door Herman Michiel, 7 maart 2012

De Europese Unie zoals we ze vandaag kennen is voor een niet onbelangrijk deel het werk van de Europese sociaal-democraten. De Lange Mars naar de eengemaakte markt, de volle realisatie van de “Vier Vrijheden” (vrij verkeer van goederen, diensten, kapitalen en arbeidskracht) , de eerste steenlegging voor een eenheidsmunt, het gebeurde bijna allemaal onder het tienjarig commissievoorzitterschap (1985-1995) van de Franse socialist Jacques Delors.  Ook in de lidstaten waren het de sociaal-democraten die de werkende bevolking voorhielden dat de Europese Unie ons steeds dichter bij het Sociaal Europa van onze dromen zou brengen. Een Europese Grondwet was daar zelfs een historische mijlpaal voor.

Scheve architecten in slechte tijden

Maar die grondwet, dat was 2005, een paar jaar voor de Grote Crisis uitbrak. Sinds die onheuglijke wending is het natuurlijk minder (electoraal) lonend je aan te dienen als architect van een gebouw dat steeds meer Europeanen aartslelijk vinden. Wat zeg je daarop? Je kunt proberen met: niet het gebouw is lelijk,  maar de rechtse meerderheid die het bestuurt. Het is Rechts Europa dat een asociale politiek oplegt, dat de crisis van de bankiers en speculanten op de gewone man afwentelt. Je moet er dan wel op rekenen dat je kiezers niet weten dat de asociale politiek in Griekenland ingezet werd onder ene Papandreou,  met zijn PASOK lid van de Socialistische Internationale, van de Partij van de Europese Socialisten (PES) en de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D) in het Europees parlement. En dat Papandreou in Spanje Zapatero heette, met zijn PSOE lid van enz.,  en in Portugal Sócrates met de Partido Socialista… Er is minder kans dat veel van je kiezers er lucht zouden van hebben dat je Europese fractievoorzitter Martin Schulz (nu voorzitter van het Europees Parlement)  in volle eurocrisis, samen met de kopstukken van Rechts Europa, Guy Verhofstadt voor de liberalen (ALDE) en Joseph Daul voor de Europese Volkspartij (EVP), opriep om een sterke  economic governance in te stellen, inclusief met sancties (zie hier).

Die sterke governance is er nu, onder exotische namen als Europees semester, sixpack, europluspact, begrotingsverdrag, schuldenrem en dies meer. Maar exotisch of niet, daarmee oogst je geen electorale successen, dat zien ze in de sociaal-democratische hoofdkwartieren ook wel in. Wat kun je dan wel doen? Een beetje alternatieve politiek misschien; de andersglobalisten hadden het over een Tobintaks die miljarden kon opleveren, en miljarden, dat is net wat we nodig hebben in Europa. Hup, wij eisen een Financiële Transactietaks (FTT), die levert gemakkelijk 200 miljard euro op, ook al is de  Europese Commissie niet bereid verder te gaan dan 50 à 60 miljard en ook al verandert een FTT niets aan de foute architectuur van de eurozone.

Ondertussen tikt de klok verder, zinkt Griekenland dieper weg tot het statuut van asielzoeker in Europa, en is 200 miljard al lang geen financiële bazooka meer. Wat nu? Waar vind je meer dan 200 miljard om je oproep tot relancepolitiek wat geloofwaardiger te maken? Zou het dan toch kunnen dat er iets scheelt aan de inkomstenzijde van de overheden, eerder dan de uitgavenzijde  waar we dat Stabiliteitspact voor ontworpen hebben? Laat het ons vragen aan een onafhankelijke expert: het Londense Tax Research van Richard Murphy. Zijn diensten hebben wat tijd nodig, maar het wachten loont de moeite: eind februari 2012 kunnen we Eureka roepen. Wij hebben gevonden:

1000 miljard euro !!!

De kleine investering door S&D leverde geen windeieren op: één triljoen of duizend miljard euro! Van een hefboomeffect gesproken! Dat is het bedrag dat dit onderzoeksbureau vooropstelt als vermoedelijke grootte van de niet-ontvangen belastingen in de Europese Unie [1]; niet ontvangen omdat er gefraudeerd werd (schatting: 860 miljard euro per jaar) of omdat belastingen handig ontweken werden (schatting: 150 miljard euro per jaar).

Alhoewel men zich veel vragen kan stellen over de gevolgde methodiek (zie heel in het kort mijn bedenkingen in [2]) is er weinig twijfel aan het feit dat overheden dergelijke grote bedragen mislopen. Voor België geeft de Tax Research studie bv. het cijfer van 33,6 miljard euro ontdoken/ontweken belastingen; net een paar weken geleden publiceerde  VUB-professor Michel Maus  een studie [3] die gewaagt van “26 tot 30 miljard euro per jaar”. Beurskrant De Tijd (3 maart 2012) meldt trouwens dat 32169 Belgische bedrijven in 2010 niet eens een belastingsaangifte indienden, deels omdat er een goede kans is dat daarop geen reactie komt, deels omdat de ‘aanslag van ambtswege’ voordeliger uitvalt dan de correcte.

Bedenk ook dat de Tax Research studie het enkel heeft over fraude en ontwijking; de totaal legale niet-ontvangsten t.g.v. allerlei vrijstellingen (“fiscale uitgaven” in het jargon) komen daarin niet ter sprake. De notionele intrestaftrek bv. betekende in 2009 een minder-inkomst voor de Belgische schatkist van 5,8 miljard euro. Officieel bedraagt de vennootschapsbelasting 33,99%, maar wegens alle vrijstellingen is het effectief tarief 13,6 % (2008).

En nu daden, kameraden!

De resultaten van Tax Research schijnen hier en daar nogal wat opzien te baren.  “De cijfers uit onze studie zijn duizelingwekkend,” vindt  Europarlementslid voor de sp.a  Saïd El Khadraoui, en “In heel Europa dringen zich maatregelen op om zowel belastingsontduiking als -vermijding te tackelen. Dat betekent in sommige gevallen dat een heel nieuwe visie moet ontwikkeld worden op bijvoorbeeld het vrij verkeer van kapitaal in Europa.” We hebben het genoteerd, Saïd: een nieuwe visie op het vrij verkeer van kapitaal!

Kenners kunnen daarop antwoorden dat deze cijfers niets nieuws zijn, kniezers kunnen deze inzichten wat laattijdig vinden, nu Europa helemaal onder de knoet van het Brussels ‘economisch bestuur’ ligt; en de schuldencrisis is maar een deel van de scheefgebouwde Europese Muntunie. Maar laat het ons van de positieve kant bekijken: de Europese sociaal-democratie heeft nu een krachtig argument in handen om geen enkele medewerking meer te verlenen aan de machtsgreep van Europees Rechts. Om de soberheidspolitiek af te zweren, in België, in Nederland, in Zuid-Europa, in de hele EU. Om “vijf minuten politieke moed te hebben” en de neoliberale ultimatums te beantwoorden met een historisch wederwoord: NUTS! Om de groene bondgenoten tot dezelfde inzichten te bekeren.

Als ik zie dat  er een ernstig begin wordt gemaakt aan zulke Wende,   beloof ik de kandidaten van S&D mijn stem bij de eerstvolgende gelegenheid. Meer nog: ik wil zulk stemadvies actief gaan bepleiten waar ik kan, inclusief op deze site.

A deal?

NOTEN

[1] De volledige studie, getiteld Closing the European Tax Gap (pdf, 97 blz.)  kan gedownload worden; er is ook een korte S&D-samenvatting.

[2] Het uitgangspunt is een studie van de Wereldbank (2010) waarin voor 162 landen wereldwijd de grootte van de ‘schaduweconomie’ wordt geschat. Daaronder wordt verstaan “alle legale markt-gebaseerde productie van goederen en diensten [criminele productie zoals drugs vallen er dus buiten] die met opzet verborgen wordt gehouden voor de overheid, en dit met de bedoeling geen belastingen of geen sociale zekerheidsbijdragen te moeten betalen, of om wettelijke normen te ontwijken (minimumlonen, werktijdbeperking, veiligheidsnormen enz.) of om zich aan administratieve verplichtingen te onttrekken.” Eenmaal men de grootte van de schaduweconomie kent (bv. 20% van het officiële BBP), kan deze vermenigvuldigd worden met het BBP en de gemiddelde belastingsvoet en men vindt het niet geïnde bedrag belastingen.

Het probleem is natuurlijk de bepaling van die schaduweconomie. De Wereldbank-economisten gebruikten een gesofisticeerd statistisch model, dat verbanden moet bepalen tussen oorzakelijke variabelen en verborgen variabelen. Maar meteen kruipt er ideologie in de statistiek; de Wereldbank-onderzoekers gaan er bv. van uit dat de schaduweconomie des te groter is naarmate de fiscale en parafiscale druk hoger is, naarmate de ‘intensity of regulation’ hoger is, enz. De auteurs komen dan ook tot de conclusie dat “reducing the tax burden is the best policy measure to reduce the shadow economy,  followed by a lessening of fiscal and business regulation.”(en de Wereldbank-onderzoekers hebben in zoverre gelijk dat er geen belasting kan ontdoken worden als het tarief 0% is…). Een variabele die bv. niet voorkomt in hun model is de sterkte van de fiscale of arbeidsinspectie. Bovendien leidt het model dan slechts tot relatieve cijfers over de schaduweconomie, die alleen toelaten procentuele verandering in de loop van de tijd weer te geven. Om tot een absolute uitspraak te komen (bv. “in land X bedraagt de schaduweconomie 17% van de officiële economie”) moet het model geijkt worden. Dat gebeurt dan weer aan de hand van cijfers die van andere Wereldbankstudies komen…

De twijfelachtige consistentie van de gevolgde methodiek blijkt bv. ook nog als volgt. De S&D-samenvatting  van Murphys studie stelt bv. dat er in de EU geen duidelijk verband is tussen de ‘tax burden’ (hoogte van de belastingsvoet) in een land en de grootte van de schaduweconomie. Maar net dat verband – binnen een land – is een van de uitgangspunten van de Wereldbankstudie. (Het is weinig waarschijnlijk dat, met de totale vrijheid van beweging voor het kapitaal, een fenomeen dat binnen de grenzen zou spelen niet over de grenzen zou spelen.)

[3] Iedereen Doet Het!