Door David Baele, 11 januari 2016

In Kroatië, het land dat in 2013 de 28^e lidstaat werd van de Europese Unie, is de regeringsvorming nog aan de gang na de verkiezingen van november 2015. Naar aanleiding hiervan stuurden we een aantal vragen over de politieke situatie naar Dimitrije Birac, een Kroatische linkse activist. Zijn analyse vindt u verderop, maar we geven eerst een korte schets van de politieke verhoudingen in het land.

Op 8 november 2015 werden in Kroatië parlementsverkiezingen gehouden. De rechts-conservatieve Patriottische Coalitie, geleid door de partij HDZ (Kroatische Democratische Unie, aangevoerd door de vroegere baas van de geheime diensten Tomislav Karamarko) kwam met 59 zetels als winnaar uit de stembusgang. De regerende sociaaldemocraten van de SDP, in een coalitie onder de naam Kroatië groeit ,eindigden als tweede met 56 van de 151 zetels. Sinds de onafhankelijkheid van Kroatië in 1991 hebben deze twee partijen steeds afwisselend het land geregeerd.

Voor het eerst behaalde geen enkele van de twee coalities een absolute meerderheid (minstens 76 zetels). Dit maakte van de recent gevormde partij MOST (Brug der Onafhankelijke Lijsten, waarvan de afkorting ‘brug’ betekent in het Kroatisch) onder leiding van Bozo Petrov, die 19 zetels behaalde, de beslissende speler voor de vorming van een regering. MOST voerde campagne door de corruptie bij zowel HDZ als SDP te bekritiseren, maar heeft een uitdrukkelijk neoliberaal programma. Zo verwijt MOST de andere partijen dat ze niet doortastend genoeg het door de EU gedicteerde soberheidsbeleid en de privatiseringen uitvoeren.

Na de verkiezingen heeft MOST gepleit voor een regering van nationale eenheid onder leiding van een partijloze expert.Net voor Kerstmis bleek er een akkoord te zijn met de SDP voor een regering onder leiding van Petrov zelf. Maar plots keerde de partij haar kar en sloot een akkoord met HDZ, een wending die de Kroatische pers toeschrijft aan de invloed van de Katholieke Kerk, die nauwe banden heeft met HDZ. Toen kwam de naam van Tihomir Oreskovic plots te voorschijn, en 6 weken na de verkiezingen wordt deze uit Canada teruggekeerde Kroatische immigrant die carrière maakte in de farmaceutische industrie door de Kroatische president aangesteld als regeringsformateur. Hij zou best de volgende premier kunnen worden.

Oreskovic heeft nauwe banden met president Kolinda Grabar-Kitarovic, tevens lid van HDZ en gewezen Kroatische ambassadrice in … Canada. Het ziet er dus naar uit dat Karamarko, ondanks de impopulariteit van HDZ omwille van haar rechtse beleid en een aantal schandalen, de touwtjes in handen zal hebben en het door de zakenwereld gevraagde beleid zal proberen door te voeren.

Kroatië bevindt zich, na 7 jaar recessie, in een economische crisissituatie. Als voorwaarde voor het lidmaatschap van de Europese Unie moesten zware sociaal-economische hervormingen doorgevoerd worden, waardoor de werkloosheidsgraad momenteel 16 % bedraagt (40% bij jongeren). De staatsschuld is blijven stijgen en bedraagt momenteel 90% van het BBP

Komt daar nog bij dat Kroatië een transitland werd voor vluchtelingen. In september sloot Hongarije haar landsgrens met Servië.Duizenden asielzoekers uit het Midden-Oosten die via de Balkanoute West-Europa proberen te bereiken passeren nu Kroatië. Dit zette op zijn beurt Slovenië aan om de grens met Kroatië af te sluiten.

Interview met Dimitrije Birac

D. Baele: Sinds 2013 is Kroatië officieel lid van de Europese Unie. Maar tot nu toe bevindt het land zich in een recessie. De werkloosheidsgraad bedraagt 16% (bijna 50% bij de jongeren) en de overheidsschuld blijft stijgen. Daar komt nog bij dat de vluchtelingen die de ‘Balkan route’ gebruiken sinds Hongarije besliste een omheining te bouwen aan de grens met Servië Kroatië zijn beginnen te doorkruisen om naar Oostenrijk en Duitsland te gaan. En nu is Slovenië ook een omheining aan het bouwen aan de grens met Kroatië. Kan je ons uitleggen wat de politieke impact is van dit beleid in de regio en meer bepaald in Kroatië?

D. Birac: De situatie in Kroatië is inderdaad tragisch voor wat betreft de werkloosheid en meer bepaald de jongerenwerkloosheid. Zoals je uitlegt vindt bijna één op de twee jongeren geen werk. Dit betekent dat zij geen appartement kunnen huren, laat staan kopen. Ze kunnen met andere woorden niet onafhankelijk worden en proberen een eigen sociaal leven uit te bouwen. Dit is een groot probleem want in Kroatië blijven jonge mensen bij hun ouders wonen tot ze bijna 30 jaar zijn. Dit heeft een grote impact op de mogelijkheid om kinderen te krijgen en een gezin te vormen. Dus naast het feit dat de werkende bevolking geen werk vindt is hun sociaal en materieel leven miserabel. Onze bevolking neemt af omdat het aantal geboorten daalt.

Wat de vluchtelingen betreft doorkruisten iets meer dan 500.000 mensen ons land in de laatste maanden. Slovenië heeft inderdaad een omheining gebouwd aan de grens met Kroatië maar hier kwam heel weinig reactie op van onze politici. Er waren wel een aantal activisten die de prikkeldraad probeerden door te knippen maar zonder noemenswaardig succes. Onze politici waren namelijk vooral bezig met hun postelectorale poespas want we hebben in ons 25 jarig bestaan nog nooit zo’n postelectorale periode meegemaakt.

De verhoudingen tussen Kroatië en de buurlanden zijn eigenlijk ongewijzigd gebleven. Maar wanneer de nieuwe regering gevormd zal zijn zullen ook op dat vlak zaken beginnen veranderen. Momenteel tekenen zich geen grote spanningen af. Wat je echter moet weten is dat Kroatië naar aanleiding van de omheiningen en vluchtelingen eerder Servië zal aanvallen in plaats van Slovenië. En dit voor de simpele reden dat Slovenië reeds lid is van de EU zoals Kroatië, in tegenstelling tot Servië dat nog maar net een toetredingsverdrag ondertekend heeft.

D. Baele: In de parlementsverkiezingen werd de overwinning gehaald door de rechtse Patriotische Coalitie onder leiding van Tomislav Karamarko. Een nieuwkomer ter rechterzijde is de partij Brug der Onafhankelijke Lijsten (MOST) met Bozo Petrov als leider. Zij versloegen de sociaaldemocraten onder leiding van Zoran Milanovic. Kun je ons uitleggen welke soort politiek deze partijen en figuren verdedigen en waarom de rechterzijde de verkiezingen won?

D. Birac: Eigenlijk stel je de vraag heel correct maar je moet voor ogen houden dat deze logica zich slechts na 50 dagen liet optekenen. Met andere woorden, het was geenszins zeker dat we een rechtse regering zouden hebben. Om de eenvoudige reden dat HDZ, de Kroatische Democratische Unie, die de grootste partij is ter rechterzijde, de verkiezingen verloren heeft. Haar coalitie verwachtte ten minste 7 extra mandaten, wat hen erg nerveus en bezorgd maakte.

Alvorens jouw vraag te beantwoorden moet ik je wat uitleggen over de ruimere context. Het was dus duidelijk dat geen van beide grote partijen en hun coalities een regering kon vormen zonder MOST. MOST was zich hier terdege van bewust, waardoor ze een veel sterkere positie verwierf tijdens de onderhandelingen. Maar die twee grote partijen waren zich ook bewust van het feit dat het er niet om ging MOST naar hen toe te trekken, maar er voor te zorgen dat de partij zichzelf zou ontbinden om vervolgens een akkoord af te sluiten met een meerderheid der mandaten.

Het grote probleem voor MOST is dat hun ganse campagne gebaseerd was op de slogan: “Neen tegen HDZ en neen tegen SDP”. Ze verzekerden namelijk de kiezers dat om het even welke vorm van samenwerking met de twee grootste partijen uitgesloten was. En dat is ook waarom ze zo veel stemmen haalden.

Één van de meest opmerkelijke gebeurtenissen was toen MOST publiek verklaarde dat zij enkel met beide partijen een regering wilde vormen. Hun eis was dus een drieledige regering of er zouden nieuwe verkiezingen komen. De leiders van beide partijen waren verrast, net als iedereen in het land. Mensen hadden op MOST gestemd als protest tegen beide partijen en nu wilden ze plots met beide een regering vormen…

Elke dag was de situatie anders en ze veranderde op een dramatische manier. Uiteindelijk zag het er naar uit dat er een akkoord gesloten werd tussen SDP en MOST want HDZ werd verworpen. Deze twee partijen waren reeds begonnen met het verdelen van ministersposten maar na slechts één dag deelde de leider van MOST publiekelijk mee dat zijn partij het akkoord doorbrak en een regering zou vormen met HDZ. Binnen de twee dagen sloten ze een akkoord waardoor het premierschap zou gaan naar Tihomir Oreskovic , financieel directeur bij het farmaceutisch bedrijf TEVA. En de twee politieke kopstukken zouden vice-presidenten worden.

Men heeft de indruk dat de onderliggende bedoeling van de deze 50 dagen het optrekken van een rookgordijn was, en dat het de werkelijke bedoeling van MOST (of toch de meerderheid onder hen) was om een akkoord te tekenen met HDZ. Maar waarom? – en nu kan ik op jouw vraag antwoorden.

Momenteel zijn er drie grote politieke partijen: HDZ, SDP en MOST, met hun respectieve leiders Tomislav Karamarko, Zoran Milanovic en Bozo Petrov. De eerste is een rechts conservatieve politicus die het laatste jaar zijn partij nog meer naar rechts oriënteerde. Hij vormde een coalitie met diverse partijen waarvan sommigen profascistisch zijn. Verder is hun vijandigheid ten aanzien van Servische minderheden heel zichtbaar. HDZ heeft zeer nauwe banden met de Katholieke Kerk, die enorme rechten en privileges geniet, zowel financieel als op het vlak van onderwijs. De Kerk is, na de overheid, de grootste grootgrondbezitter in het land en betaalt geen belastingen. Ze heeft een grote invloed in het publieke leven van de natie en heeft ook alles in het werk gesteld om er voor te zorgen dat HDZ met haar rechtse coalitie terug aan de macht zou komen.

Een voorbeeld. De dag dat MOST verklaarde dat ze een akkoord getekend had met SDP (dus met de linkse coalitie) betitelde een vooraanstaand figuur van de Kerk op zijn Facebook status openlijk en expliciet de leider van MOST “een dief, bedrieger en sukkel… eigenlijk een verrader. Laat God genade hebben met ons!” En hij beschuldigde de leider van SDP ervan een “leugenachtig communist” te zijn die MOST naar de “kaken van het communisme” sleept. Deze bisschop beschuldigde MOST ervan zijn land te zullen verraden. Als we in gedachten houden dat Bozo Petrov zelf een uiterst religieuze man is en dat hij uit een stad komt die sterk gedomineerd wordt door het katholieke geloof is het niet verwonderlijk dat hij de dag nadien zijn akkoord met de SDP verbrak en er een ondertekende met de rechtse coalitie. Dit is dus wat betreft de macht van de conservatieve kringen en de Katholieke Kerk.

SDP en haar leider werden gediscrediteerd want in de ogen van de bevolking vertoonden ze een totaal onprincipiële onderhandelingspolitiek. Ze probeerden zo sterk aan de macht te blijven dat ze in essentie instemden met bijna elke eis van MOST. Na de nederlaag zullen ze nu in hun partij een nieuwe voorzitter verkiezen.

Alle drie deze partijen zij in hun politiek ten opzichte van de EU en de VS vrij gelijklopend, en ze zouden er alles aan doen de belangen van de EU en de VS te dienen alsook die van het grootkapitaal. Wat het economisch beleid betreft – waar MOST zich zeer rechts situeert – staan ze allen voor privatisering, deregulering en liberalisering. Ze pleiten voor het ‘opkrikken’ van het investeringsklimaat voor kapitalisten, voor de vermindering van publieke uitgaven en alle andere eisen die nauw verbonden zijn met de neoliberale doctrine. De twee grootste partijen verdedigen een neoliberale beleid maar zijn veel voorzichtiger in de uitvoering van dit beleid.

Een opvallend gegeven is dat de coalitie HDZ-MOST een financieel directeur naar voor schoof voor de functie van premier, en dan nog een persoon die het merendeel van de bevolking van haar noch pluimen kent. Hij spreekt amper Kroatisch gezien hij opgroeide en school liep in Canada. Een omdat hij uit de zakenwereld komt geloven ze dat hij de ‘hervormingen’ zal doorvoeren. Uiteraard staan de leiders van HDZ en MOST achter hem en gebruiken ze hem als een potentiële bliksemafleider voor de toekomstige ontevredenheid van de bevolking.

Om af te sluiten, de algemene opinie is dat de eerste minister een persoon is die aan de Kroatische kiezers werd voorgesteld juist omdat ze niets over hem af wisten voor de verkiezingen. Hij kwam niet voor op de verkiezingslijsten, en hij was ook geen kandidaat waarop kon worden gestemd. En plots viel zijn naam uit de hemel. Het is misschien niet onwettig, maar uiteindelijk zijn de kiezers bedrogen.

Zoals kan worden vastgesteld hebben we in ons geval dus letterlijk een Staat die kan beschouwd worden als een directieraad van de kapitalistische klasse. Onze president had een hoogstaande functie in de NAVO en heeft nog steeds zeer goede banden met de Amerikaanse regering. En onze potentiële premier is de financieel directeur van een multinationaal bedrijf. Ze moeten niet eens doen alsof dat ze de belangen dienen van het grootkapitaal.

D. Baele: Hoe zit het nu met de linkse krachten in Kroatië? Is er een sterke arbeidersbeweging of sociale beweging die in staat is zich te organiseren en te vechten om een links programma af te dwingen? Hoe zit het met het radikaal-linkse Radnicka Fronta (Arbeidersfront)

D. Birac: Spijtig genoeg is er geen sterke arbeidersbeweging of zijn er geen andere sociale bewegingen met een aanzienlijke slagkracht, wat nochtans hoogst noodzakelijk is. In de laatste twee jaren hebben we geen serieuze protesten gekend, als je een paar kleine door vakbonden georganiseerde protestbewegingen niet meetelt. Deze waren echter te beperkt in hun eisen en qua organisatie om andere groepen of andere vakbonden aan te trekken.

Onze vakbonden zijn erg verdeeld en worden door een sterk gebureaucratiseerde leiding bestuurd, waarvan de leden al 10 jaar deze positie bekleden. Ze willen dus geenszins hun leden radicaliseren en de coördinatie en organisatie van de arbeidersbeweging op zich nemen. Los daarvan is een groot gedeelte van de werknemers (vooral uit de privésector) niet aangesloten bij een vakbond.

Maar in de nabije toekomst (ik voorspel binnen de twee jaar) bestaat een grote kans dat het tot protest zal komen. Ik denk dat het initiatief voornamelijk van de werknemers in overheidsdienst zal komen. Deze zijn namelijk georganiseerd in de vakbond wiens belangen het meest bedreigd zullen worden. Kroatië heeft namelijk een grote overheidsschuld en in de komende periode zal de regering 3 tot 4 miljard dollar alleen al aan intresten moeten terugbetalen, wat meer dan 10% van het BBP bedraagt. De Europese Commissie zal haar dwingen publieke uitgaven te verminderen en een gedeelte van het overheidspersoneel te ontslaan. Omdat onze vakbonden in deze sector sterker zijn dan in de andere sectoren denk ik dat dit wel eens het begin zou kunnen inluiden van massaprotest. Dit kan ook een moment zijn waarop een georganiseerde linkse partij voor de eisen van de bevolking kan opkomen. Maar momenteel bestaat zo’n partij niet.

Wat Radnicka Fronta betreft ziet het er niet goed uit. Ik ben betrokken geweest in de oprichting van deze partij, dus mijn informatie komt uit eerste hand. Er is een splitsing ontstaan tussen twee grote stromingen binnen de partij, namelijk een kleinburgerlijke en een marxistische. De marxistische stroming verliet de partij omdat zich dictatoriale tendensen manifesteerden. Er bestond geen interne democratie. Beslissingen werden bijna uitsluitend op een informele manier genomen en de kleinburgerlijke stroming spitste zich vooral toe op het toepassen van modellen van zogenaamde directe democratie om de partij te organiseren.

In hun model verwisselen ze eerst en vooral middelen en doelstellingen. Ze willen namelijk een socialistische partij creëren waarin de actuele relaties in de partij ook op een socialistische of zelfbeherende manier verlopen. Ze willen dus eerst en vooral het socialisme in de partij zelf opbouwen. Ten tweede weigeren ze elke vorm van leiderschap en beogen ze een puur horizontalistische organisatie. Ten derde verbieden ze elk politiek meningsverschil en hebben ze een afkeer ten aanzien van marxistische theorie. En ten vierde verwerpen ze eigenlijk de klassenstrijd.

Persoonlijk denk ik dat Radnicka Fronta geen toekomst heeft. En een toekomstige politieke organisatie zou wel eens het resultaat kunnen zijn van één of andere actie en samenwerking tussen de mensen die deel uitmaakten van de marxistische stroming.