door Frank Slegers
10 april 2023

De Franse president Emmanuel Macron en de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen bezochten verleden week China. Zij waren er op hetzelfde ogenblik en gedeeltelijk ook samen. Apart en ook samen hadden zij er gesprekken met de Chinese leider Xi Jinping.

Dat bezoek leverde enkele smeuïge verhalen op voor de pers. Zo was het opvallend hoe Macron met veel meer bombarie ontvangen werd dan von der Leyen. Ursula von der Leyen werd behandeld als gast van tweede rang, een uitdrukking van Chinese geringschatting voor de Europese Commissie en irritatie over de Commissie die zich als havik opstelt inzake China. Macron beging dan weer een diplomatieke blunder door op een gemeenschappelijke persconferentie twee keer zo lang te spreken dan Xi Jinping, waarover Xi zuchtend en steunend zijn ongenoegen uitte. Maar Macron heeft vast genoten van de grootse ontvangst die hem te beurt viel.

Smeuïge verhalen genoeg dus. Maar ten gronde lijkt het dat de gesprekken niet veel hebben opgebracht. Macron hoopte op Chinese bemiddeling in Oekraïne, om zo de EU uit de versmachtende omhelzing van de VS te bevrijden en werk te kunnen maken van haar fameuze ‘strategische autonomie’. Dat lijkt niet gelukt, ook al ging Macron zover Xi op de publieke persconferentie openlijk te pushen, alweer tot duidelijk ongemak van deze laatste.

Diplomatie muurvast

Op zich hoeft het niet te verbazen dat de situatie rond Oekraïne diplomatiek muurvast zit. Geen enkele van de rivaliserende grootmachten is helemaal zeker welke kaart te trekken.

Willen de Verenigde Staten Rusland een zware nederlaag toedienen, misschien zelfs het regime omverwerpen, om zo China te isoleren? Dat is niet zeker. Het dreigt te leiden tot grote chaos en instabiliteit in Rusland. De kans op succes is vooral sowieso klein, terwijl dit agressief beleid de alliantie tussen Rusland en China met de dag hechter maakt. Zo scheppen de VS door agressieve overreach zelf een geduchte tegenstander. Misschien is het slimmer te mikken op een snel einde aan de oorlog in Oekraïne, en zo weer ruimte te scheppen voor de nodige rivaliteit tussen China en Rusland.

De VS weten dat zij het wereldwijd niet zondermeer voor het zeggen hebben. Middelgrote mogendheden gaan een eigen koers varen, niet ondergeschikt aan ‘het Westen’. Zij werpen de VS voor de voeten dat het Westers verhaal ongeloofwaardig is, vol dubbele standaarden. Dikwijls zijn deze middenmoters zelf corrupte autoritaire regimes, maar ze varen wel hun eigen koers. De VS moeten daar rekening mee houden.

Maar ook China staat voor lastige dilemma’s. Het is geen autarkisch regime, zoals eertijds de Sovjetunie. Wat dat betreft is de situatie totaal verschillend. China maakt deel uit van de kapitalistische wereldmarkt, de integratie in de wereldmarkt is een doorslaggevende factor in de opkomst van China. Ontkoppelen is geen optie. Maar buigen voor de VS ook niet. Dus mag Rusland de oorlog in Oekraïne niet verliezen. Maar de steun voor Rusland moet binnen de perken blijven om de confrontatie met het Westen niet uit de hand te laten lopen, en een wig te drijven in het Atlantisch bondgenootschap.

Strategische autonomie

China is een grote fan van de strategische autonomie van de Europese Unie, gepromoot door Macron. De oorlog in Oekraïne is vanuit Chinees perspectief in die zin vervelend omdat het de EU in de armen van de VS drijft. Vandaar de hartelijke ontvangst voor Macron: China houdt wel van landen als Frankrijk en Duitsland, die handel willen drijven, en daarom niet per sé in de Amerikaanse pas willen lopen. De Europese Commissie is een ander verhaal, want die moet rekening houden met meer Atlantisch gezinde lidstaten, dus daar lust China minder pap van. Op de terugreis uit China legde Macron er vooral nadruk op dat een conflict tussen China en de VS rond Taiwan niet aan hem besteed is. Een vette knipoog naar Xi.

En zo staat ook de Europese Unie voor dilemma’s. Oorlog, instabiliteit en bevroren conflicten op het continent zijn slecht voor het zakenleven. Strategische autonomie is lastig in een situatie van oorlog, als je zelf militair een lichtgewicht bent. De VS maken er geen geheim van dat het afstoppen van die strategische autonomie een fijne bijvangst is van de oorlog in Oekraïne. Maar met het Rusland van Poetin vallen voorlopig geen zaken te doen. De gevolgen van het verliezen van de oorlog in Oekraïne zouden moeilijk te overzien zijn. Wilde China maar helpen…

Kat uit de boom kijken

Wie gaat de eerste zet doen? Het lijkt er wel op dat de rivaliserende grote mogendheden even de kat uit de boom willen kijken, en afwachten hoe de militaire krachtsverhoudingen in Oekraïne evolueren.

Daarna kan misschien onderhandeld worden over een vredesakkoord, dat niet meer zal zijn dan het acteren van de krachtsverhoudingen, in afwachting van nieuwe confrontaties. Het treurige in de situatie is dat het aan Oekraïne is militair de kastanjes uit het voor te halen, in een existentiële strijd om zich los te werken uit de wurggreep van het Russisch imperialisme. Eenmaal de grootmachten beslissen dat het lang genoeg geduurd heeft, en dat er onderhandeld moet worden, zal het lot van Oekraïne echter de laatste van hun zorgen zijn, al zal het Westen wel rekening moeten houden met haar publieke opinie.