door Vladimir Bortun (*)
28 mei 2024

 

Dit artikel verscheen op de website van Transform! Europe, uitgave van de Partij van Europees Links, in de reeks EP Elections 2024: The Left Wing Observatory. De Nederlandse vertaling is door Ander Europa.
Op The Left Wing Observatory vindt men een uitgebreide serie artikelen over de politieke toestand in de meeste EU-lidstaten, met bijzondere aandacht voor links. Nog over Roemenië is er het artikel Romania’s Ecological Vacuum and the Absence of Left Progressive Politics in the EU Elections.

 

Men zegt wel eens dat de beste leerschool voor antikapitalisme het kapitalisme zelf is. Roemenië vormt hierop geen uitzondering. Na meer dan drie decennia van ongebreideld neoliberalisme staat het land bovenaan in Europa wat betreft de meeste negatieve indicatoren: van inkomensongelijkheid en armoede onder werkenden tot arbeidsmigratie en onderfinanciering van essentiële openbare diensten.

Dit heeft onvermijdelijk geleid tot een opleving van linkse en zelfs antikapitalistische attitudes onder het grote publiek. Volgens een onderzoek uit 2021 [1] wil niet minder dan 93% van de Roemenen dat de staat het scheppen van banen financiert, 86% dat de staat voor betaalbare huisvesting zorgt, 73% dat de staat meer aan de kant van de werknemers dan aan die van de bazen staat en 60% dat de werknemers meer vakbondsrechten krijgen. 47% vindt zelfs dat er meer publiek eigendom in de economie moet zijn (vergeleken met 30% die het daar niet mee eens is) en 37% zou socialisme verkiezen boven kapitalisme (slechts twee procentpunten minder dan degenen die het kapitalisme verkiezen).

Deze verschuivingen in het bewustzijn hebben echter nog geen politiek verlengstuk gekregen. Parlementair links is momenteel zwak in de meeste Europese landen, maar vrijwel afwezig in Roemenië, waar een handvol kleine linkse partijen (bijv. Socialistische Roemeense Partij, Demos) moeite hebben om electoraal (of überhaupt) relevant te worden. Ondanks, of misschien wel juist vanwege, hun te grote nadruk op verkiezingen, maakt geen van deze partijen een kans om op korte termijn politieke vertegenwoordiging te krijgen.

 

Een regerende sociaaldemocratische partij

De Sociaal-Democratische Partij (PSD) blijft dus de enige linkse partij van betekenis in Roemenië, maar alleen in naam. Als belangrijkste regeringspartij na 1989 is de PSD een van de belangrijkste politieke vehikels geweest voor de kapitalistische restauratie in Roemenië. Samen met de rechtse Nationale Liberale Partij (PNL), waarmee ze sinds 2021 de regering deelt, is de PSD de belangrijkste politieke arm van het binnenlands kapitaal en de verstrengelde bureaucratische netwerken, terwijl ze er toch voor zorgt dat grote buitenlandse bedrijven tevreden blijven.

Zeker, de PSD behoudt nog steeds een aanzienlijke sociale basis onder de volkse klassen dankzij de beperkte sociale concessies die ze als regeringspartij heeft gedaan, waaronder een langdurig plafond voor energieprijzen en opeenvolgende verhogingen van het minimumloon en de pensioenen in de afgelopen jaren. Dit laatste is wel nog steeds onvoldoende, want Roemenië heeft nog altijd het op één na laagste minimumloon in de EU [2]. Maar noch tijdens de huidige regeringscoalitie met PNL, noch toen ze de regering leidde in de vorige coalitie (2016-2019), hebben de sociaaldemocraten het neoliberale kader in vraag gesteld. Integendeel, in de afgelopen jaren hebben PSD-regering(en) nog meer neoliberalisme ingevoerd, zoals de overdracht van de meeste sociale bijdragen [3] van werkgevers naar werknemers, of de verlaging van de vlaktaks op inkomen [4] naar 10% (met een vennootschapsbelasting van 16%, de op drie na laagste in de EU [5]).

Dat gaat gepaard met opvallende ultraconservatieve standpunten over culturele kwesties, zoals gendergelijkheid of het seculiere karakter van de staat. Nadat ze in het mislukte grondwettelijke referendum van 2018 [6] hadden opgeroepen tot een stemming om het huwelijk te definiëren als een strikt “verbond tussen een man en een vrouw”, stemden de parlementsleden van de partij in 2020 voor een surrealistisch verbod op genderstudies [7]. Dit plaatst PSD in de ideologische nabijheid van de regerende rechts-populistische partijen in buurlanden als Hongarije, Servië of Slowakije. Voorlopig blijft PSD echter lid van de Partij van de Europese Socialisten PES en de sociaaldemocratische fractie S&D in het Europees Parlement, wat misschien meer zegt over de laatste twee dan over de PSD.

Voor de komende Europese verkiezingen zal PSD een alliantie aangaan met PNL, wat verklaart waarom hun verkiezingsboodschap nogal beperkt is tot een vage herhaling van de pro-EU houding van Roemenië. Deze alliantie – die waarschijnlijk zal worden gehandhaafd voor de parlementsverkiezingen later dit jaar – zal naar verwachting [8] meer dan 46% van de stemmen krijgen, gevolgd door de extreemrechtse populistische partij Alliantie voor de Eenheid van de Roemenen (AUR) met 16%, en de Alliantie van Verenigd Rechts (bestaande uit de grotere partij Red Roemenië Unie USR en twee andere minder rechtse partijen), met bijna 14% van de stemmen.

 

Opkomst van een extreemrechtse populistische partij

Het belangrijkste verschil met de vorige Europese verkiezingen is de opkomst van een belangrijke extreemrechtse populistische en eurosceptische partij, waarmee een einde kwam aan het ‘Roemeens exceptionalisme’ in de regio. AUR (dat ook ‘goud’ betekent in het Roemeens) werd eind 2019 opgericht en behaalde het jaar daarop 9% bij de parlementsverkiezingen, met een bijzonder sterke prestatie in de Roemeense diaspora [9]. Onder leiding van een haast charismatische leider en gesteund door een sterke financiële en sociale infrastructuur die wordt geleverd door een brede waaier [10] van conservatieve ngo’s, religieuze groeperingen en kleine en middelgrote ondernemers, zal AUR dit jaar aanzienlijke winst boeken [11] bij de parlementsverkiezingen, waar het zijn score van 2020 bijna zal verdubbelen [12].

De partij hanteert de gebruikelijke reactionaire clichés tegen immigratie, LGBTQ+ mensen, feminisme en ‘neo-marxisme’ [13]. Belangrijker is dat de partij een economische retoriek heeft die kritisch staat tegenover buitenlandse bedrijven en het binnenlands kapitaal steunt, nadat ze vorig jaar haar eigen vereniging van zakenmensen heeft gelanceerd [14]. Zoals de meeste partijen van dit soort [15] is de AUR dus vooral het politieke vehikel van de ‘verliezers van de globalisering’ van het kapitaal – kleine, middelgrote en soms grote binnenlandse kapitalisten die willen dat de staat hen steunt in hun concurrentie met buitenlands kapitaal. Dat vindt zijn weerslag in haar populistische retoriek, die alleen maar beweert de behoeften van gewone mensen te vertegenwoordigen tegen de egoïstische elites. In feite verbergt dat een agenda in dienst van opstandige elites die ongelukkig zijn met een status quo die westerse bedrijven structureel bevoordeelt in een semi-perifeer land als Roemenië.

De meeste kiezers doorzien waarschijnlijk de demagogie van AUR en de winnaar in al deze verkiezingen zal waarschijnlijk weer de ‘partij van de onthouding’ zijn. Toch moet de aantrekkingskracht van rechts-populisten niet worden gebagatelliseerd, maar ook niet overschat. Die aantrekkingskracht is reëel en neemt toe, zoals blijkt uit de peilingen [16] van de afgelopen jaren. Dat is grotendeels te wijten aan het volslagen gebrek aan een op de massa gericht links alternatief dat in staat is om de ontevredenheid over de status quo te kanaliseren. Zoals hoger geïllustreerd geeft die ontevredenheid vaak een linkse ideologische richting aan, wat gunstig is voor een dergelijk alternatief.

 

Links loopt achter op de massa

Tegen de achtergrond van een neergang in de klassenstrijd in de periode na Covid (die contrasteert met de context die hier 5 jaar geleden werd geschetst [17]), worstelt buitenparlementair links nog steeds om een coherente uitdrukking te vinden die de massa’s kan aanspreken. Twee belangrijke pogingen zijn in dit opzicht tot nu toe mislukt. De Roemeense Socialistische Partij (PSR, lid van de Partij van Europees Links) roept op tot ‘een socialistische markteconomie’, wat meer lijkt op staatskapitalisme op zijn Chinees dan op daadwerkelijk democratisch gecontroleerd socialisme. Problematischer is misschien nog dat de mobilisatie van de partij en haar betrokkenheid bij de achterban zeer beperkt is, aangezien het grootste deel van haar activiteiten lijkt te bestaan uit interne vergaderingen en het zich om de vier jaar storten op verkiezingscampagnes. Die leveren niet alleen magere resultaten opleveren, maarze slagen er ook niet in de partij in contact te brengen met de politiek bewuste lagen in de samenleving die op zoek zijn naar een links alternatief.

Hoewel Demos meer aanwezig is in de bewegingen en sociale campagnes, zit de partij gevangen in een vergelijkbaar steriel electoralisme, dat fundamenteel geworteld is in haar neo-reformistische visie. Dit laatste is een mix van neo-Keynesiaans economisch beleid en overtuigd pro-Europeanisme (inclusief pro-NAVO-standpunten). Het ziet niet in dat er maar een beperkte ruimte is voor grote sociale concessies in een semi-perifeer land als Roemenië, waar de staat stevig in handen is van verschillende fracties van buitenlands en binnenlands kapitaal. Er is in Oost-Europa geen gunstige context voor het soort sociaaldemocratisch beleid dat na de Tweede Wereldoorlog in West-Europa werd gevoerd. Dergelijk beleid zou eigenlijk alleen mogelijk zijn als het ondersteund werd door radicalere maatregelen van socialistische aard. Daarzonder is elke poging tot grote sociale verandering gedoemd om verdrukt te worden door het meedogenloze tegenoffensief van het kapitaal. Het radicaalste programma en de radicaalste strategie zijn paradoxaal genoeg ook de meest realistische. Dat is algemeen waar in tijden van kapitalistische polycrisis, maar het is vooral waar in de periferie.

De aanzienlijke ontwikkelingen in het klassenbewustzijn die aan het begin van het artikel zijn geschetst, laten zien dat links opnieuw achterloopt op de massa’s, in Roemenië en daarbuiten. Het wereldwijde historische proces van wederopbouw van de massaorganisaties en revolutionaire stromingen van de werkende klasse bevindt zich nog in een vroeg stadium, in Roemenië nog meer dan in de meeste Europese landen. Maar dat proces is op gang, zoals blijkt uit de opkomst in de afgelopen jaren van verschillende antikapitalistische groepen van militante jongeren. Zo is er de Socialistische Actie Groep (GAS) [18] of het Blok van de Marxistische Jeugd (BMT) [19], naast belangrijke activistische campagnes en bewegingen rond de kwestie van huisvesting [20] en, op het moment van schrijven, de genocide in Gaza [21]. Hopelijk zal een dergelijke verjonging zich de komende jaren ook in de arbeidersbeweging voordoen. Deze evolutie zal waarschijnlijk nog niet tot uitdrukking komen in deze Europese verkiezingen, maar het vormt wel de basis voor de toekomstige vorming van een massale linkse politieke kracht die in staat is een alternatief te bieden voor de partijen van het kapitaal.

 

(*) Vladimir Bortun is politoloog aan de Universiteit van Oxford en houdt zich bezig met politieke elites, klassenvertegenwoordiging en radicaal-linkse partijen. Hij is auteur van Crisis, Austerity and Transnational Party Cooperation in Southern Europe, The Radical Left’s Lost Decade (2023). Van V. Bortun publiceerden we eerder Voor Europees links is internationale solidariteit meer retoriek dan realiteit.

 

NOTEN

[1] Gabriel Bădescu, Sorin Gog, Claudiu Tufiș (Mai 2022). ATITUDINI ȘI VALORI DE TIP PROGRESIST ÎN ROMÂNIA, Friedrich Ebert Stiftung.

[2] Eurostats (2024), Minimum wage statistics (page yearly updated, year consulted: 2024)

[3] Taxsummaries.pwc.com, Romania: Social contributions (last reviewed: 25 April 2024)

[4] Taxsummaries.pwc.com, Romania: Individual taxes on personal income (last reviewed: 25 April 2024)

[5] Cristina Enach (16 January 2024). Corporate Income Tax Rates in Europe. Taxfoundation.org

[6] BBC (2018), https://www.bbc.com/news/world-europe-45779107

[7] Euronews (2020), https://www.euronews.com/my-europe/2020/06/17/romania-gender-studies-ban-students-slam-new-law-as-going-back-to-the-middle-ages

[8] Digi24.ro (23.04.2024), https://www.digi24.ro/alegeri-europarlamentare-2024/sondaj-inscop-alianta-psd-pnl-ar-obtine-466-din-voturi-la-europarlamentare-aur-e-pe-locul-2-dar-pierde-procente-2769331 (in Romanian)

[9] Vladimir Bortun (13.12.2020). Romanian legislative elections in the diaspora: record participation and the emergence of the nationalist vote, Migrademo.eu

[10] Vladimir Mitev (13.02.2023). Interview with Romanian political scientist Sergiu Mișcoiu: How AUR’s ideological synthesis generates mobilization in Romania. Crossbordertalks.eu

[11] Ivo Kesler. Romania’s far right could enter government after the 2024 parliamentary elections, The Loop, ECPR’s Political Science Blog.

[12] Politico, Poll of Polls – Romania – National parliament voting intention.

[13] Alina Dragolea (2022). Illiberal Discourse in Romania: A “Golden” New Beginning? Politics and Governance Open Access Journal, Vol.10, No4 (2022).

[14] Leonard Bădilă (11 December 2023) AUR lansează Organizația Oamenilor de Afaceri AUR. Sunt invitați toți antreprenorii din România (in Romanian). Capital.ro (in Romanian)

[15] Vladimir Bortun (19.03.2024). It’s time for a ‘material turn’ in populism studies. The Loop (ECPR).

[16] Politico, Poll of Polls, Romania : National parliament voting intention

[17] Vladimir Bortun (23 May 2019), European elections in Romania (European Elections Observatory 2019), transform ! europe

[18] https://actiunesocialista.org/

[19] https://www.facebook.com/BloculTineretuluiMarxist/

[20] https://casisocialeacum.ro/archives/2606/social-housing-now/

[21] https://www.facebook.com/RomaniaPalestineSolidarity

 

---