door Frank Slegers, 19 december 2016

Onlangs deed Europees Commissaris Marianne Thyssen namens de Commissie enkele nieuwe voorstellen in de strijd tegen het “sociaal toerisme”. Het is immers bekend dat de Europese gedachte ondermijnd wordt door uitvreters uit minder welvarende landen in Europa die verhuizen naar landen als België of Nederland enkel en alleen om daar te genieten van de sociale voorzieningen. Hier moet paal en perk aan gesteld worden, want het populisme loert om de hoek.

Vrij verkeer

Omdat mensen zoals u en ik aan de grenzen binnen de Schengenzone geen papieren moeten laten zien leeft de gedachte dat in Europa iets bestaat als vrij personenverkeer. Dit is een misverstand.

Het vrij verkeer slaat op werknemers: niet mensen maar arbeidskrachten mogen zich, in het kader van de vier vrijheden (vrij verkeer van personen, diensten, goederen en kapitaal), “vrij” verplaatsen binnen de EU, niet enkel voor een toeristische uitstap, maar voor een langer verblijf. We plaatsen vrij tussen aanhalingstekens, want de mogelijkheid zich in een ander land te vestigen hangt dan in de praktijk af van de noden van de werkgevers.

Om dit vrij verkeer van werknemers mogelijk te maken werden al zeer vroeg afspraken gemaakt over de sociale zekerheid. Werknemers gaan zich immers niet verplaatsen als ze bij elke verhuis van nul moeten beginnen om rechten op te bouwen in de sociale zekerheid (loopbaan, wachttijden,…).

De laatste decennia probeert de Europese Unie weliswaar mensen niet alleen als productiefactor te bekijken, maar ook als burger. Zo werd de vrijheid van verkeer van personen geleidelijk aan opgerekt.

Niet overdrijven

Maar ook na dit oprekken is het vrij verkeer lang niet onbeperkt. Een Europese lidstaat mag burgers van een andere lidstaat uitzetten omwille van de openbare orde en veiligheid. Dat klinkt redelijk, behalve dat dit wordt uitgespeeld tegen rondtrekkende Roma die voor “onrust” zorgen.

Een lidstaat kan ook optreden tegen burgers uit een andere lidstaat wanneer deze te veel gaan kosten. Met andere woorden: je mag je vrij vestigen binnen de EU zolang je zelf voldoende bestaansmiddelen hebt (spaargeld, een pensioen,…). Wanneer je ten laste dreigt te vallen van de sociale bijstand is het echter oppassen geblazen. Dat is “sociaal toerisme”! Zo lang je ten laste valt van de sociale zekerheid, waar je  bijdragen voor hebt betaald, ben je werknemer, en heb je verblijfsrecht.

Nu is de grens tussen sociale zekerheid en sociale bijstand niet altijd duidelijk. Wat als iemand zonder bestaansmiddelen zich in een ander land vestigt, en daar beroep doet voor de kinderen op kindergeld, een recht dat in veel landen in hoofde van de kinderem gevestigd is, en niet van de ouders? Wat met de overhands toenemende toeslagen om uitkeringsgerechtigden aan de onderkant van de samenleving om te vormen tot goedkope werknemers (huursubsidies, fiscale voordelen, loonsubsidie via de uitkering)? En wat als iemand met een lange loopbaan in land A zich vestigt in land B en daar na enkele weken arbeid een beroep doet op werkloosheidsuitkeringen die een stuk gunstiger zijn dan in land A? Het spook van het “sociaal toerisme” heeft vele tentakels!

Explosieve stijging in België

In België blijkt het aantal uitzettingen van EU burgers “om economische redenen” de laatste jaren explosief te zijn gestegen: van 8 in 2008 naar 61 in 2009, 343 in 2010, 1.542 in 2011, 2.407 in 2012, en 2.712 in 2013! De stijging kwam er ondermeer door het koppelen van allerlei databanken, en dat terwijl de Europese regels uitdrukkelijk voorzien in een individuele behandeling van elk geval, waarbij allerlei concrete omstandigheden mee in rekening moeten worden gebracht.

Zo was er een heel dispuut rond het fameuse artikel 60 van de OCMW-wet. Dit artikel maakt het mogelijk bijstandsgerechtigden aan het werk te zetten, deels gefinancierd door hun uitkering, tot ze voldoende loopbaan hebben opgebouwd om recht te hebben op werkloosheidsuitkeringen (de werkloosheid stuurt hen dan na verloop van tijd terug naar de sociale bijstand wegens langdurige werkloosheid: voor de betrokkenen een uitzichtloze carroussel heen en weer van sociale bijstand naar sociale zekerheid, en terug). Zijn dit bijstandtrekkers of werknemers, en mogen ze dus uitgezet worden of niet?

De Belgische praktijk en de Europese regels terzake worden gedetailleerd uit de doeken gedaan in een interessant artikel in  nummer 153 van de Chroniques Internationales van het Franse IRES van maart 2016.

Sociale organisaties en vakbonden gingen in verweer tegen de Belgische praktijk, zodat in 2014 het aantal uitzettingen terugviel tot 2042, alsnog een historisch hoog getal. De bevoegde minister Theo Francken moest ook toegeven dat in het kader van artikel 60 tewerkgestelden behandeld moeten worden als werknemers.

Europese Commissie

Het Europees Hof van Justitie heeft al een aantal uitspraken gedaan die er op neerkomen dat iemand die zich verplaatst binnen de EU in het nieuwe thuisland geen aanspraak kan maken op sociale bijstand.

De Europese Commissie wil hier nu op voortborduren en een aantal regels aanscherpen. Wie in een andere lidstaat werk gaat zoeken zou nu zes in plaats van maar drie maanden werkloosheidsuitkeringen krijgen uit het land van oorsprong, en dus minder snel ten laste vallen van het nieuwe land. Om in het nieuwe land aanspraak te kunnen maken op werkloosheidsuitkeringen moet hij of zij er echter volgens de nieuwe voorstellen minstens drie maanden hebben gewerkt. De Commissie wil ook duidelijk stellen dat geen enkele aanspraak gemaakt kan worden op sociale bijstand voor wie geen ziekteverzekering of eigen bestaansmiddelen heeft.

Aan het kindergeld wordt niet geraakt. David Cameron had bedongen dat het kindergeld voor kinderen die leven in het buitenland aangepast zou worden aan de levensduurte in het land van verblijf. Wij hadden al betoogd dat dit niet fair was, want van aanpassing aan de levensduurte wanneer het kind in een duur land verblijft was geen sprake: de maatregel viseerde onverhuld kinderen in Oost-Europa. Bovendien wordt het een enorme administratieve klus wanneer elk land het kindergeld moet moduleren naar de (wijzigende) levensduurte in elke andere lidstaat. De Commissie is het met onze kritiek eens. Dat is genoteerd!