door Frank Slegers, 7 februari 2017

In de Britse krant The Telegraph verscheen op 1 februari een artikel van de hand van Ambrose Evans-Pritchard. Daarin werd verslag gedaan over een rapport van de Italiaanse bank Mediobanca dat, volgens de Britse krant, in Italië voor veel beroering heeft gezorgd.
Nu zijn wij geen regelmatige lezers van de conservatieve Telegraph (‘The Torygraph’), maar een redactielid van Ander Europa kreeg het artikel doorgespeeld, en dus willen wij u de inhoud niet onthouden.

Grieks drama in Italië?

Volgens de Italiaanse auteurs van het rapport van Mediobanca duurt het nu niet lang meer of de schuldeisers van de Italiaanse overheid staan voor dezelfde keuze als de schuldeisers van Griekenland: de schuldenlast verzachten, of Italië bankroet laten gaan. Het verschil met Griekenland is dubbel: enerzijds gaat het over veel grotere bedragen, en anderzijds is het niet duidelijk hoe de euro een bankroet van Italië, en een herinvoering van de lire (een Italexit), zou overleven.

De Italiaanse economie kent al geruime tijd problemen. De industriële output is vandaag niet groter dan begin de jaren 1980, het inkomen per hoofd van de bevolking stijgt al achttien jaar niet meer, en het BBP ligt nog steeds zeven procent lager dan na het uitbreken van de financiële crisis in 2008. Het gaat dus al lang niet goed. Volgens sommigen zijn globale verschuivingen zoals de opkomst van China daar debet aan, maar vast staat dat Italië sinds de overgang op de euro niet beschikt over monetaire instrumenten (lees devaluaties) om op die verschuivingen te reageren, en dat de euro sowieso te hoog genoteerd staat voor een land als Italië (en te laag voor een land als Duitsland).

Nu komen daar nog conjuncturele problemen bij. De Europese Centrale Bank gaat waarschijnlijk zijn beleid van Quantative Easing, het op de secundaire markt opkopen van overheidsschulden, afbouwen. Europese regels bepalen dat de banken in een gegeven land maar een bepaalde hoeveelheid schuldpapieren van de eigen overheid in portefeuille mogen hebben, zodat de Italiaanse banken voor 150 miljard Italiaans overheidspapier moeten afstoten. En het beleid van Trump dreigt wereldwijd de intrestvoeten op te jagen (dus ook voor overheidsschulden). En de EU blijft zich halstarrig verzetten tegen elk expansief economisch overheidsbeleid.

Genoeg om de economen van Mediobanca te laten zeggen: het moment van de waarheid nadert.

Bovendien komen er allicht nog voor de zomer in Italië verkiezingen, en staan enkele partijen hoog in de peilingen die niet bekend staan als grote fans van de euro (de 5 Sterren van Grillo en de Lega Nord, onder meer).

De Italiaanse overheidsschuld

De Italiaanse overheidsschuld bedraagt nu 1,9 biljoen of duizendnegenhonderd miljard euro, heel veel dus, namelijk 133 procent van het Italiaans BBP.

Wat gaat er met die schuld gebeuren als de Italiaanse overheid niet meer kan betalen? De Europese Centrale Bank (ECB) heeft via haar beleid van Quantative Easing al voor 210 miljard euro Italiaanse overheidsschuld opgekocht: de Europese banken die houders waren van deze schuldpapieren zijn daar dus van af. Deze schuld is nu gesocialiseerd, de verkopers danken de ECB. Uit vrees voor een omzetting in lires vlucht dit geld zo snel mogelijk Italië uit. De laatste tijd vond 220 miljard euro zijn weg uit Italie naar Duitsland, Nederland,…

De houders van Italiaans overheidspapier zouden niet blij zijn als hun tegoeden in euro’s na een Italexit plots worden omgezet in lires, die allicht snel in waarde zouden dalen. Dat zou zomaar kunnen, en volgens de principes van de zogenaamde Lex Monetae bepaalt Italië dan hoe die schulden worden behandeld. In 2012 heeft de Europese Unie echter beslist dat elke nieuwe overheidsschuld clausules moet bevatten. Die bepalen dat een bepaalde meerderheid van houders van de schuld akkoord moet gaan met bepaalde wijzigingen van de schuld, zoals het omzetten in een andere valuta. Omdat oude schulden regelmatig vervallen en worden afgelost via nieuwe leningen, valt steeds meer Italiaanse schuld onder deze nieuwe regels, nu al de helft. In geval van een Italiaans exit uit de euro en herinvoering van de lire zou de Italiaanse overheid dus voor de helft van de overheidsschuld door die clausules gebonden zijn. Hoe langer Italië wacht met een uitstap uit de euro, hoe groter het deel van de overheidsschuld dat onder deze clausules valt. Al is lang niet iedereen het daarmee eens: eenmaal uit de euro gaat Italië zich niet houden aan ‘clausules’ opgelegd door de Europese ‘vrienden’.

Target2

Er speelt nog een ander probleem, met de vreemde naam Target2. Omdat geld het land uit vlucht hebben de Italiaanse banken regelmatig te weinig liquide middelen. Normaal leent een bank van een land dat met dergelijke problemen worstelt dan geld bij Europese collega’s die te veel liquiditeiten hebben, maar sinds de financiële crisis is het onderling vertrouwen zoek. Daarom moet de Europese Centrale Bank bijspringen: zij leent liquiditeiten aan Europese banken die er te weinig hebben, in ruil voor waarborgen (‘collateral’). Er zijn dus ook banken in andere landen die te veel liquiditeiten hebben: zij parkeren die bij de ECB. De Target2 balans van de ECB laat zien wie in het krijt staat bij de ECB, en wie een positief saldo heeft. Italië staat voor 359 miljard euro in het krijt. Mario Draghi, de Italiaan aan het hoofd van de ECB, verklaarde onlangs dat een land dat uit de euro stapt eerst deze schuld moet aanzuiveren. Maar er dreigen Italianen te zijn die daar anders over denken.

Om het beeld compleet te maken moet je ook nog denken aan de private Italiaanse spelers die schulden hebben in euro’s die niet in lires zouden kunnen worden omgezet (voor een totaal bedrag van 672 miljard euro).

Om een lang verhaal kort te maken: het staat nog niet vast dat Wilders en Le Pen de komende maanden alleen de Europese agenda’s gaan beheersen.