Het Europees Parlement wordt sinds 1979 om de vijf jaar verkozen, de recentste keer in juni 2024 waarbij het ’tiende Europees Parlement’ tot stand kwam. Er waren 720 zetels te verdelen, met een vooraf vastgelegde verdeelsleutel over de 27 lidstaten. Die verdeelsleutel is niet volledig evenredig met het inwonertal. Dat zou ook tot onmogelijke toestanden leiden. Als het Groothertogdom één zetel zou krijgen, dan zou Duitsland er 127 moeten hebben. Duitsland krijgt echter 96 MEP’s, en Luxemburg zes. De verdeling van de zetels per lidstaat vindt u in de onderstaande grafiek. (De landencodes (bv. AT = Oostenrijk) vindt u hier.)

Het resultaat van de verkiezingen is de zetelverdeling over de ‘politieke families’, de zgn.  parlementsfracties of groepen. Verkozenen uit een bepaalde lidstaat sluiten meestal aan bij de Europese fractie die het dichtst bij hun eigen nationale partij staat, wat doorgaans door die partij beslist wordt. De politieke samenhang binnen een fractie is soms ver te zoeken.  Toch stemmen europarlementsleden meestal volgens de aanwijzingen die de fractieleiding geeft

De grootste fractie is, zoals in het verleden, die van de ‘christendemocraten’, de ‘Europese Volkspartij‘ (EVP, EPP in het Engels).  Ze telt 188 van de 720 zetels (26%). Tot de EVP behoren onder andere de Duitse CDU/CSU, de Spaanse Partido Popular, de Vlaamse CD&V, het Nederlandse Christen-Democratisch Appèl (CDA), enz. De tweede grootste fractie is die van de ‘Socialisten en Democraten‘ (S&D), die uit sociaaldemocraten bestaat. Met 136 verkozenen bezetten ze 19% van de zetels.

De liberale fractie, Renew, is met 77 zetels wel niet de derde grootste, maar samen met EVP en S&D vormen ze een informele meerderheidscoalitie, meestal gesteund door de fractie van de Groenen.

Links van dit centrum is er de kleine fractie van radicaal links, The Left. Ze behaalde bij de verkiezingen van juni 2024 slechts 38 zetels, maar in juli 2024 sloten de 8 verkozenen van de Italiaanse Vijfsterrenbeweging (M5S) zich bij deze fractie aan, die daarmee aan 46 verkozenen komt. Dat M5S eerder al een fractie gedeeld had met Nigel Farage, en gepoogd had aan te sluiten bij Renew, toont opnieuw aan dat de politieke samenhang van Europese fracties soms ver te zoeken is. Hierin speelt ook mee dat lidmaatschap van een fractie een hoop voordelen biedt: subsidiëring uit het budget van het Parlement (naast de gewone werkingsmiddelen), participatie in parlementaire commissies, spreektijd enz. Om een fractie te vormen moet men minstens 23 verkozenen hebben uit 7 lidstaten. Parlementsleden die tot geen enkele fractie behoren worden aangeduid als de ‘niet ingeschrevenen’, NI. Dit is het geval met de afscheuring van Die Linke rond Sahra Wagenknecht, BSW (Bündnis Sahra Wagenknecht). BSW haalde 6 Europese zetels, maar vond (nog?) geen partners om samen een fractie te vormen.

Een kwart van de zetels in het tiende Europees Parlement wordt echter gevormd door uiterst rechtse partijen, verdeeld over 3 fracties. De grootste zijn de ‘Patriots for Europe‘ PfE met 84 zetels, waaronder het Vlaams Belang, de Nederlandse PVV, Le Pen’s Rassemblement National, het Hongaarse Fidesz, het Spaanse Vox e.a. Alternative für Deutschland (AfD) zit hier niet bij en vormde met kleine uiterst rechtse groepen uit Oost-Europa de fractie ‘Europe of  Sovereign Nations‘, ESN, met 25 europarlementariërs. De derde vleugel van uiterst rechts is de fractie van Europese Conservatieven en Reformisten, ECR, met 78 verkozenen. Een derde van hen behoren tot de Fratelli d’Italia, de partij van de Italiaanse premier Meloni. Voorts 20 Polen van Kaczyński’s PiS, 3 Tsjechen,  3 van de Vlaamse N-VA en de verkozene van de Nederlandse SGP, e.a. De ECR vormt de brug tussen rechts en uiterst rechts in het Europees Parlement. De N-VA is eerder ‘zeer rechts’ dan ‘uiterst rechts’ te noemen, en de Fratelli d’Italia mogen dan vaak als ‘neofascistisch’ bestempeld worden, Commissievoorzitter von der Leyen vond er niks op tegen om samen met Meloni antimigrantendeals te gaan afsluiten in Cairo en Tunis. De afbakening tussen ‘rechts’ en ‘uiterst rechts’ kan men nog moeilijk maken op basis van de standpunten i.v.m. migratie en asiel.

Het tiende Europees Parlement kan men in zijn huidige samenstelling zien in onderstaand diagram. (Wijzigingen zijn mogelijk in de loop van de tijd, als bv. delen van NI aansluiten bij een bestaande fractie.)

In de eerste helft van het tiende mandaat (tot eind 2026) is de Maltese politica Roberta Metsola voorzitter van het Europees Parlement, een functie die ze ook al sinds januari 2022 bekleedde. Ze behoort tot de fractie van de Europese Volkspartij.

Binnen het parlement wordt een belangrijke rol gespeeld door de commissies. Ze hebben tientallen leden uit de verschillende fracties, hebben een voorzitter en een secretariaat, en zijn gespecialiseerd in een bepaalde materie: buitenlandse zaken,  internationale handel, budget etc., 20 vaste commissies in totaal (zie de lijst en de gebruikte afkortingern hier). Sommige hebben subcommissies, en rond bepaalde kwesties kan een tijdelijke commissie opgericht worden. Wetsvoorstellen, uitgaande van de Europese Commissie, passeren eerst een of meerdere commissies vooraleer ze door het plenaire parlement besproken en gestemd worden. In de commissie(s) wordt over een voorstel gestemd, eventueel ook over amendementen; de houding van fractievertegenwoordigers binnen een commissie is meestal bepalend voor het stemgedrag van de hele fractie wanneer een voorstel plenair voorgelegd wordt. Hoe het werk binnen een commissie verloopt hangt in niet geringe mate af van de voorzitter; het voorzitterschap van de belangrijke commissies is daarom een belangrijke troef voor een fractie. De voorzitters worden voor de duur van een half mandaat – voor 2,5 jaar – verkozen.  Zie hier de lijst (geldig tot eind 2027).

Welke rol is nu eigenlijk toebedeeld aan het Europees Parlement? Het wetgevend initiatiefrecht ligt niet bij het parlement, maar bij de Europese Commissie. Het is dus een parlement dat zelf geen wetsvoorstellen kan doen. Het kan de Commissie wel vragen om een bepaald wetsvoorstel te lanceren, maar de Commissie is niet verplicht daarop in te gaan, en kan er zijn eigen invulling aan geven. Een wetsvoorstel van de Commissie wordt zowel aan het Parlement als aan de Raad voorgelegd, en goedkeuring ervan vereist de goedkeuring door beide instellingen. De Raad, dat zijn de ministers van de lidstaten, in een samenstelling die van de  materie afhangt: de ministers van financiën als het over financiële/monetaire aangelegenheden gaat, de ministers van landbouw als het over landbouw gaat, enz. Parlement en Raad kunnen amendementen inbrengen, maar voor de uiteindelijke goedkeuring moet er een akkoord zijn tussen Parlement en Raad. (De Commissie kan zelfs haar wetsvoorstel intrekken als het niet de ‘goede’ richting uitgaat.) Bij onenigheid tussen Parlement en Raad wordt er een zgn. ’trialoog’ gehouden. Dit is een besloten vergadering , zonder notulen, met een beperkt aantal vertegenwoordigers van Commissie, Raad en Parlement; ze zoeken een compromis waar de drie partijen het kunnen mee doen. Dit bereikte compromis moet dan door de Raad en door  het Parlement in plenaire zitting formeel goedgekeurd worden.

De meest voorkomende wetgeving bestaat uit verordeningen en richtlijnen. Verordeningen zijn meteen na publicatie van kracht in de hele EU, terwijl richtlijnen door de lidstaten in  nationale wetgeving moeten opgenomen worden, een proces waar soms jaren overheen gaan.
Het Europees Parlement keurt ook resoluties van eigen makelij goed, die geen kracht van wet hebben, maar een standpunt innemen over wat dan ook. Over het buitenlandbeleid van de EU, over wapenleveringen bijvoorbeeld,  heeft het Parlement geen bevoegdheid, maar het staat de fracties vrij om een resolutie ter stemming voor te leggen. Naar de buitenwereld toe komt dit vaak over alsof het Europees Parlement  daarover ook zijn zeg gehad heeft.