2 mei 2023
Verschenen  op 26 april 2023 op  German Foreign Policy (*)
Nederlandse vertaling door Ander Europa.
Met dank voor de toelating tot publicatie

 Europese toppolitici en opiniemakers hebben geen flauw idee van de opvattingen en verwachtingen van de niet-westerse wereld. Deze conclusie trekt Giorgio Romano Schutte, een Braziliaanse politicoloog en voormalig adviseur van president Luiz Inácio Lula da Silva naar aanleiding van de westerse reacties op het bezoek van Lula aan China, die variëren van negatief tot minachtend. Over het bezoek van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz aan Brazilië eind januari waarbij hij Lula had opgeroepen munitie naar Oekraïne te sturen, verklaarde Giorgio Romano Schutte dat ook Berlijn niet de geringste moeite deed om het standpunt van Brazilië hierover te begrijpen en te respecteren. De harde kritiek op de omgang van het transatlantische Westen met het Zuiden komt voort uit de totaal verschillende opvattingen over de oorlog in Oekraïne, over Rusland en over de toekomstige wereldorde in de niet-westerse wereld. In februari bleek uit een enquête van de European Council on Foreign Relations (ECFR) dat Rusland in dat deel van de wereld grotendeels als bondgenoot, of op zijn minst als strategische samenwerkingspartner wordt beschouwd, en dat er wordt gestreefd naar een multipolaire wereldorde, zonder westerse overheersing.

Uiteenlopende standpunten over de oorlog

Al in februari had een enquête van de ECFR bevestigd dat de standpunten van westerse en niet-westerse landen over de oorlog in Oekraïne over het algemeen diametraal uiteenlopen, en dat niet alleen op regeringsniveau, maar ook op dat van de bevolking. De enquête werd enerzijds uitgevoerd in verschillende EU-landen, Groot-Brittannië en de VS, en anderzijds in Rusland, China, India en Turkije. In elk van de westerse landen was een meerderheid het eens met de eis dat Oekraïne al zijn grondgebied moet kunnen heroveren, ook al betekent dit een verlenging van de oorlog en meer Oekraïense slachtoffers. In de niet-westerse wereld hoopt een duidelijke meerderheid op een zo snel mogelijk einde van de oorlog, zelfs als Oekraïne een deel van zijn grondgebied moet afstaan. De opvatting dat de steun aan Oekraïne voor het Westen in de eerste plaats bedoeld is om zijn mondiale dominantie te verdedigen, heeft in Turkije, in Rusland en in China duidelijke instemming gevonden, zelfs met een relatieve meerderheid. In het Westen overheerste de mening dat Rusland sterk verzwakt uit de oorlog zal komen, terwijl men buiten het Westen dacht dat Rusland er aanzienlijk sterker uit zou komen.[1]

Voorbij de westerse dominantie

Er zijn ook duidelijke verschillen aan het licht gekomen voor wat betreft bondgenootschappen en vooruitzichten voor de toekomstige wereldorde. In het Westen ziet meer dan de helft van de bevolking Rusland als een tegenstander, wat zelfs twee derde (EU) of nog meer (VK, VS) wordt, wanneer men er degenen aan toevoegt die Rusland als een rivaal beschouwen. Buiten het Westen ziet 70% (Turkije) of zelfs 80% (China, India) Rusland als een bondgenoot, of op zijn minst als een onmisbare samenwerkingspartner. Het eerste was duidelijk overheersend in India, het tweede in China en Turkije.[2] Een relatieve meerderheid in het Westen ziet de komende internationale orde als de terugkeer van een bipolariteit van het Koude Oorlog-type, waarin het door de VS geleide Westen en China elkaar zullen bestrijden. Het Westen moet dus trachten landen als India en Turkije aan de kant van het Westen te krijgen. Buiten het Westen meent de meerderheid dat in de toekomst een niet-westerse macht, zoals China, zal domineren, of waarschijnlijker, dat er een multipolaire wereldorde zal ontstaan. India noch Turkije toonden tekenen van principiële bereidheid om de zijde van het Westen te kiezen. De landen van het Westen zullen eraan moeten wennen dat de rest van de wereld “niet zomaar doet wat zij wil”, voorspelt het ECFR.

“Wereldgeopolitiek in evenwicht”

Onlangs liet de Braziliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva tijdens zijn reis naar China zien dat de niet-westerse wereld niet langer bereid is zich te onderwerpen aan het Westen, door met een bezoek aan Huawei het sanctiebeleid van de VS demonstratief te trotseren – en door de Verenigde Staten en de EU op te roepen in te stemmen met een onderhandelde regeling in de oorlog in Oekraïne. Lula kondigde ook expliciet aan dat zijn land wil helpen “de geopolitiek in de wereld in evenwicht te brengen”.[3] Enkele dagen later ontving Lula in Brasília de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergei Lavrov. Al tijdens zijn reis naar China berichtten de media minachtend dat Lula zei “wat China wilde horen”, in de hoop investeringen van Chinese bedrijven binnen te halen,[4] en nu suggereren sommigen dat Brazilië zijn banden met Rusland niet verbreekt, alleen maar omdat het afhankelijk is van leveringen van Russische kunstmest. Zij waarschuwen dat Lula op het punt staat “zijn bonus bij het Westen te verspelen.”[5] Omgekeerd werd het gewaardeerd toen Lula tijdens zijn recent bezoek aan Portugal verklaarde: “Wij veroordelen de schending van het grondgebied van Oekraïne en geloven in een internationale orde die gebaseerd is op het recht en de eerbiediging van de nationale soevereiniteit.”[6] Dat leek het standpunt van het Westen te bevestigen.

Westerse arrogantie

De westerse kijk op het beleid van Brazilië, of op dat van andere niet-westerse landen, wordt door niet-Europese waarnemers steeds meer op de korrel genomen. Zo schreef Giorgio Romano Schutte, universitair hoofddocent internationale betrekkingen en economie aan de Universidade Federal do ABC in São Paulo, over de reacties op het bezoek van Lula aan China: “Europese toppolitici en opiniemakers bewijzen dat zij geen idee hebben van de opvattingen en aspiraties van de niet-westerse wereld.” Het zou “niemand moeten verbazen dat landen zoals Brazilië, Zuid-Afrika en India tegenwoordig niet blindelings de verhalen en het beleid van de NAVO-landen en hun bondgenoten volgen”, aldus Schutte, voormalig adviseur van Lula. Ze moeten er niet van uitgaan dat “ze de invasie van Rusland in Oekraïne goedkeuren”, alleen maar omdat ze het oorlogsbeleid van het Westen afwijzen.[7] Het is eerder zo dat de wrevel van het Zuiden is aangewakkerd door het feit dat het Westen “de gerechtvaardigde klachten en veiligheidszorgen van Rusland” niet erkent en “arrogant andere meningen en pogingen om een oplossing te vinden verwerpt.” Het feit dat de Duitse bondskanselier Olaf Scholz tijdens zijn bezoek aan Brazilië eind januari zelfs eiste dat Brazilië munitie naar Oekraïne zou verschepen, toont aan dat Berlijn niet eens “de geringste moeite heeft gedaan om te proberen het standpunt van Brazilië te begrijpen en te respecteren”.

Het einde van de eurocentrische wereld

 Schutte wijst er ook op dat de hypocrisie van het Westen in het Zuiden op afwijzing stuit. Hij herinnert eraan dat noch de oorlog tegen Joegoslavië in 1999, noch die tegen Irak in 2003, noch die tegen Libië in 2011 volgens het internationaal recht legaal waren.[8] In Afghanistan zijn “duizenden miljarden Amerikaanse dollars geïnvesteerd om dat land te ruïneren en uiteindelijk weer over te leveren aan de Taliban”. De discriminerende behandeling van vluchtelingen uit Oekraïne en andere landen buiten Europa spreekt boekdelen. “De bewering dat de NAVO-landen en hun bondgenoten de stem van de internationale gemeenschap zijn die de op regels gebaseerde orde respecteert is ronduit onwaar”, schrijft Schutte. “Europa kan hardnekkig volhouden dat Rusland zichzelf heeft geïsoleerd. Vanuit het perspectief van het Zuiden ziet het er heel anders uit. Dit alles versterkt het bewustzijn in het Zuiden dat het nog intensiever moet samenwerken.” Schutte is ervan overtuigd dat de eurocentrische wereld zijn einde tegemoet gaat, en dat het overwicht van de VS wordt betwist. “De levering van meer wapens aan Oekraïne zal deze ontwikkeling niet stoppen.”

(*) German-Foreign-Policy.com wordt gerealiseerd door een groep onafhankelijke journalisten en sociale wetenschappers die “permanent de hernieuwde pogingen van Duitsland opvolgen om terug een hoge machtsstatus te verwerven op economisch, militair en politiek vlak.” De meeste artikels zijn zowel in het Duits als het Engels beschikbaar.

Dit artikel is het derde in een reeks van drie, voorafgegaan door  The West against the Rest en  The West against the Rest (II).

[1], [2] Timothy Garton Ash, Ivan Krastev, Mark Leonard: United West, divided from the rest: Global public opinion one year into Russia’s war on Ukraine. ecfr.eu 22.02.2023.

[3] Zie ook  “Balance World Geopolitics”.

[4] Tjerk Brühwiller: Lula sagt, was Peking hören will. faz.net 13.04.2023.

[5] Alexander Busch: Lula empfängt Lawrow – und brüskiert die USA und Europa. handelsblatt.com 18.04.2023.

[6] Lula kritisiert Russlands Angriff auf Ukraine. morgenpost.de 25.04.2023.

[7], [8] Giorgio Romano Schutte: Das Ende des Westens. ipg-journal.de 18.04.2023.