door Marjan Cauwenberg, oktober 2015
Over de auteur: Marjan Cauwenberg bracht in de afgelopen zomer een aantal weken door in Griekenland, en trok er daar op uit om met eigen ogen te zien hoe het er aan toe gaat. Het inspireerde haar tot het schrijven van een aantal artikels, die we de lezers van Ander Europa graag aanbieden. Na Guy Verhofstadt heeft persoonlijk belang bij de waterprivatisering in Griekenland is dit haar tweede bijdrage.
In een klein straatje buiten het centrum van Thessaloniki achter Ikea, Mediamarkt en andere transnationale winkelketens, bevindt zich onzichtbaar achter een grote ijzeren poort een bijzonder fabrieksterrein. Twee jaar geleden namen de werknemers de fabriek over en startten een coöperatief verhaal over de kracht van samenwerking, democratie en solidariteit. Maar nu het bedrijf officieel failliet is verklaard, is het voortbestaan van Biome zwaar bedreigd.
Philkeram Johnsson was vele jaren een goed draaiend familiebedrijf dat keramische tegels produceerde. In het dochterbedrijf Biome werd de lijm ervoor gemaakt. In beide fabrieken samen werkten ooit 70 arbeiders. Maar door de crisis kwamen beide bedrijven, net als vele andere in Griekenland, in grote problemen. Leveranciers konden niet langer worden betaald, de lonen van de werknemers ook niet.
In 2011 lieten de eigenaars de boel achter. Ze namen niet de juridische stappen die ze hadden moeten nemen om het bedrijf failliet te laten verklaren, en ontsloegen ook de werknemers niet. Die besloten daarom de fabriek te bezetten en eisten hun achterstallige loon op. Na een jaar vruchteloos wachten deden de werknemers een publieke oproep om steun in hun strijd. Tegen hun verwachtingen in kregen ze hierop enorm veel respons. Sindsdien maken ze deel uit van de gigantische solidariteitsbeweging die de voorbije jaren is uitgegroeid tot een zeer belangrijk netwerk van allerlei nieuwe initiatieven en verzetsgroepen.
Dankzij deze solidariteit groeide het idee om zelf als werknemers de productie in handen te nemen. Ze lieten zich inspireren door de fabrieksarbeiders in Argentinië, die na hun financiële crisis van 2001 met succes hun rechten opeisten en na jaren een bloeiend netwerk vormen. Hun leuze ‘Bezetten, verzetten en produceren’ wordt ook door de werkers van Biome in de praktijk gebracht.
In eerste instantie verkochten ze wat ze nog konden van de ‘voorraad tegels en lijm. Aangezien een groot deel van de grondstoffen voor deze producten uit het buitenland werd geïmporteerd, was het voor hen onmogelijk om deze productie verder te zetten. Ze moesten dus op zoek naar een product dat financieel haalbaar was en ook gemaakt kon worden met de beschikbare machines. Ze kozen voor ecologische zeep en schoonmaakmiddelen. Die kunnen ze maken van lokaal geproduceerde olijfolie.
Ongeveer een jaar later waren ze klaar om met de productie van start te gaan. Ze regelden ook hun wettelijke statuut. De fabriek wordt geëxploiteerd onder werknemer zelfbeheer. Iedereen is baas, iedereen is werker. Wekelijks zijn er algemene vergaderingen, waar iedereen een stem heeft. Alles beslissingen worden op een democratische manier genomen. Iedereen draagt verantwoordelijkheid voor het goed beheer van het bedrijf en de kwaliteit van de producten. Iedereen verdient bovendien evenveel. Door samen te werken verhoogt de productie, en dus de winst. Recent werden een administratief bediende en een boekhoudster aangeworven, omdat deze functies stilaan noodzakelijk werden om alles te kunnen bolwerken. Het bedrijf bloeit en groeit.
De werktijd is van maandag tot vrijdag van 7.00u tot 15.00u. Dat is uitzonderlijk in Griekenland, want in de huidige crisis werken de meeste mensen die nog een baan hebben lange dagen en weekends. Voor de meeste bedrijven is de hoge werkloosheid een mogelijkheid om de lonen te verlagen en de werkvoorwaarden te verhogen. Wie niet akkoord gaat, wordt immers gemakkelijk vervangen. Maar bij Biome staat de werker centraal.
Ondanks hun harde werk, een goed draaiende fabriek, en de creatie van werkgelegenheid is hun voortbestaan hoogst onzeker. Vorig jaar begon de eigenaar alsnog met de juridische stappen om een faillissement te bekomen. Drie advocaten uit de solidariteitsbeweging verdedigden de werknemers. Ze gebruikten alle wettelijke middelen die ze konden vinden om een faillissement te voorkomen. In juli dit jaar echter veegde de rechtbank al hun argumenten van tafel en verklaarde het bedrijf failliet. Geheel onverwacht was dit niet, maar desondanks was het een enorme klap voor de mensen die in twee jaar gebouwd hebben aan een duurzaam en sociaal project en dat heeft laten zien dat een niet louter op winst gerichte vorm van ondernemen stand kan houden, zelfs in de huidige omstandigheden. Elk moment kunnen ze nu uit de fabriek worden gezet, want ze hebben niet het recht om er te zijn.
Sinds juli kreeg Biome al tweemaal bezoek van een deurwaarder om de inboedel te inventariseren. Die zal worden verkocht om de crediteurs te betalen. Vroeger waren de lonen van de werknemers de eerste schulden die moesten worden afbetaald. Sinds de Trojka in Griekenland is neergestreken is er een nieuwe wet, die de banken als eerste schuldeiser zet, dan de Griekse staat, en ergens helemaal onderaan de ladder de werknemers.
Twee maal lieten de werknemers de deurwaarder aan de deur staan. Ze zijn er evenwel zeker van dat ze binnenkort door de politie zullen worden buitengezet. “Dat zal geen gewone politie zijn, maar een zwaar gemilitariseerde politiemacht, alsof we criminelen zijn”, weten ze daar nu al. Het houdt hen echter niet tegen om verder te blijven vechten, zolang het mogelijk is. Ze willen ‘hun fabriek’ niet zomaar opgeven.
In Griekenland bestaat jammer genoeg geen degelijk wettelijk kader voor coöperaties, noch een overkoepelend orgaan dat de belangen van Biome zou kunnen verdedigen. Integendeel, in 2011 kwam er een nieuwe wet die coöperaties eerder ziet als verenigingen dan als bedrijven die een rol zouden kunnen spelen in de Griekse economie. Toen Syriza in januari aan de macht kwam hoopten de werkers van Biome dat die wel de broodnodige steun zou geven. Tsipras bracht in 2013, voor hij premier werd al een bezoek aan de fabriek. Hij noemde Biome toen een “voorbeeld voor de inspanningen die worden gedaan voor de economische heropbouw van het land.” In april dit jaar trokken de werkers van Thessaloniki via verschillende steden naar het ministerie van Arbeid in Athene. Dat bevestigde toen opnieuw dat het al het nodige zou doen om het voortbestaan van de fabriek te verzekeren. Syriza had ook al contact met Cooperatives Europe dat ijvert voor een moderne wetgeving voor coöperatieve ondernemingen en een nationale federatie.
Nu het faillissement is uitgesproken en de fabriek wettelijk deels eigendom is van de bank en deels van de staat, deden ze een verzoek aan de regering van Syriza om het ‘staatsdeel’ in een soort van bruikleen te geven, zodat ze hun productie zouden kunnen verderzetten. Syriza heeft ondanks haar eerdere beloftes toen noch ‘ja’ noch ‘nee’ gezegd. De werkers vrezen dat ook de recente verkiezingen van 25 september weinig soelaas zullen brengen. Een nieuwe wetgeving voor coöperaties staat nochtans nog steeds in het partijprogramma van Syriza. Maar de Griekse regering is door het Europese dictaat aan handen en voeten gebonden.
In het kader van de opgelegde privatiseringen door Europa heeft de Griekse regering wel de kans om een aantal van de staatsbedrijven in handen van de burgers te geven en er coöperaties van te maken. Afwachten of Tsipras deze kans grijpt.