door Willem Bos, maart 2009

De Ierse bevolking zal zich in oktober voor de tweede keer mogen uitspreken over het Verdrag van Lissabon, de opvolger van de Europese grondwet. In de hoop dit keer wel het ja- woord van de Ierse kiezers te krijgen, hebben de Europese regeringsleiders een speciaal protocol toegezegd, zonder dat er aan het verdrag zelf een letter wordt gewijzigd. Met deze gekunstelde constructie wordt het signaal van de afgelopen Europese verkiezingen genegeerd en het vertrouwen van de bevolking in de Europese Unie verder ondermijnd.

De uitslag van de verkiezingen voor het Europees Parlement leek één duidelijke boodschap te bevatten: de meerderheid van de Europese bevolking loopt niet warm voor Europa. De opkomst daalde tot een historisch dieptepunt en van de kiezers die wel gingen stemmen, stemde een ongekend hoog aantal op partijen die kritisch of zelfs afwijzend tegenover Europa staan.

Twee weken later lieten de Europese regeringsleiders blijken dat ze deze boodschap niet begrepen hebben. Behalve dat Barroso als commissievoorzitter moet aanblijven, besloten ze ook dat het proces van ratificatie van het Verdrag van Lissabon moet worden doorgezet. Om dat laatste mogelijk te maken werd een procedure aangenomen die op zijn minst curieus te noemen is.

De Ieren gaan in oktober weer naar de stembus en stemmen dan over precies hetzelfde verdrag waar ze vorig jaar nee tegen zeiden. De huidige Europese leiders hebben besloten dat er een ‘protocol’ zal komen waarin wordt vastgelegd dat Ierland (en ook de andere landen) een ‘eigen’ Eurocommissaris behoudt en waarin plechtig wordt verklaard dat het nieuwe verdrag geen gevolgen heeft voor de Ierse abortuswetgeving en het Ierse belastingstelsel en dat de Ierse neutraliteit er niet door in het geding komt.

Het curieuze van dit besluit is dat het protocol er pas na de volledige ratificering van ‘Lissabon’ zal komen. (Dus niet alleen na het Ierse referendum, maar ook na de ondertekening van het verdrag door de Poolse en de Tsjechische president en de uitspraak van het Duitse Constitutioneel Hof. Want dat zijn allemaal hobbels die nog genomen moeten worden.)

Het komt er dus op neer dat de huidige regeringsleiders besloten hebben dat de toekomstige regeringsleiders (in 2010 of 2011, waarschijnlijk bij de toetreding van Kroatië) een dergelijk protocol zullen tekenen. Deze absurde constructie komt voort uit het feit dat men aan de ene kant de Ieren gerust wil stellen maar tegelijkertijd wil voorkomen dat in de landen waar Lissabon al geratificeerd is, of waar de laatste hobbel nog moet worden genomen, weer discussie over dit verdrag ontstaat. Balkenende haastte zich dan ook te verklaren dat een nieuw debat in de Kamer overbodig was.

Deze dubbelslag lijkt sterk op wat we gezien hebben bij de omvorming van de grondwet tot het Verdrag van Lissabon. Daarbij werd, met het oog op Nederland en Frankrijk, alles gedaan om duidelijk te maken dat er sprake was van een heel ander verdrag, terwijl de kiezers in Spanje en Luxemburg, die vóór de grondwet hadden gestemd, moest worden uitgelegd dat het nieuwe verdrag tegemoet kwam aan hun ‘ja’ voor de grondwet.

Het is duidelijk dat met dit soort trucs het vertrouwen van de bevolking in Europa en het democratische gehalte daarvan alleen maar zal verminderen. Daarom valt het te hopen dat de Tweede Kamer zich nu eens niet laat aftroeven en duidelijk stelling neemt. Vooral de Partij van de Arbeid – die in haar verkiezingsprogramma van 2006 ondubbelzinnig pleitte voor een referendum over een nieuw Europees verdrag – heeft nu de kans om karakter te tonen en deze deal van de regeringsleiders af te keuren. Zeker na de voor haar zo desastreus verlopen Europese verkiezingen een gouden kans voor deze patij om weer iets aan vertrouwen van de kiezers terug te winnen.

Als het aan staatssecretaris Timmermans (PvdA) ligt zal dat zeker niet gebeuren. Hij schreef op 25-06 op zijn weblog over het Ierse referendum: “In de referendumcampagne in Ierland hebben de tegenstanders van het verdrag stelselmatig een aantal zaken beweerd die aantoonbaar onjuist waren, maar die de Ierse kiezer wel voldoende aan het twijfelen hebben gebracht, waardoor zij een ‘nee’ stem uitbrachten. Men zei dat de Ierse neutraliteit op het spel stond; men zei dat Ierland verplicht zou worden abortus en zelfs euthanasie in te voeren; men zei dat Brussel de hele Ierse sociale zekerheid zou uitkleden. Het waren pure leugens, dus zijn de kiezers misleid. Om te voorkomen dat men wederom met leugens mensen kon paaien, heeft de Ierse regering gevraagd om op die punten een verduidelijking te krijgen van het verdrag. Dat hebben zij gekregen en alle regeringsleiders zijn nu gebonden aan die verduidelijkingen.”

In feite zegt de staatsecretaris hier dat de uitslag van het Ierse referendum niet geldig is – of dat er in ieder geval geen rekening mee hoeft te worden gehouden – omdat de kiezers een ‘nee’ stem hebben uitgebracht als gevolg van de pure leugens en misleiding vanuit het ‘nee’ kamp. Hij is blijkbaar de Nederlandse referendumcampagne van 2005 vergeten. Toen werd er door het ‘ja’ kamp bij monde van ministers van het toenmalige kabinet onder andere beweerd dat er in Europa zonder grondwet ‘Joegoslavische toestanden’ zouden komen, ‘de vrede in Europa op het spel kwam te staan’ en dat ‘het licht uit zou gaan’.

In middels leven we al een paar jaar zonder grondwet zonder dat we door deze rampspoed getroffen zijn. Dat waren dus duidelijke gevallen van (pogingen tot) misleiding van de kiezers, of in de woorden van Timmermans ‘pure leugens’. Maar ja, deze leugens kwamen uit het ‘ja’ kamp waar ook de heer Timmermans toe behoorde, en dan ligt het natuurlijk heel anders.