de Verenigde Naties voor een bindend verdrag over transnationale bedrijven. Via dit instrument zou er een internationaal gerechtshof kunnen opgericht worden waardoor slachtoffers van mensenrechtenschendingen zich tot het gerecht zouden kunnen richten in de rechtsgebieden van grote transnationale bedrijven, wat een cruciale stap zou zijn voor de bescherming van de rechten van gemeenschappen.”

Over dit bindend VN-verdrag voor transnationale bedrijven hoort men in onze media bitter weinig, en dat zullen die transnationale bedrijven prima vinden. Het gaat er immers over om iets te doen tegen de straffeloosheid waarmee die bedrijven allerlei rechten (mensenrechten, sociale rechten, milieurechten…) kunnen aan hun laars lappen. Het is niet verbazend dat Ecuador in 2014 het voortouw nam om binnen de Verenigde Naties tot een dergelijk verdrag te komen. Chevron richtte in dit land een enorme olievervuiling aan, maar jaren procederen door de Ecuadoraanse overheid leidden tot niets.

Dit is maar één voorbeeld onder de vele, en het hoeft niet te verbazen dat het Ecuadoraans voorstel meteen door 85 vooral Zuiderse lidstaten van de VN positief werd onthaald. Maar het werd verworpen door de Verenigde Staten, Japan, Zuid-Korea en … alle lidstaten van de EU. In tegenstelling met handelsverdragen kan de EU, met name de Commissie, binnen de Verenigde Naties niet optreden in naam van de lidstaten. Maar haar diplomatieke vertegenwoordiging aldaar, met een ‘waarnemerstatus’,  fungeert als een soort informele coördinatie voor het verzet van die lidstaten tegen elk obstakel dat ‘hun’ multinationals zou kunnen in de weg gelegd worden ¹. Zo maakte de delegatie van de Europese Unie zich ‘nuttig’ bij het Comité 5 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, het comité dat zich met de begroting bezighoudt, door te pogen een eind te maken aan de financiering van de intergouvernementele werkgroep van de Raad voor Mensenrechten ². De EU die in haar handelsverdragen (TTIP, CETA…) steevast ISDS-clausules wil inlassen, waardoor multinationals via uitzonderingsrechtbanken overheden kunnen aanklagen en beboeten als ze denken dat hun winsten bedreigd worden, diezelfde EU dus wil niet weten van maatregelen die het misbruik door multinationals enigszins aan banden zouden kunnen leggen.

Omdat de EU-boycot toch niet volledig aan de openbaarheid was ontsnapt – in Frankrijk dringt een brede groep parlementairen aan op de goedkeuring van dergelijk VN verdrag  – verlegden EU-leiders het geweer van schouder. Er wordt nu deelgenomen aan de onderhandelingen, maar veel wijst erop dat het alleen is om stokken in de wielen te steken. Ze willen dat ook de bedrijven als ‘stakeholders’ aan de onderhandelingen deelnemen, ze betwisten de onpartijdigheid van werkgroepvoorzitters, en volgens Die Zeit van 19 september zou onder druk er zelfs geen sprake meer zijn van een internationaal gerechtshof.

Een subtiel manoeuvre bestaat erin dat het verdrag volgens de EU niet alleen op transnationale bedrijven ³ moet betrekking hebben, maar ook op nationale. “Zoniet zouden lokale bedrijven kunnen een competitief voordeel hebben tegenover de multinationals” [!], aldus het EU-bezwaar. ⁴. De EU maakt daarvan blijkbaar een breekpunt en hoopt op die manier de ‘dreiging’ te kunnen afweren. Ze spreekt van ‘incoherentie’ als alleen multinationals geviseerd worden, terwijl lokale bedrijven ook veel misbruiken plegen. Maar de incoherentie ligt bij de EU: terwijl lokale bedrijven zich niet kunnen onttrekken aan de nationale rechtspraak, kunnen transnationale dat wel, dat hebben ze reeds tot in den treure bewezen. Door het toepassingsdomein van het verdrag enorm uit te breiden, met allerlei juridische complicaties als gevolg, probeert de EU het gewoon te ondergraven.

Al zult u het niet in uw krant of op tv merken, over de kwestie van het VN-verdrag voor multinationals is er momenteel in de leidende Europese kringen heel wat te doen. Op 19 september kwam de werkgroep mensenrechten van de Europese Ministerraad bijeen; naar verluidt wilden de Duitse vertegenwoordigers er verhinderen dat de EU half oktober zou deelnemen aan de volgende (vierde) onderhandelingsronde over het verdrag, terwijl een aantal andere lidstaten zouden voor zijn. Het Europees Parlement steunde in verschillende resoluties het idee van een bindend verdrag (maar heeft in deze materie geen beslissingsmacht, het zijn de lidstaten die stemmen in de Algemene Vergadering van de VN).

Aan EU-critici wordt vaak verweten dat ze altijd maar tegen zijn, nooit voor. Hier is een goede gelegenheid om dit tegen te spreken. We zijn voor de enthousiaste steun van de EU en haar lidstaten aan een bindend VN-verdrag dat de straffeloosheid van multinationals begint aan banden te leggen. Overal zouden initiatieven moeten ontstaan zoals in Frankrijk, waar een coalitie met onder andere de Liga voor de Mensenrechten, een aantal vakbonden (CGT, Solidaires) en NGO’s (Attac, ActionAid, Aitec, Les Amis de la Terre, CCFD-Terre-solidaire, Sherpa …) de Franse regering wil onder druk zetten om het verdrag goed te keuren.

Een paar sites van campagne-initiatieven:

Dismantle corporate power
Global Network in support of the Binding Treaty
The treaty alliance
Business & Human Rights Resource Center

Toegevoegd op 24 sept. 2018: Volgens een bericht van CADTM heeft het permanent arbitragehof in Den Haag, een private handelsrechtbank die door Chevron werd ingezet in zijn conflict met Ecuador, op 30 augustus gelijk gegeven aan de oliegigant, en Ecuador opgeroepen om zijn claims in te trekken, de gerechtskosten te betalen en Chevron te vergoeden met een nog te bepalen ‘compensatie’.

1. Zie hierover een artikel in MO*, Saboteert de EU een VN-mensenrechtenverdrag?
2. Zie ons bericht van 20 december 2017.  
3. Noteer dat het verdragontwerp niet alleen betrekking zou hebben op transnational corporations maar ook op other business enterprises, voor zover die een of andere transnationale link hebben, bijvoorbeeld lokale bedrijven die in onderaanneming werken voor een multinational.
4. Zie een samenvattende nota van de studiedienst van het Europees Parlement (pag. 7) (