Vicky Cann en Olivier Petitjean (*)
27 januari 2022

Dit artikel verscheen op 19 januari op Social Europe Journal
Met dank voor de toelating tot overname
Vertaling: Ander Europa

De Franse president Emmanuel Macron presenteerde op 19 januari tijdens een plenaire vergadering van het Europees Parlement in Straatsburg de agenda van het Frans voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Een woord dat tijdens zijn toespraak herhaald terugkwam was ‘soevereiniteit’, een term die wel vaker opduikt in zijn recente toespraken over Europa. Maar wat bedoelt Macron daarmee, en welke implicaties heeft dit voor de EU-burgers?

De slogan van het Franse EU-voorzitterschap, dat de eerste helft van 2022 bestrijkt, is relance, puissance, appartenance (heropleving, macht, verbondenheid). Alle drie de termen zijn variaties op het begrip ‘soevereiniteit’, dat samenhangt met de “strategische autonomie” die de Franse regering bepleit, samen met andere spelers op EU-niveau.

Inderdaad, ‘soevereiniteit’ in verschillende vormen – klimaatsoevereiniteit, digitale soevereiniteit, industriële soevereiniteit enzovoort – is een terugkerend thema geworden in alles wat de Franse regering over Europa te zeggen heeft. Op het eerste gezicht lijkt de nadruk op meer controle over wereldwijde economische krachten en concurrentie, en op het vergroten van de veerkracht en de autonomie van de Europese economie, lovenswaardig.

De greep van het bedrijfsleven

 Helaas brengt de ‘soevereiniteit’ die de Franse regering nastreeft het grote risico met zich mee dat het bedrijfsleven nog meer greep krijgt op de beleidsvorming van de EU, en dat de nadruk komt te liggen op technologie als het enige mogelijke antwoord op milieu- en sociale uitdagingen. In deze visie combineert de roep naar ‘soevereiniteit’ een dosis neoliberalisme (pro-business, pro-markthervormingen) met een dosis neoconservatisme (globalisering als een competitie tussen grote mogendheden vertegenwoordigd door hun bedrijven), terwijl getracht wordt een antwoord te formuleren op de gekende verwachtingen van Europese burgers voor meer ‘bescherming’ tegen externe krachten.

Het is dan ook geen verrassing dat de nadruk op ‘soevereiniteit’ expliciet wordt onderschreven door het Franse grootkapitaal, met inbegrip van MEDEF (de Franse lobbygroep voor de grote ondernemingen en werkgevers) en sectorale bedrijfsorganisaties. Zoals we in detail in kaart hebben gebracht in ons recente rapport Under the Influence  is de visie van ‘soevereiniteit’ die door de Franse regering wordt gepropageerd gebaseerd op een soort uitgebreide versie van de ’trickle-down’ economie [1]: wat goed is voor de Europese ‘kampioenen’ van het bedrijfsleven is noodzakelijkerwijs ook goed voor Europa en zijn burgers.

Onder het voorwendsel van de bevordering van de autonomie van Europa ten aanzien van de toenemende wereldwijde risico’s en de toenemende internationale concurrentie dringt Frankrijk in feite aan op steeds meer overheidsfinanciering en politieke steun voor een handvol grote bedrijven, en op steeds nauwere samenwerking tussen de openbare en de particuliere sector in specifieke industriële sectoren. Daartoe behoren enkele van de meest vervuilende of controversiële industrieën: kernenergie, fossiele brandstoffen, voertuigen, wapens en Big Tech.

Één voorbeeld. Macron wil graag gezien worden als een voorvechter van het klimaat, maar zijn politieke keuze is om van de door de industrie gestuurde technologie het enige mogelijke antwoord op de klimaatverandering te maken. De regering is onder vuur komen te liggen omdat ze een cynische alliantie met Polen en Hongarije heeft gesloten om aardgas (een fossiele brandstof) en nucleaire elektriciteit in de ‘groene taxonomie’ van de EU op te nemen, waardoor de geldstromen dienovereenkomstig zullen worden gestuurd, wat dan ook wordt weerspiegeld in de regels die de Europese Commissie nu heeft opgesteld. Macron heeft onlangs massale investeringen in de Franse nucleaire sector aangekondigd.

De regering steunt ook de productie van waterstof als een nieuwe markt voor met kernenergie opgewekte elektriciteit. Waterstof wordt door de industrie en sommige regeringen vaak voorgesteld als een ‘groene’ en gebruiksklare klimaatoplossing, hoewel dit zeer ver bezijden de waarheid is, aangezien bijna alle waterstof wordt geproduceerd op basis van fossiele of nucleaire energie. Tot de belangrijkste begunstigde bedrijven op energiegebied behoren het Franse EDF, TotalEnergies en Engie.

Voorwaarden dicteren

 Tegen de achtergrond van veelvuldige contacten met lobbys en overleg met bedrijfsbelangen en bondgenoten, en een draaideur tussen de Franse publieke en private sector, werd bedrijfssponsoring aanvaard voor het EU-voorzitterschap – ondanks verzet van duizenden EU-burgers. Macron’s toegenomen financiële en politieke steun voor bedrijfsleiders lijkt echter geen verplichtingen voor de begunstigden met zich mee te brengen.

De Franse regering heeft, op enkele uitzonderingen na, geweigerd voorwaarden op het gebied van klimaat, werkgelegenheid of belastingrechtvaardigheid op te leggen aan de bedrijven die reddings- of herstelsteun ontvangen. Op EU-niveau is deze regering medeplichtig geweest aan het feit dat farmaceutische bedrijven in feite de voorwaarden voor de levering van vaccins hebben gedicteerd, wat heeft geleid tot een wereldwijde apartheid van vaccins en dus tot een nodeloos verlengde pandemie. En wat betreft kwesties die op de agenda staan van het Frans voorzitterschap, zoals de voorzichtigheidsplicht voor ondernemingen [‘corporate due diligence’], de rechten van platformarbeiders en de vennootschapsbelasting is er een ernstig risico dat het Élysée zal luisteren naar de eisen van de bedrijfslobby’s.

Toen hij in 2017 Frans president werd, betoogde Macron overtuigend dat “we gewoon moeten stoppen met de uitbouw van Europa zonder de mensen daarin te kennen.”. Maar in plaats van de EU democratischer te maken en beter te laten inspelen op de behoeften en aspiraties van de Europese burgers, dreigt zijn visie op ‘soevereiniteit’ in feite de kwalen alleen te verergeren die de huidige Unie teisteren. We hebben het over zijn onwankelbaar geloof in liberalisering en in de particuliere sector, de opendeurpolitiek voor het grootkapitaal en het economische beleid dat sterk in het voordeel van grote ondernemingen speelt, ten koste van alle anderen, met inbegrip van vakbonden, kleine en middelgrote ondernemingen en coöperatieven.

Dit dreigt de Franse en andere EU-burgers nog verder van het Europese project te vervreemden. En er is nog een andere olifant in de kamer.

Sterkste bolwerk

Op dit moment ziet het ernaar uit dat Macrons sterkste tegenstanders bij de presidentsverkiezingen van april van rechts zullen komen, en dan vooral van uiterst-rechts. Hun anti-EU discours richt zich op eisen om de grenzen te beschermen tegen ‘migranten’ en internationale economische krachten, en om de Franse soevereiniteit te herbevestigen.

In de vijf jaar die Macron aan het bewind is, heeft hij weinig gedaan om de argumenten over een ‘verre’ en onberekenbare EU te weerleggen. Het sterkste bolwerk tegen extreem-rechts is echte democratische controle en verantwoording, met moderne vormen van bestuur. Macron is er echter voorstander van om de beraadslagingen van de EU-Raad zo geheim mogelijk te houden, om zo de manoeuvreerruimte van zijn regering in de onderhandelingen te vrijwaren.

Dit is zeer problematisch. Ondanks Macrons hoogdravende woorden over democratie worden burgers, journalisten en parlementsleden bijna volledig buitengesloten van informatie over officiële Franse standpunten over EU-aangelegenheden, laat staan dat ze er invloed op kunnen uitoefenen. En het ziet er niet naar uit dat het Franse voorzitterschap van de Raad dit zal veranderen.

In 2017 zei Macron: “Het nieuwe Europa zal niet achter gesloten deuren worden gebouwd, maar door zijn volkeren vanaf het begin bij deze routekaart te betrekken. Het Franse voorzitterschap zou de transparantie en verantwoordingsplicht van de EU-wetgeving aanzienlijk kunnen verbeteren door de beraadslagingen van de Raad open te stellen en ervoor te zorgen dat Franse parlementsleden worden geraadpleegd en zo de beleidsvorming van de regering over Europese aangelegenheden kunnen controleren. Voorts zou hij de geprivilegieerde toegang van de bedrijfsbelangen, waaronder die van de fossiele-brandstofindustrie, kunnen afwijzen en evenementen met bedrijfspartners en bedrijfssponsoring bannen, en de passage door de ‘draaideur’ blokkeren.

Maar de Franse regering streeft in feite naar een steeds nauwere samenwerking tussen grote bedrijven en staatsbelangen, met massale overheidsfinanciering en politieke steun voor grote bedrijven in sectoren die als “strategisch” worden beschouwd, zoals energie, gezondheid of digitale technologie. Dit voorspelt niet veel goeds voor de sociale en duurzame ambities van de EU.

‘Soevereiniteit’ kan van alles betekenen. Maar als het wordt gekoppeld aan een agenda van bedrijfskampioenen die vrij spel krijgen, geholpen door geheimhouding in het wetgevingsverloop, moeten we ten zeerste op onze hoede zijn.

(*) Vicky Cann is onderzoeker en campaigner bij Corporate Europe Observatory
Olivier Petitjean is journalist bij  Observatoire des multinationales.

[1] ‘Trickle down economy’ of het principe van het ‘neersijpelen’:  meer weelde bij de economische toplaag ‘sijpelt neer’ naar de lagere echelons en komt dus iedereen ten goede. Dat is toch de theorie… [Noot van de vertaler]

Toevoeging : Dat “burgers, journalisten en parlementsleden bijna volledig buitengesloten worden van informatie over officiële Franse standpunten over EU-aangelegenheden” zoals de auteurs stellen, werd door Macron voor 100% bevestigd bij zijn optreden in Straatsburg. Journalisten uit alle windstreken waren woedend toen ze na vele uren Macron-vertoon hoopten hem een paar vragen te kunnen stellen. De ‘persconferentie’ duurde echter maar 2 minuten 30 seconden, en er kon geen enkele vraag gesteld worden, aldus een verslag in Euractiv. [Noot van de vertaler]