door Marjan Cauwenberg, oktober 2015
Over de auteur: Marjan Cauwenberg bracht in de afgelopen zomer een aantal weken door in Griekenland, en trok er daar op uit om met eigen ogen te zien hoe het er aan toe gaat. Het inspireerde haar tot het schrijven van een aantal artikels, die we de lezers van Ander Europa graag aanbieden. In deze derde bijdrage heeft ze het over het fel gecontesteerde mijnbouwproject in Skouries.
Aristoteles wist al dat zijn land rijk was aan goud. Goudwinning is in Halkidiki, in het noorden van Griekenland dan ook eeuwenoud. In de Byzantijnse tijd kregen de dorpen speciale voordelen in ruil voor goud. Maar het goudmijnproject dat vandaag op stapel staat, is van een heel andere orde. De impact van de open mijn die momenteel wordt gegraven in Skouries zal enorm zijn. De Griekse bevolking probeert het project te stoppen. Maar zowel voor hun eigen overheid, als de Europese en andere dubieuze maar machtige belanghebbenden is het economisch gewin belangrijker.
Halkidiki is één van de mooiste regio’s van Griekenland. Elk jaar brengen hier vooral veel Serviërs, Bulgaren en Macedoniërs hun vakantie door aan de prachtige stranden. Op de achtergrond rijzen de bergen op. De eiken- en beukenbomen hier zijn vier- tot vijfhonderd jaar oud. De biodiversiteit is enorm. De bodem is begroeid met een grote variëteit aan planten. Van de talrijke zoogdieren, reptielen en amfibieën is een groot aantal zeldzaam en beschermd door Griekse of Europese wetgeving. Miljoenen vogels passeren hier jaarlijks op hun trek naar het Zuiden. Delen van dit groene berglandschap zijn Natura2000-gebied. Een van die bergen is de Kakavos, de berg die niet kan branden. Dat is niet zomaar een mythische naam, de berg is zo rijk aan grondwater dat een brand vanzelf zou uitdoven. Maar behalve veel water zit hier ook veel goud onder de grond, heel veel goud. Het Canadese El Dorado Gold hoopt hier de komende jaren voor 15 miljard euro uit te grond te halen!
Eerder had het bedrijf TVX Gold inc – in feite ook El Dorado – een concessie op deze ruim 31,700 ha oerbos en landbouwgrond, maar toen het Griekse Hooggerechtshof in 2002 de mijnbouwactiviteiten verbood vanwege een te grote impact op het milieu kocht de Griekse overheid de concessie over voor een luttele 11 miljoen euro, om het onmiddellijk nadien – bijna als ‘makelaar’ – voor hetzelfde bedrag te verkopen aan European Goldfields. In december 2011 kocht Eldorado Gold dit bedrijf over voor 2,4 miljard dollar en verkreeg daarmee alle bestaande concessies, dus ook Skouries en twee andere mijnen in dezelfde regio. Dit ging dankzij de net ingevoerde ‘fast track-wetgeving’, een programma waardoor buitenlandse investeerders de Griekse bureaucratie konden ontwijken door een eenmalig bedrag te betalen. Hellas Gold is de Griekse dochteronderneming onder wiens naam de werkzaamheden plaatsvinden. 5% van de aandelen hiervan zijn in handen van Traktor, de grootste bouwonderneming van Griekenland, een bedrijf dat betrokken is bij verschillende belastingschandalen en partner is van Suez, het bedrijf betrokken bij de privatisering van het water in Thessaloniki.
Volgens een hardnekkig gerucht gebeurde er in 2011 nog iets. In 1947, met het Marshallplan kreeg Griekenland financiële steun voor de heropbouw van het land na de Tweede Wereldoorlog. In ruil daarvoor ging het land akkoord om gedurende 65 jaar de exploitatie van grondstoffen niet in staatseigendom te houden. In 2011 eindigde die afspraak, maar de toenmalige premier Papandreou zou die op dat moment hebben vernieuwd, niemand weet voor hoelang en zelfs niet of het waar is.
Dat El Dorado vandaag zo snel mogelijk wil beginnen met de ontginning, is niet toevallig. De omstandigheden zijn uiterst gunstig. De goudprijs is nog steeds hoog. In Skouries zou slechts 0,81 gram per ton erts aanwezig zijn, maar bij de huidige goudprijs is dat voldoende om winstgevend te ontginnen. Dat moet dan wel gebeuren voordat de prijzen opnieuw kelderen. Ook de economische crisis is een prima excuus voor de Griekse overheid om controversiële projecten zoals dit, toe te laten, zo blijkt uit een rapport van de Griekse afdeling van het Wereld Natuur Fonds . De vorige regeringen accepteerden netjes de besparingsmaatregelen en structurele aanpassingsprogramma’s opgelegd door de Europese Commissie, het IMF en de Europese Centrale Bank (ECB). Om buitenlandse investeerders aan te trekken, moest Griekenland zijn milieunormen – die al niet erg hoog waren – nog naar beneden brengen. George Papaconstantinou (PASOK), die in juni 2010 minister van Milieu werd, schroefde onmiddellijk na zijn aanstelling een aantal nieuwe, strengere wetten terug van het pas daarvoor opgerichte ministerie van Milieu, Energie en Klimaat, of maakte ze volledig ongedaan.
Hij keurde ook de Milieuimpactstudie (EIA) alsnog goed; deze had er tien jaar eerder voor gezorgd dat het project werd stopgezet.Volgens een aantal wetenschappers bevatte het EIA “onvolledige wetenschappelijke gegevens en een problematische methodologie, afwijkingen van de procedures van de Europese Commissie en foute interpretaties van wettelijke limieten van schadelijke stoffen .” [1]
Sindsdien zijn de werken razendsnel van start gegaan. Waar vroeger een smalle bosweg was, werd een brede geasfalteerde weg aangelegd. Al tienduizenden bomen werden gekapt voor de gigantische open mijn en de fabriek. In het begin werd het hout verkocht als brandhout, maar nu blijft het gewoon liggen rotten. Er is te veel.
De open mijn zelf wordt 2 kilometer lang en 700 meter diep. Om de ontginning van het goud mogelijk te maken moet al het water uit de bodem worden opgepompt. Een deel van dat water wordt gebruikt bij het ‘wassen’ van het gesteente, maar zal daardoor zwaar vervuild worden door de grote hoeveelheid arseen in de bodem. Arseen is niet schadelijk zolang het niet wordt blootgesteld aan zuurstof, maar wordt in de open lucht zeer giftig. 346 miljoen ton van het mijnafval zal worden afgevoerd naar een kunstmatig meer.
Om te vermijden dat het water van het meer in de rivieren terecht komt, bouwt El Dorado momenteel een gigantische dam. De vergunning hiervoor was lange tijd niet in orde, maar het Hooggerechtshof gaf het bedrijf toch toestemming om verder te werken. Maar volgens onafhankelijk onderzoek van de universiteit van Thessaloniki is de dam niet bestand tegen aardschokken van 6 op de schaal van Richter. In een regio die pal op de breuklijn van twee aardplaten ligt, is dat erg riskant. Voor de mensen in de regio is de vraag dan ook niet of de dam zal breken, de vraag is wanneer. Het hele gebied, tot aan de golf van Ierissos zal dan overstroomd worden door giftig afvalwater van de mijn.
Dit staat haaks op een nieuwe resolutie die begin oktober met een ruime meerderheid door het Europees Parlement werd goedgekeurd. Vijf jaar na de milieuramp in Hongarije na het doorbreken van een dam wil Europa er alles aan doen om dergelijke rampen in de toekomst te vermijden. Ook bijna alle Griekse Europarlementariërs stemden voor deze resolutie. Op welke manier ze deze resolutie verzoenen met dit project is niet duidelijk. [2]
Afval naar China
De bedoeling is dat de mijn van Skouries vanaf 2016 operationeel is. Ze moet dan de ondergrondse mijn in Olympias een beetje verderop opvolgen. Die kwam via de koop van European Goldfields ook in handen van El Dorado Gold, maar is intussen bijna uitgeput. Pikant detail: het goud en zilver dat hier naar boven wordt gehaald wordt niet in Griekenland van het gesteente gescheiden, maar wordt als afval naar China getransporteerd waar de verwerking gebeurt. Op de export van afval hoeft immers geen belastingen te worden betaald. Het bedrijf belooft dat de arbeiders van deze mijn ook in de nieuwe mijn aan de slag kunnen. In totaal belooft het 5.000 directe en indirecte arbeidsplaatsen. Dat is niet weinig, in een streek die geplaagd wordt door hoge werkloosheidscijfers. Vooral hierdoor zijn hele dorpen in de regio verdeeld geraakt over het project. In de dorpen Neochori, Paleochori en Stratoni is de meerderheid voor. Hier werkt 99% van de bevolking in de mijn. Hun ouders en grootouders werkten ook al in de mijn, en het is dus alles wat ze kennen. Zonder de mijn verliezen ze alles.
|
|
|
In andere dorpen is er hevig verzet tegen de mijn. Ze vrezen vooral de enorme impact op het milieu. Veel mensen leven hier van de landbouw, bijenteelt, veeteelt, visvangst en toerisme. De banen die de mijn belooft –als ze er al komen, want volgens de tegenstanders kloppen de cijfers niet – wegen niet op tegen het aantal mensen dat zijn inkomen zal verliezen als het water en de grond vervuild worden door cyanide en zware metalen.Veel mensen leven van de landbouw, veeteelt, bijenteelt of toerisme en zijn bijgevolg afhankelijk van zuiver water en de natuur.
De Griekse overheid maakte weliswaar een aantal afspraken met het bedrijf. De verwerking moet nu wel in Griekenland gebeuren, en het bedrijf mag hierbij geen cyanide gebruiken. De tegenstanders geloven echter niet dat het bedrijf zich aan de afspraak zal houden. De alternatieve methode ‘flush melting’, is zeer energie-intensief. Volgens de Finse firma die het ontwikkelde, alsook andere specialisten, is deze techniek hier echter onmogelijk, gezien de hoge concentratie van arseen. Het bedrijf moest daarom proeven doen met deze techniek om de haalbaarheid te onderzoeken en ook beginnen met de bouw van de fabriek waar de verwerking zou moeten plaatsvinden. Geen van beide is gebeurd.
Omdat het bedrijf zijn afspraken niet is nagekomen, heeft de Griekse overheid in augustus de werken opgeschort. Het bedrijf stapte daarop naar het Hooggerechtshof. Nog geen twee maanden later zijn de werken alweer opnieuw opgestart.[3]
De tegenstanders geloven ook niet dat de mijn iets zal bijdragen aan de economische groei of ontwikkeling van het land. El Dorado betaalt geen royaltiy’s, haar belastingen ontwijkt ze via een brievenbusfirma in Nederland. Dat toonde het Nederlandse onderzoeksbureau SOMO begin dit jaar al aan. Als het bedrijf zegt dat het belastingen betaalt, bedoelt het uitsluitend de belastingen op de lonen van de werknemers.
Europa speelt weer eens dubbel spel. Enerzijds wil het zich voordoen als voortrekker als het gaat over milieu en klimaat, anderzijds maakt het andere spelregels wanneer er grote economische belangen mee gemoeid zijn. De Canadese ambassadeur in Athene zei onlangs dat het protest tegen El Dorado een vorm van agressie was tegen de Canadese staat. Daar komt nog bij dat wanneer het vrijhandelsakkoord tussen de EU en Canada wordt geratificeerd, Eldorado de Griekse staat via het fel besproken ISDS zal kunnen aanklagen als die beslist het contract stop te zetten om bijv. ecologische redenen. Kriton Arsenis, een voormalig Grieks Europarlementslid zei al in 2013 dat “The adverse effect of investor-state dispute settlement clause on environment and public health laws is already evident. In recent years, investor-state arbitration has become a powerful tool giving standing to private commercial entities to bring actions against states in order to circumvent any law restrictions. This clause if finally included in the EU-Canada trade agreement will end up to being an easy way to bypass democracy. The problematic nature of the arbitration clause is stressed by the impact assessment of the EU-Canada trade agreement, which was commissioned and financed by the European Commission.” [4].
Maar de inwoners van de dorpen rond Skouries moeten het niet alleen opnemen tegen Griekse en Europese politici en vrijhandelsakkoorden. De private investeerders hebben al gedreigd dat ze de hele economie en toekomst van Griekenland op de helling kunnen zetten als Skouries zou worden tegengehouden. In een interview op één van de grootste radiostations van Griekenland zei Mihalis Theodorakopoulos, senior General Manager of Kassandra Mines (de oude naam van de mijn ) bij Hellas Gold S.A. dat de herkapitalisatie van de Griekse banken herzien zal worden door de belangrijkste aandeelhouders van El Dorado gold, zoals JP Morgan, Fidelity en Black Rock.”
Europa zou heel wat kunnen doen om de inwoners van Halkidiki in hun strijd te steunen. Maar Europa blijkt eens te meer een bondgenoot van het grote kapitaal, in plaats van haar eigen burgers.
26 oktober 2015: Rechtzetting (MC)
De volgende zinsnede werd geschrapt:
“Het gebruik van cyanide is trouwens door de Europese wetgeving verboden . Niettemin wordt het in de andere mijn wel gebruikt. Hiervoor betaalt Griekenland jaarlijks miljoenen euro boete aan Europa.”
De wetsvoorstellen i.v.m. het verbod van cyanide in de mijnbouw geraakte immers niet goedgekeurd binnen de Europese instellingen.
[1] Zie https://soshalkidiki.files.wordpress.com/2012/11/impacts-of-gold-mining.pdf
http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=MOTION&reference=B8-2015-0989&language=EN
[4] http://neurope.eu/article/arbitration-clause-eu-canada-trade-agreement/ Vertaling:
“Het effect van ISDS op milieu en gezondheidswetgeving is nu al duidelijk. De laatste jaren is ISDS een machtig instrument geworden voor private ondernemingen tegen staten met de bedoeling wettelijke restricties te omzeilen. Als deze clausule wordt opgenomen in het vrijhandelsakkoord tussen de EU en Canada zal dit uiteindelijk een makkelijke manier worden om de democratie te ondermijnen. Het grote probleem met deze arbitrageclausule wordt duidelijk door de impactstudie van het vrijhandelsakkoord, dat besteld en gefinancierd is door de Europese Commissie.”