door Herman Michiel
25 oktober 2024

Van de nieuwe Europese Commissie weten we al dat Ursula von der Leyen er opnieuw voorzitter van wordt. Wat de 26 andere commissieleden betreft heeft elke lidstaat één commissaris voorgesteld, en het was von der Leyen die de bevoegdheden (portefeuilles) mocht toekennen. Daarmee is er een voorstel voor de nieuwe Europese Commissie, maar vooraleer die kan van start gaan, moet het Europees Parlement het voorstel in zijn geheel goedkeuren. Om te vermijden dat het voorstel zou afgewezen worden – bijvoorbeeld omdat een of twee kandidaten door het Parlement niet gelust worden – zijn er hoorzittingen van elke kandidaat door een parlementscommissie. Zou daaruit blijken dat een kandidaat op sterke tegenkanting botst, dan kan hij/zij door de betreffende lidstaat vervangen worden. Dat gebeurde in 2019 bij de samenstelling van de huidige Commissie, waarbij drie kandidaten vervangen werden.  Daarna is de formele parlementaire goedkeuring van de nieuwe Commissie zo goed als zeker.

De hoorzittingen (3 uur per kandidaat) hebben plaats van 4 tot 12 november. Daar wordt in de media soms nogal dramatisch over gedaan; de kandidaten worden ‘gegrild’, op de rooster gelegd en aan een zwaar vragenvuur onderworpen. Voor de kandidaat hangt er inderdaad wel een en ander van af, niet alleen een zeer goed betaalde job, maar ook een enorme boost in de politieke carrière. Vóór de hoorzittingen krijgen de kandidaten een reeks geschreven vragen, opgesteld door de parlementaire commissie die ook de hoorzitting organiseert, en deze vragen moeten schriftelijk beantwoord worden. Ze kunnen daarvoor wel beroep doen op allerlei diensten van de Europese Commissie. Op 23 oktober werden deze schriftelijke antwoorden bekendgemaakt, en daarover willen we het verder hebben. Het zegt immers een en ander over de gang van zaken binnen de Europese instellingen.

Elk geschreven antwoord is 10 à 20 bladzijden lang, samen een 400 bladzijden. Die heb ik niet doorgenomen. Maar mijn bevinding bij twee van die documenten (van ‘hoge vertegenwoordiger’ Kaja Kallas en van Andrius Kubilius die de nieuwe portefeuille van ‘commissaris voor defensie en ruimtevaart’ kreeg) komt overeen met wat grote redacties als Politico daarover schreven: het zijn grotendeels copy/paste teksten, die veel overnemen van wat in de ‘mission letter’ staat die Commissievoorzitter von der Leyen aan de kandidaten meegaf, of die herhalen wat in bestaande commissiedocumenten staat. In die 400 bladzijden zal het dus moeilijk zijn om iets nieuws of opvallends te ontdekken. Von der Leyen en haar directe omgeving hebben de rollen opgesteld, en de kandidaat-acteurs hebben die goed bestudeerd, in de hoop te passen in het theatergezelschap.

Omdat ‘competitiviteit’ een van de slagwoorden is van von der Leyen’s nieuwe Commissie zullen kandidaat-commissarissen dat zoveel mogelijk laten inpassen in hun antwoorden. De Hongaarse kandidaat Várhelyi kreeg de portefeuille ‘gezondheid en dierenwelzijn’, maar slaagt er toch in 20 keer het woord competitive te gebruiken. Von der Leyen heeft ook aangegeven dat aan de jeugd, youth, speciale aandacht zal besteed worden door haar Commissie. En hops, de meeste commissarissen in spe vermelden dat ze een initiatief zullen nemen naar de jeugd toe. Idem voor gender mainstreaming, waar kandidaat-commissarissen blijkbaar grote protagonisten van zijn. Ze zijn ook allen zeer begaan met de goede relaties met het Parlement (al kan Várhelyi het moeilijk krijgen omdat hij ooit zou gemompeld hebben voor een niet afgesloten microfoon dat de parlementsleden idioten zijn).

De gang van zaken doet vragen rijzen over de democratische aard van zo’n Commissie. Wie was betrokken bij het opstellen van de rollen? Wie besliste dat er een nieuwe portefeuille geschapen wordt, commissaris voor defensie? Als we ervan uitgaan dat een Commissievoorzitter geen voorstellen zal doen die door de toonaangevende Europese leiders – de staats-en regeringsleiders van de belangrijkste lidstaten – niet gewenst worden, dan is dat opnieuw een vorm van beleidsvorming zonder democratische legitimatie. Of neem de Poolse kandidaat Serafin die zal instaan voor het budget. Nu heeft von der Leyen de laatste maanden al verschillende keren laten vallen dat ze financiële overdrachten aan een lidstaat als een totaalbedrag wil uitbetalen, op voorwaarde dat de regering alle gewenste hervormingen heeft doorgevoerd. Totnogtoe was het zo dat bijvoorbeeld landbouwsubsidies apart worden uitgekeerd volgens bepaalde regels, dat er cohesiefonds-geld wordt uitgekeerd aan armere regio’s naargelang van bepaalde indicatoren, enzovoort. Een grote hervorming dus, met een grote stok achter de deur om de neoliberalisering nog te versnellen. Het controversiële idee verscheen zomaar uit de hoed van von der Leyen en kringen errond, maar het zal waarschijnlijk niet verbazen dat de-heer Serafin zich in zijn geschreven tekst een groot voorstander toont van zulke hervorming. Of dacht u dat von der Leyen de portefeuille ‘budget’ zou gegeven hebben aan een tegenstander van haar hervormingsplan?

Maar er is een tweede aspect. De kandidaat-commissarissen antwoorden op vragen die hen door parlementaire commissies worden voorgelegd. En die vragen situeren zich duidelijk binnen het kader dat door von der Leyen voorgesteld werd. Men vraagt bijvoorbeeld: “Hoe denkt u bij te dragen tot het implementeren van de politieke richtlijnen van de Commissie?” Aan de toekomstige commissaris bevoegd voor migratie (Magnus Brenner, Oostenrijks christendemocraat) wordt bijvoorbeeld niet gevraagd of een versterking van Frontex wel een goed idee is, maar zeer binnen de lijntjes is de vraag: “De Commissievoorzitter wil het aantal manschappen van het grensbewakingsagentschap verdrievoudigen, van 10.000 naar 30.000. Moet er volgens u iets gewijzigd worden aan het mandaat van Frontex?”. Aan de Nederlandse kandidaat Wopke Hoekstra, wiens bevoegdheid onder andere klimaat inhoudt, wordt niet de vraag gesteld of hij veel heil ziet in de door de EU gepromoveerde carbon removal technologie (het uit de lucht halen van CO2 gas, volgens veel experts een zeer dure, inefficiënte aanpak). Er wordt wel gevraagd: aan welke concrete plannen denkt u om carbon removal vooruit te helpen? Zo zouden er nog ettelijke voorbeelden kunnen gegeven worden. De vragen situeren zich binnen het kader van von der Leyen’s taakomschrijving en de beleidslijn die tijdens haar eerste mandaat gevolgd werd.

Van het ‘grillen’ van de kandidaat-commissarissen is er dus eigenlijk weinig sprake. Ze moeten de taakomschrijving die von der Leyen hen gaf goed in het hoofd hebben, maar naar een bredere kijk wordt door de parlementaire commissies niet gepeild. Dit geschreven gedeelte is nochtans het belangrijkste, waar uitgebreid en overwogen kan geantwoord worden. De drie uur mondelinge ondervraging is meer een kwestie van koelbloedigheid en presentatie-kwaliteiten, en voorbereidheid op vragen in verband met strijdige belangen of ongelukkige uitspraken in het verleden.

Volgens Parlementsvoorzitter Metsola zijn de hoorzittingen “een belangrijk moment voor de Europese democratie. De leden van het Europees Parlement zullen de competentie, onafhankelijkheid en Europese betrokkenheid van elke kandidaat grondig onderzoeken.” Mag ik zo vrij zijn dit in twijfel te trekken?