Bram Vranken en Kenneth Haar (*)
3 mei 2023

In de loop der jaren heeft Corporate Europe Observatory (CEO) talrijke gevallen aan het licht gebracht, bijvoorbeeld toen grote adviesbureaus die bedrijven adviseren over belastingontduiking, werden ingehuurd om de EU-aanpak van belastingparadijzen te helpen ontwerpen. Of toen de grote investeerder in fossiele brandstoffen, BlackRock, werd ingehuurd om te adviseren over banken en klimaatverandering.

Nu heeft de Commissie de ontwikkeling van haar fusiebeleid uitbesteed aan niemand minder dan een adviesbureau dat Google helpt fusies en overnames door te drukken. Het lijkt erop dat de Europese Commissie niets heeft geleerd van haar eerdere schandalen. Hoog tijd dus dat de leden van het Europees Parlement in actie komen om hier een eind aan te stellen.

In 2021 huurde de Europese Commissie het economisch adviesbureau RBB Economics in om een van haar fusiecontrole-instrumenten te evalueren. RBB Economics is weinig bekend, maar haar rol bij fusiecontroles kan niet worden onderschat. Het bedrijf werkt voor enkele van de grootste bedrijven ter wereld om fusies en overnames door te drukken, en heeft een langdurige relatie met Google en verschillende andere techbedrijven. Het heeft een rol gespeeld als adviseur voor grote bedrijven in de meeste recente grote en controversiële fusiezaken die door de EU-mededingingsautoriteiten zijn behandeld.

Bovendien heeft RBB Economics jarenlang gelobbyd voor een zwak toepassingsbeleid van de EU-concentratieregels en tegen belangrijke bepalingen van de Digital Markets Act die de monopoliemacht van Big Tech zou moeten beteugelen.

In mei 2021 zei een partner van RBB Economics in een met Apple georganiseerde paneldiscussie dat in “[digitale] markten concentratie natuurlijk is” en dat technologiemonopolies moeten worden beloond met “monopolierenten” voor hun “risicovolle investeringen”.

Bijna geen EU-fusies geblokkeerd

De evaluatie van de fusieregels door de Europese Commissie komt op een cruciaal moment. Tientallen jaren van laks beleid op het gebied van concentratiecontrole hebben geleid tot steeds meer marktconcentratie. Studies hebben aangetoond dat extreme marktconcentratie leidt tot grotere inkomensongelijkheid, verzwakte arbeidsrechten, hogere prijzen voor consumenten en ondermijning van de democratie.

In geen enkele andere sector is dit duidelijker dan in de technologiesector. Apple, Microsoft, Alphabet en Amazon zijn vier van de vijf grootste bedrijven ter wereld naar marktkapitalisatie.

Big Tech heeft zijn dominantie gebruikt om alle potentiële concurrenten die deze status zouden kunnen bedreigen over te nemen. Ondertussen hebben de toezichthouders nauwelijks ingegrepen om fusies tegen te houden.

Uit cijfers van de Europese Commissie blijkt dat tussen 1990 en 2021 slechts 30 van de 8083 aangemelde fusies door de EU werden geblokkeerd, slechts 0,37 procent. Uit een studie voor Corporate Europe Observatory blijkt dat de Commissie negen van de tien aangemelde fusies zonder voorwaarden goedkeurde.

Met de onlangs goedgekeurde Digital Markets Act (DMA) is de marktmacht van Big Tech in Europa echter onder verscherpt publiek en regelgevend toezicht komen te staan. Bovendien is de Commissie in 2021 begonnen met een brede herziening van haar mededingingsbeleid, onder meer om de schade van digitale monopolies aan te pakken.

In een context waarin marktconcentratie en monopoliemacht eindelijk ter discussie worden gesteld door regelgevers, is het bijzonder alarmerend dat een belangrijk deel van die agenda wordt uitbesteed aan een adviesbureau dat een lange staat van dienst heeft in het verdedigen van bedrijven met monopoliebelangen.

Normaliseren van belangenconflicten

De Europese Commissie heeft in het verleden al vaker adviesbureaus ingehuurd voor onderzoek en analyse op een beleidsterrein waar deze adviesbureaus een financieel belang hebben.

In 2020 veroorzaakte dit een groot schandaal toen de Commissie besloot de vermogensbeheerder BlackRock – misschien wel ’s werelds grootste investeerder in fossiele brandstoffen – in te huren om te onderzoeken hoe het bankwezen duurzamer kan worden gemaakt. Meer dan 30 parlementsleden ondertekenden een protestbrief, en sommigen sloten zich aan bij een coalitie van ngo’s die een klacht indienden bij de Europese Ombudsman.

De beslissing van de ombudsman was opmerkelijk krachtig en riep op tot een herziening van de regels. Hoewel de Commissie er gevolg aan gaf door verschillende amendementen op het Financieel Reglement op te stellen, blijkt uit ons onderzoek dat ze geen enkele poging heeft ondernomen om haar eigen interne procedures voor het inhuren van consultants met belangenconflicten te versterken. Dit verklaart hoe RBB Economics een contract kreeg waarmee zij opnieuw voet aan de grond kon krijgen in het mededingingsbeleid van de EU.

Om geloofwaardig te blijven moet de Commissie een einde maken aan haar traditie van het inhuren van consultants met een sterk gevestigd belang, en een andere weg inslaan in haar benadering van fusies. En leden van het Europees Parlement moeten eisen dat de Commissie een echte controle op belangenconflicten invoert voordat zij contracten voor politiek belangrijk advieswerk gunt.

Het belangrijkste is dat het Europees Parlement onderhandelt over een hervorming van het Financieel Reglement die een unieke kans biedt om ervoor te zorgen dat adviesbureaus met gevestigde belangen voor eens en voor altijd worden uitgesloten van openbare aanbestedingen. Laten we die kans niet verspillen!

(*) Bram Vranken en Kenneth Haar zijn onderzoekers en campagnevoerders bij CEO (Corporate Europe Observatory), de ngo die de activiteiten van de bedrijfslobbys in Brussel op de korrel neemt.

Dit artikel is een samenvatting van de uitgebreidere studie How the Commission outsourced its merger policy to Google’s best friend