door Costas Lapavitsas (*)
Verschenen in The Guardian van 20 juni 2019
Nederlandse vertaling: Ander Europa

Het socialistisch project beloofd door Corbyn valt onmogelijk te realiseren binnen de Europese Unie. De Labour Party moet zich vlakaf achter Leave scharen.

Het aftreden van Theresa May, de opkomst van de Brexit-partij van Nigel Farage en de Tory-leiderschapsverkiezingen hebben een helder beeld gegeven van de keuzes waarmee de Labourpartij wordt geconfronteerd. Het lijkt erop dat, ondanks veelvuldige beweringen van het tegendeel, het evenwicht tussen leavers en remainers niet veel is veranderd sinds het referendum. Zodra er zich politiek leiderschap manifesteerde werd de massale leave-steun in Engeland en Wales opnieuw bevestigd, ook in de arbeiderscentra van Labour.

Farage appelleerde aan de algemene frustratie over het parlementaire bedrog met  May’s  deal en het daarmee samenhangende democratisch debacle sinds 2016. Het is zeer jammer dat een rechtspopulist opnieuw in staat is geweest om greep te krijgen op de natuurlijke achterban van links. Zijn succes wijst op het groot belang van nieuw leiderschap vanuit Labour, met behoud van zijn wortels in de arbeidersklasse. Te dien einde mag Labour niet voor Remain opteren.

De ondergang van May en haar deal is slechts gedeeltelijk te wijten aan de inherente complexiteit van de Brexit. De belangrijkste centra voor economische en sociale macht in Groot-Brittannië zijn vastbesloten om zo nauw mogelijke banden te onderhouden met de interne EU-markt en de douane-unie. De City is het financiële hart van de EU en probeert ongehinderd te opereren in valutatransacties, derivatenclearing, uitgifte van obligaties, enzovoort. De industrie, die concurrerend is op het gebied van lucht- en ruimtevaart, farmaceutica, defensiematerieel en geavanceerde technologie, ziet de EU als haar terrein. Financiers en fabrikanten hebben uit alle macht bij het parlement gelobbyd om een breuk met de interne markt en de douane-unie te voorkomen. Daarbij is de democratische wil van het Britse volk gedurende twee jaar tegengehouden.

Al decennia lang was de politieke strategie van het Britse establishment om de positie van netto bijdragend lid van de EU te accepteren in ruil voor significante ‘opt-outs’. Die strategie kwam ten einde toen David Cameron in 2015-16 geen ‘speciale status’ kon veiligstellen. Na het referendum probeerde May de strategie om te keren door Groot-Brittannië uit de EU te halen, maar ‘opt-ins’ te bekomen voor zaken die belangrijk waren voor grote bedrijven. Haar deal was bedoeld om formeel te voldoen aan de vraag naar exit, terwijl het Britse bedrijfsleven nauwe banden kon blijven onderhouden met de EU. Ze faalde omdat – naast haar politieke geknoei – het Britse politieke systeem in diepe crisis verkeert en zelfs zijn basisfuncties niet kan waarmaken.

Het belangrijkste aspect van deze politieke crisis is dat de Tory-partij praktisch gezien niet meer de spreekbuis is van de belangen van de Britse big business. De gerechtvaardigde bekommernis om de soevereiniteit in de EU is een eigen leven gaan leiden en nam de nationalistische vleugel van de Tories stevig in de greep. Vanuit het standpunt van de gevestigde orde werd de situatie zelfs nog oncontroleerbaarder nadat Labour door Jeremy Corbyn radicaal naar links verschoof. Binnen deze context maakte de minderheidsregering van May nooit enige kans.

Farage kanaliseerde de woede van de verliezers, maar kan geen uitweg bieden omdat zijn partij zelfs geen basisprogramma heeft. Wat hij heeft gedaan is de kandidaten voor het leiderschap van de Torys ertoe dwingen de taal van de ‘harde’ Brexit te spreken. Toch zal de nieuwe leider opgescheept blijven met een onoplosbaar probleem, gezien de verdeeldheid van de Conservatieven en de onveranderde meerderheid van het Lagerhuis tegen een Brexit zonder deal. Farages bloemrijk discours zal hem daarbij van weinig nut zijn. Naarmate 31 oktober nadert zal waarschijnlijk opnieuw een scherpe politieke crisis ontstaan, die best mogelijk op algemene verkiezingen kan uitdraaien.

Het is dan ook niet verrassend dat de strijd om de ziel van de Labour-partij weer oplaaide, vooral na de slechte Europese verkiezingsresultaten. Het ergste zou zijn als Labour openlijk voor Remain zou kiezen. Dat zou het ontdoen van zijn historische wortels, Corbyns socialistisch project ruïneren en zijn persoonlijke positie als leider ondermijnen. Waarschijnlijk zou ook de electorale steun voor Labour worden ondergraven in precies die marginale kiesdistricten die de partij moet winnen, een punt waar 26 Labour-parlementsleden in een brief aan Corbyn met nadruk op wezen. Het pleiten voor het intrekken van artikel 50 zou de laatste spijker in de Labour’s doodkist zijn, een belediging voor de democratie en een enorme nationale vernedering in één.

De radicale verandering beloofd door Corbyn is onmogelijk te bereiken binnen de regelgevende structuren van de EU. Deze structuren zijn ontworpen om de belangen van grote banken en grote bedrijven te dienen. Brussel tolereert geen socialistisch beleid in het Verenigd Koninkrijk (of waar dan ook). Het zou zijn uitgebreide bevoegdheden gebruiken om dergelijk beleid te ondermijnen, in samenwerking met binnenlandse Britse belangen, wat ook de democratische vernieuwing van Groot-Brittannië zou belemmeren.

Wat betreft ‘in de EU blijven en hervormen’, dit is een dwaalspoor. EU-instellingen zijn ontworpen om onaantastbaar te zijn voor uitingen van de democratische wil. Voor elke hervorming van het verdrag is unanimiteit tussen de lidstaten vereist, terwijl elke hervorming via afgeleide wetgeving de instemming van de Commissie, de meerderheid van de regeringen en de meerderheid van de leden van het Europees Parlement vereist voordat ze tegen de hindernis van het Europees Hof van Justitie oploopt. De kans op welslagen is gewoon onbestaande.

Groot-Brittannië heeft zeker een nieuwe start nodig, en de Britten eisen het. De radicale transformatie beloofd door Corbyn – vooral voor jongeren – is alleen mogelijk als Labour zich verre houdt van Remain. De partij moet het referendumresultaat blijven nakomen, maar moet ook moediger zijn in het uiten van de radicale mogelijkheden die worden geboden door het verlaten van de EU. Tot dusver heeft Labour geaarzeld om dat te doen, daarmee verwarring zaaiend en ondertussen de de achterban naar Remain laten evolueren. Het is niet te laat om de balans terug in evenwicht te brengen, als Labour tenminste de macht beoogt.

(*) De Griek Costas Lapavitsas (° 1961) is professor politieke economie aan de School of Oriental and African Studies (Londen). Een overtuigd marxist, gewezen parlementslid voor Syriza (tot de aanvaarding van het derde memorandum met de Troika) en sinds altijd een tegenstander van de euro…