George Newth (*)
28 september 2022

Dit is de Nederlandse vertaling door Ander Europa van
Giorgia Meloni and the return of fascism: how Italy got here
verschenen op The Conversation onder een
Creative Commons licentie

In Italië komt een extreem-rechtse regering aan de macht, met naar alle waarschijnlijkheid Giorgia Meloni als premier. Haar partij, de Fratelli d’Italia heeft haar wortels in het Italiaans fascisme. Hoe is het zover kunnen komen? Een analyse door de Britse politoloog George Newth.De opkomst van de extreem-rechtse politica Giorgia Meloni heeft veel niet-Italianen de vraag doen stellen hoe haar stijl van wat velen als fascisme beschouwen zo’n bekendheid kan krijgen in een land dat het leven onder de dictatuur van Benito Mussolini heeft meegemaakt. Het antwoord is terug te voeren op een recente normalisering van  reactionaire politiek.

In werkelijkheid zijn extreem-rechtse regeringen niet geheel zonder precedent in het naoorlogse Italië. Tussen 1994 en 2011 werd Italië vier keer geregeerd door een zogenaamd ‘centrumrechtse’ alliantie, bestaande uit Silvio Berlusconi’s Forza Italia (FI), verschillende versies van een kleine christendemocratische of centristische stroming, Umberto Bossi’s Noordelijke Liga (LN) en Gianfranco Fini’s Nationale Alliantie (AN).  Deze Nationale Alliantie was de voorloper van Meloni’s Broeders van Italië.

Berlusconi heeft een revisionistische kijk op de rol van Mussolini in de Italiaanse geschiedenis. Hij vond hem een van de “grootste staatslieden” van Italië en een in wezen “goedaardige dictator” die “goede dingen voor Italië had gedaan”. Natuurlijk is dit in tegenspraak met de realiteit van de antifascistische grondslagen van de Italiaanse republiek. Dat werd dan weer uitgebuit door extreem-rechts.

De Noordelijke Liga (Liga Nord)  ontstond als een reeks partijen die streefden naar meer autonomie voor de welvarende noordelijke regio’s van Italië. En de Nationale Alliantie was de laatste uitgave van een neofascistische traditie die haar wortels heeft in de Italiaanse Movimento Sociale Italiano (MSI) die in 1946 werd opgericht door veteranen van Mussolini’s Italiaanse Sociale Republiek.

Beide partijen hielpen extreem-rechts en reactionair beleid in de mainstream te brengen als coalitiepartners in regeringen onder leiding van Berlusconi.

De machtsverhoudingen in deze alliantie verschoven tussen 2013 en 2017 op doorslaggevende wijze toen Matteo Salvini de teugels van de Noordelijke Liga overnam. Hij verruilde geleidelijk het regionalisme voor het nationalisme en deed een beroep op extreemrechts en nam de slogan Italianen eerst over, die eerder werd gebruikt door de neofascistische partij Casa Pond. De (inmiddels hernoemde) Liga ging een partnerschap aan met de Vijfsterrenbeweging om tussen 2018 en 2019 te regeren als wat eufemistisch een populistische coalitie werd genoemd.

Extreme standpunten verpakt als ‘gezond verstand’

In deze periode werd, naast ander reactionair beleid, een “veiligheidsdecreet” uitgevaardigd dat de immigratievoorschriften aanscherpte, het asielrecht beperkte en de uitzetting van migranten en de intrekking van het staatsburgerschap vergemakkelijkte. Het decreet werd uiteindelijk in 2020 ongedaan gemaakt, maar toen was het al een symbolische overwinning voor Salvini.

In 2017 beloofde Salvini de Italiaanse kiezers een “revolutie met gezond verstand” – een cliché dat al snel centraal kwam te staan in de politieke berichtgeving van zijn partij. Het idee was om extreem-rechtse ideologie in de mainstream te brengen door extreem racistisch beleid af te schilderen als “normale” ideeën op basis van opvattingen die worden gedeeld door “gewone Italianen”.

Zoals veel populistische extreem-rechtse politici gedijde hij op het idee dat hij hardop zei wat “iedereen werkelijk dacht”. Salvini beweerde “Italianen op de eerste plaats” te zetten – hoewel hij in werkelijkheid blanke, katholieke, hetero Italianen uit “traditionele” (lees moeder en vader) gezinnen bedoelde. Hij propageerde ook het sluiten van grenzen en het ontruimen van migrantenkampen.

Salvini’s imago van gezond verstand, hoewel zeer gebrekkig, bleek aanvankelijk een succesvolle verkiezingstactiek. Maar tegen 2019 begon hij de controle over het verhaal te verliezen, grotendeels dankzij een reeks misrekeningen.

De eerste daarvan was zijn noodlottige beslissing om de stekker uit de regering te trekken die hij in 2018 samen met de Vijfsterrenbeweging had gevormd. Salvini trok zijn steun aan de regering in, gedreven door overmoed en in de hoop verkiezingen uit te lokken. Maar zijn gok loonde niet. In plaats daarvan verwees hij zijn partij naar de oppositiebanken.

Meloni profiteert van Salvini’s tactiek

De verliezen van Salvini zijn de winsten van Meloni, en het machtsevenwicht binnen politiek rechts in Italië is opnieuw verschoven naar de Liga. Nu Salvini de afgelopen twee jaar zijn parlementaire steun heeft verleend aan de regering, heeft Meloni zich kunnen positioneren als iemand die “alleen in de oppositie zat” – en dus meer voeling heeft met de “echte Italianen”.

Ondertussen heeft zij geprofiteerd van zijn succes om extreem-rechtse en reactionaire ideeën verder in de mainstream te brengen.

Een belangrijk element van Salvini’s “gezond verstand”-strategie was het bagatelliseren van de dreiging van het fascisme, en het argument dat oproepen tot ‘recht en orde’ of strakkere grenzen niet fascistisch is. Dat waren de aangewezen omstandigheden voor het gedijen van neofascisten.

Meloni had alle vrijheid om te beweren dat haar partij het fascistische verleden van zich heeft afgeschud, terwijl zij duidelijk harde standpunten aanhangt. Zo ontwikkelt zich een post-fascistische strategie.

Meloni kan het publiek belazeren door fascistische beweringen te doen en tegelijkertijd te beweren dat fascisme niet meer bestaat. En degenen die waarschuwen dat het fascisme een comeback maakt, worden bespot als irrationeel.

Dit alles wordt geïllustreerd door de verwijzingen naar Mussolini in de verkiezingscampagne van 2022. Zowel de Liga als de Broeders van Italië hebben campagneslogans gebruikt die voor het eerst in het fascistische tijdperk werden gebruikt. De Fratelli hebben zelfs het driekleurige vlammenlogo van  de neofascistische voorganger MSI behouden.

Meloni is tegen het homohuwelijk, wil de toegang tot abortus aanzienlijk beperken om de “noodsituatie” van het dalende geboortecijfer in Italië aan te pakken en heeft expliciet verwezen naar de vermeende “joods-christelijke” wortels van Europa. Dat laatste is een gebruikelijke islamofobe uitdrukking  die al lang een belangrijk onderdeel vormt van de Europese extreem-rechtse ideologie.

Haar racisme blijkt ook uit de voorstelling van immigratie als een invasie – via oproepen tot een zeeblokkade en het afschilderen van “migratie zonder papieren” als een VN-complot. Dit speelt handig in op racistische “grote vervangings”-verhalen [1].

Het succes van Meloni is misschien schokkend, maar niet verrassend. Ze bespeelt handig de social media en is een deskundige strateeg, maar haar pad is al geëffend door vele figuren die haar voorgingen. Salvini volgt nu haar voorbeeld, maar zijn werk om het Overton-venster van wat mainstream is in de politiek te verschuiven, heeft haar gemaakt tot de politica die ze nu is. Dat was een proces van jaren dat zich voor onze ogen voltrok.

(*) George Newth doceert Italiaanse en Europese politiek aan de Universiteit van Bath.

[1] De vervanging van de Europese bevolking door een vreemde. een vorm van het xenofobe ‘omvolking’- concept. nvdr

[2] Het begrip Overton-venster verwijst naar wat in de mainstream media en opinie als aanvaardbaar wordt geacht.  nvdr