door Willem Bos, januari 2011

‘Ierland, Ierland, kijk dan naar Ierland’, riepen de VVD’er Hans van Baalen, de PvdA’er Frans Timmermans en al die andere voorstanders van het neoliberale Europa zes jaar geleden tijdens de discussie over de Europese Grondwet.

Er ging geen debat voorbij of dat argument werd in de strijd gegooid. ‘Ierland, ooit een van de armste landen van Europa is nu het land met de grootste groei, het rijkste land in Europa. En dat omdat ze zich aangesloten hebben bij de Europese Unie.’ Nog meer dan de voormalige dictaturen Spanje en Portugal was Ierland het paradepaardje van de neoliberale voorstanders van de Europese grondwet.

Het was niet makkelijk om daar tegen te argumenteren. Je kon inbrengen dat het ongezonde groei was, dat het vooral groei van de financiële sector en van de bouw was, maar groei is groei, welvaart is welvaart en de van Baalens en de Timmermannen leken het gelijk aan hun kant te hebben.

Inmiddels is de Ierse economie ingestort en gaan de Ieren gebukt onder het zwaarste bezuinigingsprogramma van heel Europa. De armoede is terug en veel Ieren overwegen te emigreren.

Toch hadden van Baalen, Timmermans en al die anderen veel meer gelijk dan ze nu willen erkennen. De ontwikkeling van Ierland in de afgelopen decennia is exemplarisch voor de EU als geheel. Ierland heeft precies gedaan wat Europa van het land verwachtte. Het heeft de grenzen open gezet voor buitenlands kapitaal, geliberaliseerd wat er maar te liberaliseren viel en geprivatiseerd wat er maar te privatiseren viel. Ierland werd met het laagste belastingtarief voor bedrijven in de hele EU een paradijs voor multinationale ondernemingen.

De winsten die in de kernlanden van Europa, met name in Duitsland, werden gemaakt, werden lustig belegd in bouwprojecten in Ierland. De motor achter de geweldige vastgoedontwikkeling was, net als in Spanje, niet de koopkrachtige vraag van de Ierse (of Spaanse) woningzoekende, maar een geweldige hoeveelheid kapitaal op zoek naar een mooi rendement. Het loon dat de Duitse arbeiders inleverden leidde tot hoge winsten voor de Duitse bedrijven en die winsten werden vervolgens belegd in vastgoed in Ierland en Spanje. Zolang de huizenprijzen maar bleven stijgen bleef die zeepbel in stand. Met de financiële crisis spatte hij uiteen.

De Ieren zitten nu met de brokken. Het zogenaamde reddingsplan van de EU is geen reddingsplan voor Ierland, laat staan voor de Ieren. Het is net als de eerdere Griekse variant een reddingsplan voor Europese banken. Europese banken hebben in Ierland op geweldige schaal kredieten verstrekt die nu niet meer terugbetaald kunnen worden. Die verliezen moeten worden afgedekt. Daar staat Europa garant voor. De kosten daarvoor moeten opgebracht worden door de Ierse bevolking en de bevolking in de rest van de EU.

De banken en financiële instellingen rekenen nu voor leningen aan de zwakke economieën in de Europese Unie hoge rentes, want het zijn risicovolle leningen. Tegelijkertijd zorgen ze ervoor dat Europa garant staat voor die leningen, dat er een Europees noodfonds is voor als het mis gaat. Zo hebben ze het beste van twee werelden. Hoge rentes op staatsleningen en de garantie dat ze hun geld niet kwijt raken. Zij zijn immers te groot om om te vallen, en dat kan je van de Ierse bevolking niet zeggen.

De huidige crisis maakt nog eens heel aanschouwelijk wat we zes jaar geleden ook al wisten. In dit Europa zijn het de financiële markten die het voor het zeggen hebben. De financiële markten, of beter gezegd degenen die daar handelen, speculeren en rijk worden, hebben alle ruimte om hun perverse spel voort te zetten. Wat zal na Griekenland en Ierland het volgende slachtoffer zijn? Portugal, Spanje en vervolgens Italië en Frankrijk?

In heel Europa wordt de bevolking nu verteld dat er zwaar bezuinigd moet worden om de nationale economie te versterken. De lonen moeten omlaag zodat onsland weer concurrerend kan worden. Door de bezuinigingen neemt de binnenlandse vraag overal in Europa af, dus we moeten ons uit de crisis exporteren. Of dat lukt is nog maar de vraag. Maar als dat al zal lukken leidt het tot een nieuwe zeepbel en nieuwe rampen. Althans zolang als de macht van de financiële sector niet wordt aangepakt.

[Dit artikel verscheen eerder in Grenzeloos nummer 110, januari – februari 2011]