Door Roger Martelli (*)

Verschenen op 9 september 2018 op Regards.fr onder de titel
“Gauche européenne et immigration : la réponse de Roger Martelli à Djordje Kuzmanovic”
Vertaling uit het Frans door Ander Europa
Met dank aan Regards voor toelating tot overname
12 september  2018

In een interview verschenen op de site van l’Obs geeft Djordje Kuzmanovic zijn steun aan de analyses van de Duitse Sahra Wagenknecht, een van de belangrijkste figuren van de partij Die Linke; Kuzmanovic is raadgever van Jean-Luc Mélenchon en eventueel de kandidaat van France Insoumise ¹ bij de Europese verkiezingen van 2019. Hij wil “de migratiestromen afremmen, zelfs doen opdrogen” door beroep te doen op een “solidair protectionisme” en neemt daarbij “het goede linkse geweten” op de korrel. “Als je links bent en over immigratie hetzelfde verkondigt als het patronaat, dan is het toch een probleem“, beweert hij. Maar moet men er zich niet nog meer over verbazen als men zich links noemt en stellingen verdedigt die men kan beschouwen als aanleunend bij het discours van extreemrechts?

Maar laat het ons hebben over de gebruikte argumenten, eerder dan misplaatste polemieken te voeren.

1. Is het kapitalisme vandaag voorstander van het vrij verkeer van personen, zoals het voor het vrij verkeer van handelswaar en kapitaal is? Dat is alleen op papier zo: in de praktijk is de arbeidskracht de enige waar die niet volledig vrij circuleert. De fundamentele doelstelling van het kapitaal is de competitiviteit te maximaliseren door een globale vermindering van de loonkosten. In een gemondialiseerde wereld gebeurt die vermindering vooral in zones met een lage arbeidskost, in de landen van het Zuiden, met inbegrip van de zogenoemd opkomende landen.

Het is de massale arbeidskracht in Azië, Afrika en Latijns-Amerika die de grootste druk uitoefent voor een relatieve verlaging van de loonmassa. Migranten doen dit in de marge. Op de keper beschouwd zouden ze eerder tot een tegengestelde tendens, tot verhoging van de lonen, kunnen bijdragen wanneer ze zich inschakelen in de regio’s met hogere lonen. Zo beschouwd is het de werkkracht van het Zuiden welke in het Zuiden blijft die de loonmassa bij ons neerwaarts doet neigen; daar bevindt zich het echte arbeidsreserveleger.

De hersenschim van de controle der grenzen

2. Wat de kapitalisten interesseert is niet zozeer de migranten, maar de clandestienen, die men alles kan laten doen. En een clandestiene is vooreerst het product van de logica van de gesloten grenzen. Wat betreft het kapitalisme hier in het Westen is het geïnteresseerd in het meest opgeleide deel van de migratie, de minst berooiden, die tevreden zijn met een lagere vergoeding ook al zijn ze even gekwalificeerd. De rijke landen onthalen zowel de minst arme legale migranten als de minder talrijke clandestienen die tot zeer precaire omstandigheden veroordeeld zijn. De logica van het kapitaal ligt niet in het vrij verkeer, maar in de polarisatie van de migratiestromen: de minst armen onder de armen naar de rijken, de armsten naar de reeds armen… Het enige model voor de controle van migratie is het politieparadigma zoals het in Europa opgelegd wordt door de specialisten van Frontex: steeds meer toezicht, repressie, materiële of technologische barrières. Dit paradigma kost veel geld, maar dat verhindert niet dat grenzen en muren overschreden worden. Het enige resultaat is dat er meer clandestienen zijn.

3. Vermindert ontwikkelingshulp de migratiestromen? Dat kan men niet bevestigen. In een eerste fase, die lang kan duren, stimuleert ontwikkelingshulp de emigratie bij de opkomende landen. Oorlogen en klimaatcatastrofes liggen aan de basis van migratie uit de extreme miserie, maar een minder tragisch vertrek is in het algemeen gemakkelijker bij bevolkingsgroepen die over een minimum aan middelen beschikken en deze willen ten nutte maken op plaatsen die aantrekkelijker lijken. Ontwikkeling zal ongetwijfeld de gedwongen migratie verminderen, maar niet de migratie in het algemeen.

4. Migranten die zich binnen de OESO-landen willen vestigen erbuiten houden? Dat is precies wat er gebeurt. Zo bestaat de Europese praktijk van de hotspots erin de migranten die Europa willen binnenkomen vast te houden op de rand ervan. Het is aan Turkije, Libië en de Sahel-landen om de immigratiekandidaten te sorteren bij hun vertrek en de ongewensten tegen te houden. Een verderfelijke methode die ontwikkelingshulp afhankelijk maakt van de regulering van de migratiestromen door de betrokken landen. Dit belet de clandestiene verplaatsingen niet en wakkert ze zelfs aan (Libische verantwoordelijken onderhandelen rechtstreeks met de netwerken van mensensmokkelaars). De Europese aanpak is een enorm schandaal. Het zijn de landen van het Zuiden die vandaag het leeuwenaandeel van de vluchtelingen onthalen. Het zijn de armen die de armsten ontvangen, terwijl de rijken hun enkele kruimels beloven en de situatie nog verergeren.

Men mag zich niet van strijd vergissen

5. Het opzet om de opkomst van extreemrechts in te dijken mag er absoluut niet toe leiden dat men dit rechts gedachtengoed gaat onderschrijven. De druk op de arbeidsmarkt wordt niet uitgeoefend door de migratie, maar door de alomtegenwoordige deregulering, die het direct en indirect loon vermindert, in naam van de flexibiliteit de levensomstandigheden verergert, de hulp aan de minstbedeelden vermindert (zogezegd om rechtvaardigheidredenen) en solidariteit wil vervangen door een verzekeringsideologie. Wie beweert dat een regulering van de migratie meer welzijn zal creëren verspreidt dus een gevaarlijke leugen. Men kan het vergelijken met de verklaringen indertijd van de Europese sociaal-democratie die zei dat de winsten van vandaag de lonen van morgen zouden betekenen, of dat het monetarisme en de anti-inflatie politiek op termijn ten goede zouden komen aan de Europese weddetrekkenden.

6. Men moet zich zeker verzetten tegen de vrije beweging van koopwaar en financiële stromen die de ongelijkheid en de vervreemding alleen maar versterken. En.gerichte protectionistische maatregelen voor kwetsbare gebieden mag men zeker niet uitsluiten; het kapitalisme heeft er vaak genoeg beroep op gedaan en doet er nog steeds beroep op. Maar door water en vuur te verbinden in een formule als “solidair protectionisme” doet men ongeveer hetzelfde als pleiten voor een “kapitalisme van het algemeen belang” [capitalisme des communs]. Op geen enkele manier is protectionisme in staat het belangrijkste probleem in te dijken: de desastreuze spiraal van financialisering, deregulering en universele vermarkting.

Deze strijd is niet in de eerste plaats lokaal, nationaal of supranationaal: hij is zowel lokaal, nationaal als supranationaal. Beweren dat de oplossing zou liggen bij meer governance, meer federalisme of integendeel meer soevereiniteit, is een illusie. En bedrogen illusies leiden op termijn tot desillusie, frustratie en rancune. In het beste geval belandt men uiteindelijk in wat het modieus taalgebruik vandaag het illiberalisme noemt, en wat in het slechtste geval het fascisme is. Voor het ogenblik zijn het de nazaten van het fascisme die de plak zwaaien.

7. Het is niet het “goede geweten” dat links naar een crisis leidde, maar de capitulatie van de sociaaldemocratie, ingezet in Frankrijk met François Mitterrand in 1982 – 83. Zoals de toegevingen aan het liberalisme de liberale contrarevolutie niet ingedijkt hebben in de jaren 1980 – 90, zo ook zullen links en de kritische sociale bewegingen de opkomst van extreemrechts en geradicaliseerd rechts niet tegenhouden door te flirten met een deel van haar discours. Donald Trump met zijn America first staat niet aan de kant van het Amerikaanse volk, maar van de multinationals en de Amerikaanse miljardairs. De ploeg die in Rome aan het bewind gekomen is staat niet ten dienste van de volkse klassen, maar verdeelt het volk, doodt de solidariteit en zal Italië naar een sociale en morele ramp leiden. Niet de migratie ligt aan de basis van de huidige malaise, maar het duivels trio bestaande uit concurrentie, de beheerdersmentaliteit ² en de identitaire obsessie. Wie hierop niet de nadruk legt bevordert deze tendenzen alleen maar.

Gelijkheid, burgerschap, solidariteit

8. Het discours van Djordje Kuzmanovic is een lappendeken bestaande uit mooie linkse principes en neigingen die er resoluut tegen ingaan. Het is een stap achteruit als men, zoals Kuzmanovic, de “maatschappelijke kwesties” met fluwelen handschoenen aanpakt in naam van het primaat van het “sociale”. Dat leidt tot verdeeldheid in de kritische beweging, ondermijnt de pogingen om alle gevechten voor emancipatie te laten convergeren en zal ten slotte tot nog meer verdeeldheid en versplintering leiden onder de volkse lagen, iets wat aan de basis ligt van de crisis van de historische arbeidersbeweging. Als er één initiatief is dat mensen bijeen brengt, is het het centraal stellen van de waarden die historisch gezien hun dynamiek verleend hebben aan de volkse arbeidersbeweging en aan links: gelijkheid, – wat iets anders is dan identiteit – , burgerschap en solidariteit. Daarvan afwijken leidt tot een impasse en geeft cadeaus aan het kapitaal, aan rechts en extreemrechts. Niet het “goede geweten” is vandaag irrealistisch, maar het cynisme van de realpolitik.

9. Eensgezindheid rond het migratievraagstuk kan volgens mij niet op basis van het discours van Djordje Kuzmanovic. De migratiestromen “afremmen” of “doen opdrogen” is niet mogelijk en ook niet wenselijk. Het gaat in tegen het proces van vermenselijking en beantwoordt niet aan wat men redelijkerwijze in de toekomst kan verwachten. De mensenstromen, waarvan we weten dat hun omvang niet mag overdreven worden, zullen zich verderzetten, op eigen initiatief of onder druk. Ze zullen een sociaal feit uitmaken, waarvan de positieve of negatieve gevolgen niet zullen afhangen van de omvang, maar van het sociale milieu waarin ze zich zullen afspelen.

Als de overheersende logica die blijft van de huidige globalisering, zal migratie aanleiding geven tot regressieve fenomenen, waarvan migranten zelf geen schuld dragen. Er is dus geen andere oplossing dan komaf te maken met de dereguleringsmechanismen, met de wilde concurrentie en de vervreemding die een rem betekenen voor de relaties tussen mensen en volkeren, die de werkers tegen elkaar opzetten en bevolkingsgroepen atomiseren die steeds meer herleid worden tot een arbeidsmarkt.

De sleutel tot de dynamiek die we moeten op gang brengen ligt in de uitbreiding van de rechten voor iedereen, een diepergaande bescherming, de erkenning van stabiele statuten voor de loontrekkenden, de permanente vorming, de democratisering van de arbeid en de stad, de strijd tegen discriminatie. Deze doelstellingen zijn de tegenpool van een terugplooien op zichzelf, van wantrouwen tegenover nieuwkomers, de schrik om niet meer “bij ons” te zijn, de communautaire opsluiting en etnisch- nationaal egoïsme.

Strijden voor universele rechten

10. “Wij kunnen niet iedereen opnemen“, zei Emmanuel Macron enkele maanden nadat hij aan de macht kwam. Zodoende gaf hij zijn steun aan de administratieve politionele aanpak van Gérard Collomb ³, zoals François Hollande onmiddellijk beroep deed op de repressieve aanpak van Manuel Valls. Hoe kan een kracht die mensen wil bijeenbrengen tegen de politiek van het Elysée, van Matignon en van de Place Beauvau ⁴ Dit duidt respectievelijk op de residenties van de Franse president, de Franse premier en het Ministerie van Binnenlandse Zaken.[Noot van de vertaler] [efn_/note] hetzelfde uitgangspunt aannemen als de huidige president?

Djordje Kuzmanovic wil dat zijn standpunt realistisch is, maar het is verward en staat haaks op de werkelijkheid. Wat zouden degenen doen die op basis hiervan aan de macht kwamen? Welke houding zouden ze aannemen bij de vaststelling dat hun politiek niet in staat is om de migratiestromen in te dijken? Gaan ze meezingen in het repressieve securitaire koor? Zullen ze doen “zoals de anderen“? Zullen ze per slot van rekening het ontoelaatbare rechtvaardigen, zoals anderen het vóór hen deden? Hoe men het ook bekijkt, wat vandaag in Berlijn of Parijs gezegd wordt is noch realistisch noch in overeenstemming met het linkse gedachtengoed.

Er bestaat geen goede techniek voor een “redelijk” beheer van de migratiestromen. Het huidig en toekomstig belang van migratie verplicht bijgevolg elk volk om na te denken over de mogelijke maatschappelijke keuzes. Naar mijn weten zijn er vandaag maar drie coherente mogelijkheden: (1) de mondialisering van de koopwaar, de financiën en de beheersfuncties [governance]; (2) een kortzichtig egoïsme gesteund op de bescherming van de rijken of pseudo-rijken; (3) de aanvaarding dat duurzame ontwikkeling voor iedereen een wereldwijd gebeuren is.

Als er geen strijd gevoerd wordt voor de derde optie zal dit in de toekomst tot catastrofes leiden. De kant van het volk kiezen is in de eerste plaats de waardigheid ervan bevorderen, en dus strijden voor de universaliteit van de rechten. Dat moet ons alfa en omega zijn.

(*) Roger Martelli is historicus en redacteur bij het linkse Franse coöperatief beheerde magazine Regards (met een papieren en een elektronische versie.)  Hij behoorde tot 2008 tot de leiding van de Franse communistische partij (PCF), waar hij deel uitmaakte van de hervormingsgezinde vleugel. Voor de hier voorgestelde stellingname is het nuttig te weten dat Martelli bij de Franse presidentsverkiezingen in 2017 opriep om voor Mélenchon te stemmen.

1. France Insoumise: de beweging opgericht door Jean-Luc Mélenchon in de aanloop naar de Franse presidentsverkiezingen van 2017.
2. “la gouvernance”
3. G. Collomb is een overloper van de Parti Socialiste naar Macrons beweging En Marche, en is de huidige Franse minister van Binnenlandse Zaken, [Noot van de vertaler]