door Herman Michiel
15 februari 2024

De Europese wijk in Brussel heeft al een Huis van de Europese Geschiedenis, maar er mankeert nog een Pantheon, waar de gebalsemde stoffelijke resten van de vaders van Europa zouden kunnen bijgezet worden. De eind december overleden Jacques Delors zou er zeker een plaats verdienen, want hij wordt beschouwd als een telg uit het geslacht van de Schumans, de Monnets en andere mythologische figuren uit de Europese prehistorie. Ook nu nog, anderhalve maand na zijn heengaan, verschijnen lofbetuigingen aan zijn adres waar een Verhofstadt, Rutte of Macron alleen kunnen van dromen. “Liefdevol omgaan met Europa, in de geest van Jacques Delors”, luidde de nabeschouwing van Europa-correspondent de Gruyter in De Standaard van het voorbije weekend.

Europees Vakverbond brengt hulde aan sociale voorvechter Delors

Maar niet alleen deftige kwaliteitskranten brengen postuum hulde aan de man die tien jaar lang (1985-1995) voorzitter was van de Europese Commissie en de vader van de euro mag genoemd worden. Ook het Europees Vakverbond doet zijn duit in het zakje, en wel in de vorm van een stukje ‘orale geschiedenis’, “Jacques Delors, as seen by the European trade union leaders of the time”. Hierin prijzen gewezen EVV-kopstukken Monsieur Europe als de man van de Europese ‘sociale dialoog’ die eindelijk het ‘sociaal Europa’ op de Europese agenda plaatste en dank zij zijn Europese Eenheidsakte  aan de basis ligt van Europese sociale wetgeving.

Maar het is opvallend dat er in het EVV- eerbetoon aan Delors eigenlijk geen concrete sociale realisaties worden vermeld. Er is sprake van Witboeken, vergaderingen op Hertoginnedal waaraan vakbondsvertegenwoordigers mochten deelnemen, goedklinkende speeches, Delors zette zelfs een werkgroep ‘Sociale uitsluiting’ op. Maar wat dit werkelijk opbracht voor het ‘sociaal Europa’ is bitter weinig, en men kijkt best naar de kleine lettertjes. Zo bedraagt de maximale werkweek in Europa 48 uur, op zich al geen applaus waard. Maar dan blijkt dat die 48 uur als een gemiddelde mag berekend worden over een tijdspanne van drie maanden, zodat een werkweek van 60 uur ook tot de mogelijkheden behoort. Zo zijn er ettelijke voorbeelden van ‘sociale rechten’ die weinig om het lijf hebben. Maar wat Delors gepresteerd heeft voor de andere ‘sociale partner’ zijn geen kruimels maar harde Europese wetgeving over de eengemaakte markt, de vrije dienstverlening, beperking van het overheidsoptreden (Maastrichtnormen, privatiseringsdruk op de openbare diensten, enz.) De grootste lobbygroep van de grote bedrijven, de ‘Europese Ronde Tafel van Industriëlen’ ERTI  was de drijvende kracht achter Delors’ grootse ‘visie’, zoals hij zelf achteraf verklaarde.

Een visionaire stoutmoedige strateeg met ‘alchemie’

Men zou verwachten dat een Europese vakbond minstens zou wijzen op de enorme discrepantie tussen wat Delors’s Europa betekend heeft voor de werkersbelangen enerzijds en die van de kapitaalbezitters anderzijds. In de plaats daarvan wordt een schimmig beeld opgehangen van een soort superman aan de hand van vier superkwaliteiten: strategie, durf, visie en ‘alchemie’. Wat daarmee bedoeld wordt is echter eerder ontluisterend. Delors’s strategie bestond er volgens de EVV leiders in dat de werkgevers onder druk gezet werden om met de werknemers te onderhandelen, zoniet zou de Europese Commissie zelf een richtlijn publiceren… Als dit werkelijk Delors’s strategie zou geweest zijn zou het van een onvoorstelbare naïviteit getuigd hebben. Tweede kwaliteit: durf (audacity). Delors had bondgenoten nodig voor zijn plannen van een grote eengemaakte markt, en hij was zo stoutmoedig om die te gaan zoeken bij de TUC, de Britse vakbonden. Hij kon hen overtuigen dat hun onderhandelingspositie – fel verzwakt na 10 jaar Thatcher – er flink zou op vooruitgaan in Europees verband. Een stoutmoedige gedachte, inderdaad… Derde kwaliteit: visie, benadrukt door de Duitse vakbondsleider Reiner Hoffmann die zelf secretaris-generaal van het EVV werd. “Delors was er vrij zeker van dat de interne markt alleen niet zou werken. Er was een sociale dimensie nodig, dus een van de belangrijkste bijdragen van Delors was dan ook het opzetten van een sociale dialoog.” Visionair?

De vierde superkwaliteit van Delors wordt met de geheimzinnige term ‘alchemie’ omschreven, maar hij betekent blijkbaar eenvoudigweg ‘ons kent ons’. Want met het aantreden van Delors was er meteen een ‘alchemie’ tussen de commissievoorzitter en een aantal Franse vakbondsfiguren van de CFDT die in Brussel het Europees syndicalisme waren komen versterken. Delors was immers sinds lang lid van deze Franse vakbond geweest. Hoe de vork in de steel zit vereist echter een korte historische uitweiding. Maar die loont de moeite, want ze verduidelijkt waarom het EVV is wat het is.

De kameleontische CFDT

De CFDT heeft een nogal wisselvallig verleden. Ontstaan in 1919 als christelijke organisatie (CFTC) evolueert ze na de Tweede Wereldoorlog in linkse richting, en in 1964 verkiest een meerderheid de klassenstrijd boven de sociale leer van de Kerk. Dat leidt tot de oprichting van de Confédération française démocratique du Travail. De CFDT neemt niet alleen deel aan de veelzijdige sociale strijd van de jaren 60 en 70, maar denkt ook na over een toekomstige zelfbeheerde maatschappij als alternatief voor de weinig aantrekkelijke modellen van kazerne-socialisme. Men herinnert zich misschien de legendarische strijd van de Lips, die de massale afdankingen van hun uurwerkfabriek beantwoordden met de overname in zelfbeheer. De contestatie beperkte zich niet tot de werkvloer, maar gaf bijvoorbeeld ook aanleiding tot de oprichting van soldatencomités in het leger dat toen nog op dienstplicht gebaseerd was. De CFDT botste daarmee ook op de staatsveiligheid, wat aanleiding gaf tot rumoerige gerechtszaken.

Maar een deel van de CFDT-leiding, waaronder secretaris-generaal Edmond Maire, vond dat de linkse agitatie te ver ging. Het kamp van de autogestionnaires moest het steeds meer opnemen tegen de Mairisten die meer voelden voor een toenadering tot de Parti Socialiste en Mitterrand’s Union de la Gauche. Begin jaren 80 is de CFDT niet langer de vakbond die strijdt voor een andere maatschappij, en Edmond Maire kan in 1985 fier verklaren: “De grootste prestatie van de vakbonden sinds 1981 (en misschien wel sinds 1968) is het opleggen van spaarzaamheid wat stakingen betreft.”

De alchemie doet haar werk

De getuigenissen die aan bod komen in Jacques Delors, as seen by the European trade union leaders of the time zijn op miraculeuze wijze bijna allemaal CFDT-ers van de Maire soort, waaronder Edmond Maire zelf en zijn latere opvolger Jacques Chérèque “of whom he [Delors] was a good friend”.

Over een andere EVV secretaris François Staedelin zeggen de EVV-auteurs dat hij en Delors elkaar zo goed kenden vanuit de CFDT dat ze geen behoefte hadden aan lange verklaringen, ze begrepen elkaar vanzelf. Staedelin werd voorzitter van het Economisch en Sociaal Comité van de EU, een overlegcomité van de ‘sociale partners’ dat, met een jaarlijkse subsidie van rond de 150 miljoen euro, als uithangbord van het ‘sociaal Europa’ moet dienen.

Niet alleen de banden met Delors maar ook die met de Franse PS hoorden bij de ‘alchemie’. Jacques Chérèque bijvoorbeeld was eerst assistent-secretaris-generaal van de CFDT, kreeg een ministerpost in de PS-regering Rocard en ontving uit de handen van Jacques Delors de légion d’honneur tijdens het CFDT-congres van 1988 dat plaats had in … het Europees Parlement in Straatsburg. (Alchemist Delors kon er zelfs onder algemeen applaus verklaren dat het gedaan was met het ‘syndicalisme van de vuist’.) Chérèques zoon François zette de traditie van het overlegsyndicalisme verder toen hij van 2002 tot 2012 secretaris-generaal van de CFDT was.

En het is dit soort geïnstitutionaliseerd overlegsyndicalisme, waarvan de CFDT helaas niet het monopolie heeft, dat door het EVV bedreven wordt en dat hun hommage aan Delors inspireerde. Ze sprokkelden met moeite een handvol ‘orale getuigenissen’ bijeen waarvan de historische waarde betwijfelbaar is; een andere keuze was nochtans mogelijk geweest.

Vertekende geschiedschrijving

Hadden ze in de EVV-bibliotheek gekeken, dan hadden ze er zeker het boekje Wanneer een sociaal Europa? aangetroffen, want het is van de hand van één van de gewezen EVV-leiders zelf: Georges Debunne, secretaris-generaal van het Algemeen Belgisch Vakverbond (ABVV), die in 1982 voorzitter werd van het EVV. Ik citeer een kort uittreksel dat ik ook al aanhaalde ter gelegenheid van de 90^e verjaardag van Delors:

Debunne: “De Commissie heeft de ‘grote koppen’ van de Europese vakbonden en werkgeversorganisaties een hele dag samengebracht in Hertoginnedal, op 31 januari 1985. Die ontmoeting was positief en succesvol; alles wees erop dat we eindelijk licht aan het einde van de tunnel zouden zien.”

(…)

“De voorzitter van de Commissie [Delors] besloot met de verklaring dat hij niet van plan was om op die domeinen gebruik te maken van richtlijnen [Europese wetten], waarmee hij volgens mij een strategische vergissing maakte. Het vertrouwen dat ik in hem stelde, was verdwenen.

Het enthousiasme was van korte duur. De balans van de contacten tussen de UNICE en het EVV, die in juni opgesteld moest worden, is er nooit gekomen. De UNICE [de Europese werkgeversorganisatie, die nu Business Europe heet] wijzigde zijn koers en de nieuwe woordvoerders spraken een hardere taal.(…) Door de scheefgetrokken machtsverhoudingen ondertekende het EVV controversiële akkoorden en compromissen, die ons enkele zoethoudertjes gunden met betrekking tot het ouderschapsverlof, deeltijdse arbeid, de contracten voor bepaalde duur, maar die toch vooral aansloten op een liberaalsysteem dat door het kapitaal wordt gedomineerd, uitsluitend wordt geleid door winstbejag en zich constant op het concurrentievermogen beroept.”

Hadden de EVV-auteurs de eerlijkheid gehad om minstens déze  andere stem aan het woord te laten, dan zou hun werkstuk al iets minder geleken hebben op een bureaucratische manipulatie. Of zijn er verzachtende omstandigheden? Ging er van Jacques Delors een onweerstaanbare alchemistische invloed uit, was hij een man die van zoethoudertjes een sociale revolutie kon maken? Men zou het bijna denken, aangezien zelfs de ononderworpen Jean-Luc Mélenchon twitterde: “Jacques Delors was een socialist van de generatie met een ideaal. We stonden soms ver van elkaar, maar ik groet de militant en de man van de actie die handelde en daarbij dacht aan het algemeen belang.” [1]

[1] Zie François Ruffin, À Jacques Delors, le grand marché unique européen reconnaissant, Le Monde Diplomatique, februari 2024. Ruffin is blijkbaar wel immuun voor Delors alchemistische invloed. Hopelijk is het EVV -hoofdkwartier geabonneerd op le Diplo.