6 juni 2024

Hoe zit het met politiek links in Portugal? Er zijn nogal wat tegenstrijdige vaststellingen. Nog maar een goede twee jaar geleden konden we hier berichten over een indrukwekkende verkiezingsoverwinning (41,7%) voor de sinds eind 2015 regerende socialisten o.l.v. premier Costas bij de parlementsverkiezingen van 30 januari 2022. Costas behaalde daarmee een absolute parlementaire meerderheid, zodat hij niet langer afhankelijk was van de gedoogsteun van het  Links Blok (Bloco de Esquerda) en de communistische partij PCP. Maar bij deze verkiezingen bleek ook dat er voor uiterst rechts een groeiend electoraal publiek bestond. De nog maar een paar jaar bestaande uiterst rechtse partij Chega (‘Basta’) sprong van één naar 12 zetels, en dat in een land dat vrijwel gespaard was gebleven van uiterst rechts.
Onlangs, op 10 maart, waren er opnieuw parlementsverkiezingen, Costas was moeten aftreden toen er vermoedens van gesjoemel in zijn regering waren, bij het toekennen van exploitatierechten voor lithiummijnen en andere projecten. De PS donderde naar 28% en hield nog maar 78 verkozenen over. Weg de absolute meerderheid, weg ook Costas als premier, die de plaats moet ruimen voor de conservatief Luis Montenegro. Diens partij heet dan wel de Partido Social Democrata (PSD) maar is Europees aangesloten bij de rechtse Europese Volkspartij; het zegt waarschijnlijk genoeg dat gewezen commissievoorzitter Barroso tot de PSD behoorde.
Naast de afgang van de PS was er op 10 maart ook een verdere opgang van het uiterst rechtse Chega, dat maar liefst 18% haalde en 50 zetels binnenrijfde. De succesformule is niet origineel: weg met de werklozensteun, privatisering van de gezondheidszorg, weg met de Islam, weg met LGBTQ-rechten, enz. Verkozenen voor het Europees Parlement zullen hoogstwaarschijnlijk aansluiten bij de ID-groep van Le Pen, Salvini, Wilders &Co. Wat links betreft, het Links Blok behield t.o.v. 2022 zijn score van 4,5% en 5 zetels. De Communistische Partij (PCP) haalde in een coalitie met de Groenen partij en een derde partij 3,3% en 4 zetels, (4,4% en 6 zetels in 2022).Bloco heeft net zoals de PCP momenteel 2 verkozenen in het Europees Parlement.

Dit is de achtergrond voor het interview dat nu volgt met Catarina Martins, die tot voor een jaar coördinator was van Bloco en nu lijsttrekker op de Europese lijst.

Het interview is deel van een zevendelige  serie over de opkomst van uiterst rechts; het is een gezamenlijk initiatief van vier linkse bladen: junge Welt (Duitsland), Arbejderen (Denemarken), Proletären (Zweden) en Morning Star (GB). Het interview werd afgenomen door Carmela Negrete  en verscheen op 7 mei in junge Welt en op 31 mei in Morning Star. Nu dus ook in Nederlandse vertaling, verzorgd door Ander Europa.
(H. Michiel)

Carmela Negrete: Na acht jaar een linkse coalitie aan de macht te hebben gehad, traden Luis Montenegro en zijn kabinet op 2 april aan als de nieuwe centrumrechtse regering van Portugal. Het kamp van Montenegro haalde echter bij lange na niet de vereiste meerderheid van 116 zetels. Waarom waren er eigenlijk vervroegde verkiezingen?

Catarina Soares Martins: De meerderheid van de Partido Socialista (PS) belandde in een politieke impasse zonder uitweg. Dit gold voor gezondheidszorg, onderwijs, huisvesting en inflatie. Er waren verschillende sectoren met toenemende protesten, zonderen uitzicht op oplossing.

De schandalen die momenteel door de rechterlijke macht worden onderzocht zijn echt. Voor ons van het Linkse Blok (Bloco de Esquerda) was het duidelijk dat de regering Costas het niet zou volhouden tot het einde van de zittingsperiode met haar meerderheid. Dit werd bevestigd, zoals we vandaag kunnen zien. We hadden het liever niet bij het rechte eind gehad.

Wat heeft de coalitieregering, die werd gesteund door het Linkse Blok en de Portugese Communistische Partij (PCP), bereikt?

We zijn erin geslaagd om de salarissen, pensioenen en feestdagen te herstellen waarin door de Trojka was gesneden. Dat is ook het geval voor de vooruitgang op het gebied van de welvaartsstaat: gratis schoolboeken, het einde van de betaling voor toegang tot gezondheidszorg, de verlaging van het collegegeld en goedkoper openbaar vervoer. Het was een tijd waarin mensen het gevoel hadden dat hun leven verbeterde.

In 2019 had de PS de verkiezingen gewonnen met een meerderheid en we stelden een nieuw pact voor. Maar de PS wilde alleen per geval met ons onderhandelen. De PCP ging akkoord. We hadden wat meningsverschillen, maar uiteindelijk besefte ook de PCP dat het beleid van de PS op dat moment niet anders was dan dat van rechts.

In welk sociaal en politiek klimaat gebeurde dit allemaal?

Het was midden in de Covid pandemie, onder maximale druk. De PS had een absolute meerderheid, maar geen plan voor het land. We bevinden ons nu dus in een situatie met een traditioneel rechtse partij in een minderheidsregering en extreem rechts met 18 procent – een resultaat dat een paar jaar geleden nog voor onmogelijk werd gehouden.

Hoe verklaart u het feit dat mensen op de extreem-rechtse Chega-partij hebben gestemd, maar ook op de PS en PSD, ook al vertegenwoordigen zij niet de belangen van de meerderheid?

Als we de mensen niet meer vooruitzichten bieden, zullen ze verandering eisen. Rechts heeft zich internationaal ontpopt als een quasi-natuurlijke kracht voor deze verandering. Portugal is een land dat permanent op een dwaalspoor zit: de grondwet zegt dat we op weg zijn naar het socialisme. De voormalige regeringspartij PS beschrijft zichzelf als socialistisch.

Maar Portugal is het land met de minste huisvesting in openbaar bezit in Europa, en alle bossen zijn privé. Alle strategische sectoren van de economie zijn geprivatiseerd, inclusief de posterijen. Het aantal werknemers dat onder collectieve onderhandelingen valt is minimaal. We leven in een patriarchale en diep racistische samenleving – dit is wat deze rechtse krachten in staat stelt om zulke resultaten te bereiken.

Je doet mee aan de EU-verkiezingen op 9 juni voor de Links Blok Alliantie – wat is er bijzonder belangrijk aan deze verkiezingen ?

Ze zijn heel belangrijk voor het antwoord van het land op zijn economische problemen. Hoewel Portugal ver verwijderd is van de oorlog in Oekraïne, voelen de Portugezen de inflatie die deze heeft veroorzaakt. Als de Europese Centrale Bank zonder enige democratische legitimering de rente verhoogt dan is dat een verkeerd beleid dat moet veranderen.

We moeten kiezen of we een Europa willen dat voor de bedrijven werkt of een Europa dat antwoorden geeft aan de mensen. Onze levens staan letterlijk op het spel in de klimaatcrisis. En als we niet in staat zijn om een economie op te bouwen die beantwoordt aan de behoeften van de mensen, dan is er geen toekomst. Op dit moment is dit het grote gevecht en de EU-verkiezingen zijn heel belangrijk om de prioriteiten van de politiek te veranderen. Er zijn al te veel banken gered; nu redden ze de Duitse en Franse wapenindustrie.

Welke rol heeft de EU gespeeld in de Portugese economie?

 Het heeft ons veranderd in een dienstverlenend land voor rijke toeristen. Onze best opgeleide jongeren hebben vaak alleen een toekomst in het buitenland. Ze migreren naar het centrum en noorden van Europa voor hogere salarissen, maar verdienen daar vaak minder dan de plaatselijke werknemers.

Het toerisme maakt ook de huren onbetaalbaar, zoals in Lissabon.

Ja, het toerisme veroorzaakt twee problemen: het is afhankelijk van lage lonen in eigen land en van mensen uit het buitenland met hogere inkomens die dit geld hier kunnen uitgeven. Het resultaat is een onmogelijke situatie, lonen dalen en huren stijgen – een ramp.

Dit is nog een reden waarom we moeten duidelijk zijn in de strijd tegen extreemrechts. Een antifascistische alliantie zonder economisch beleid dat het leven van de mensen verbetert, zal niets opleveren. Integendeel, extreem-rechts zal blijven groeien. Het kapitalisme bestrijden is de enige manier om extreemrechts te verslaan.

Wat is de situatie van de armste Portugezen?

De armste burgers zijn momenteel diegenen die van buiten Portugal komen. We hebben een bevolking van landarbeiders uit Nepal en Pakistan die erg arm leven. Ze werken lange uren in omstandigheden die in de buurt komen van dwangarbeid. Dan hebben we nog mensen die in Portugal geboren zijn en hier altijd gewoond hebben, die een salaris van ongeveer 800 euro per maand hebben, maar hun huur is 800 euro of meer per maand. Het is heel gemakkelijk om de armen te vertellen dat het de schuld is van de ‘ellendelingen’. Dat is wat extreemrechts doet en dat leidt tot nog gecompliceerdere situaties. Maar Portugal had al eerder een probleem met racisme, vooral in de veiligheidsdiensten.

Links vierde 50 jaar Anjerrevolutie tegen de achtergrond van een zich versterkende rechtervleugel. Het is goed om 25 april te vieren en mensen voelen de behoefte om dat te doen. Na de verkiezingen zaten alle zalen vol bij elke manifestatie, zelfs in scholen en dorpen. En demonstraties die normaal gesproken klein zouden zijn geweest, hadden veel deelnemers.

Mensen willen de straat op en dingen bespreken. Het is noodzakelijk om deze verjaardag met grote kracht te vieren, omdat we ons moeten herinneren dat de kracht van democratie niet alleen bestaat uit elke vier jaar stemmen. Het is de kracht van de mensen om hun lot te veranderen en tot meer rechtvaardigheid te komen.