door Herman Michiel
21 maart 2024

Na een vliegtuigcrash proberen experten een inventaris op te maken van de gevonden brokstukken, omdat ze iets kunnen leren over wat gebeurde. Wie het wil hebben over het huidige links in Griekenland staat voor een gelijkaardige taak. De ‘crash’ als dusdanig had plaats in 2015. Het regerende Syriza had voor 5 juli een referendum uitgeschreven waarbij de bevolking zich kon uitspreken over het al dan niet aanvaarden van de eisen van de ‘Troika’ (Europese Commissie, Europese centrale Bank en IMF).  Een meerderheid had OXI (Nee) gezegd aan de plannen van de Trojka. Een week later echter zei premier Tsipras Ja, en Griekenland begon aan een eindeloze reeks bezuinigingen, privatiseringen en sociale afbouw, om toch maar leningen te kunnen terugbetalen aan de grote Europese banken en het IMF. De sociale en economische gevolgen laten zich nog steeds voelen. Als we het vandaag hebben over links in Griekenland hebben we het grotendeels over de brokstukken na de crash van 2015.

Brokstukken van Syriza

Natuurlijk gaf Tsipras’ ‘bokkensprong’ een flinke deuk aan de geloofwaardigheid van de linkse partij waarop zovelen hun hoop hadden gesteld, maar een zekere gelatenheid en een gebrek aan alternatieven lieten het gecrashte Syriza nog een paar jaar verder ‘regeren’, d.w.z. de diktaten van de Trojka uitvoeren. Na het ‘verraden referendum’ verliet de linkervleugel de partij, waaronder 25 van de 149 parlementsleden, en richtte LAE (Volkseenheid) op, met o.a. de parlementsvoorzitster Zoé Konstantopoulou. Deze laatste richtte een jaar later haar eigen partij PE (‘Koers op Vrijheid’) op. De verkiezingsscores van Syriza gingen na 2015 stelselmatig neerwaarts: 36% op het hoogtepunt in januari 2015, 31,5% in 2019, 20,1 % in mei 2023 en nog 17,8% bij de tweede verkiezing een maand later. In juli 2019 al was Tsipras premier af, Syriza in de oppositie en het rechtse Nea Dimokratia aan de macht met premier Mitsotakis, die tevreden kon neerkijken op de restanten van de crash.

Een aparte koers vaarde Yanis Varoufakis, Tsipras’ minister van financiën die de onderhandelingen met de Trojka had gevoerd. Ook hij trok zich na het OXI debacle terug uit Syriza, en concludeerde dat er een Europese beweging moest komen om de Europese Unie te democratiseren. Hij richtte begin 2016 DiEM25 op, die als ambitie niets minder had dan de EU tegen 2025 tot een volwaardige democratie om te turnen. In enkele landen zijn inderdaad kleine DiEM-kernen ontstaan. In Griekenland zelf stichtte Varoufakis op DiEM-basis de partij MeRa25.

Het aftakelingsproces van Syriza kende een nieuwe episode in het voorbije najaar. Na het aftreden van Tsipras als partijvoorzitter werd op 24 september2013  Stefanos Kasselakis tot zijn opvolger verkozen. Totaal onbekend in linkse kringen, aangezien hij zijn carrière in de Verenigde Staten had uitgebouwd, onder andere bij de Investeringsbank Goldman Sachs en als ondernemer in het maritiem transport, probeert hij nu de deugden van het ondernemerschap te bepleiten bij zijn nieuw publiek. Zelfs voor de Syriza-kopstukken die na de ‘bokkensprong’ van 2015 Tsipras waren trouw gebleven was dit een brug te ver. Tientallen leden van het centraal comité verlieten de partij, samen met een aantal parlementsleden en drie van de vijf europarlementsleden. Ze richtten een nieuwe partij op, Nea Aristera (Nieuw Links) die over 11 verkozenen beschikt in het parlement.

PASOK en KKE

Bij een bespreking van het Griekse linkse politieke landschap moeten nog twee partijen vermeld worden die enigszins buiten het SYRIZA verhaal staan.  Er is de traditionele socialistische partij PASOK en er is de historische Griekse communistische partij KKE.

PASOK haalde vanaf de jaren 80, en tot 2009, verkiezingsscores van ca. 40 -45%, vader en zoon Papandreou waren ettelijke keren premier. Maar dan zorgde de bankcrash in de VS en de wereldwijde financiële crisis ook voor een crash van PASOK. De ‘euroforie’ was over, de belabberde staatsfinanciën kwamen aan de oppervlakte, maar sinds de drachme door de euro vervangen was besliste alleen nog de Europese Centrale Bank over het monetair beleid. De PASOK-regering probeerde met belastingsverhogingen (maar niet voor de reders &Co), besparingen en ‘hervormingen’ de crisis te lijf te gaan. De reactie van de kiezers was vernietigend: van 44% van de stemmen bij de parlementsverkiezingen van 2009 ging het naar 13% in 2012! De ontgoochelde PASOK-kiezers stelden in toenemende mate hun hoop op Syriza, dat 4,6% haalde in 2009, 16,8% in mei 2012, 26,9% in juni 2012 en uiteindelijk de zegescore van 36,3% in januari 2015 die Tsipras aan de macht bracht.
Na de ‘crash’ van juli 2015 zien we de omgekeerde beweging: terwijl Syriza afkalft krijgt PASOK terug enig vertrouwen van de kiezers, zonder evenwel in de buurt te komen van de oude scores (6,3% in september 2015, 8,1% in 2019, 11,46% in mei 2023 en 11,84% in juni 2023).

Wat de communistische KKE betreft laat deze zich kenmerken door een grote mate aan sektarisme en afzijdigheid bij pogingen tot samenwerking – de KKE heeft haar ‘eigen’ vakbond PAME – en anderzijds een relatief stabiele aanhang; voorzitter Dimitris Koutsoumpas blijkt trouwens een van de populairste politici van het land te zijn. Verkiezingsscores van rond de 10% na het kolonelstijdperk, rond de 5% in de jaren 90, stijgend tot 8,5% in 2012, een verlies van kiezers aan Syriza bij de opgang naar 2015, en een herstel na de ‘crash’, met 7,7% bij de laatste parlementsverkiezingen van juni 2023.

Levensvatbare brokstukken?

Daarmee zijn de belangrijkste partijen van links Griekenland de revue gepasseerd. Als we voortgaan op de resultaten van de laatste parlementsverkiezingen (2023) blijkt van de linkse afsplitsingen van Syriza alleen Konstantopoulou’s partij PE een zeker succes te kennen. Varoufakis’ MeRA25, die door de linkse Syriza-afsplitsing LAE gesteund werd, geraakte niet boven de kiesdrempel van 3%. (De overige 34 van de 300 zetels niet opgenomen in onderstaande tabel gaan naar diverse rechtse tot extreemrechtse partijtjes.)

Van de 47 zetels van Syriza zijn er met de recente afsplitsing 11 overgegaan naar Nea Aristera.  Een recente poll (16 maart) geeft voor de aanstaande Europese verkiezingen een score van 36% voor Mitsotakis’ Nea Dimokratia, ongeveer even veel (13%) voor Syriza als PASOK, 9% voor KKE, terwijl PE, Nea Aristera en MeRA25 net boven of onder de kiesdrempel hangen.

Europese betekenis

We brengen dit overzicht van de toestand van links in Griekenland in het kader van de Europese verkiezingen van juni aanstaande. Niet dat het resultaat van die verkiezingen van groot belang zou zijn voor de toekomst van links, in Griekenland of elders, maar het is wel een gelegenheid om de ‘inventaris’ op te maken van waar we staan, en terug te kijken op de oriëntaties van de voorbije periode. Zoals ook blijkt in Duitsland, Frankrijk of Spanje komt het toch al zwakke links daar nog zwakker uit. In Griekenland staat Mitsotakis, niettegenstaande afluisterschandalen en de Tempi-tragedie, sterker dan ooit. Hij kan op de volle steun rekenen van de Europese Commissie en de Europese Volkspartij, hoeveel criminele pushbacks aan de grenzen hij ook toedekt. Op zoveel ‘begrip’ moet geen enkele linkse regering in de EU ooit rekenen. Is dat al geen reden genoeg voor links in Europa (met o.a. de fractie van Verenigd Links in het Europees Parlement) om zich te bezinnen over de aard van de EU en de illusies in de democratisering ervan, een opdracht die Varoufakis tegen 2025 dacht te klaren? Heeft de schrik om als ‘eurosceptisch’ door de media in hetzelfde hoekje geplaatst te worden als uiterst rechts al niet te vaak een lucide analyse in de weg gestaan? En wordt het niet tijd om, na de mislukking van linkse strategieën die zich tot de nationale grenzen beperken, na te denken over een internationalistische samenwerking? Met het uiteenvallen van Die Linke en Syriza zal Verenigd Links – toch al de kleinste fractie in het Europees Parlement – hoogstwaarschijnlijk nog zwakker uit de aanstaande verkiezingen komen. Zal men dan nog verder gaan op de weg die alleen tot ontmoediging leidt?