27 augustus 2015 – In de Europese linkerzijde is het debat over de lessen uit de Griekse crisis volop bezig. Daarbij wordt met argusogen gekeken naar de ontwikkelingen in Griekenland zelf.
Grote delen van Europees links blijven pal achter Tsipras staan, die tijdens de recente Europese verkiezingen nog de gemeenschappelijke kandidaat was van de Partij van Europees Links voor Commissievoorzitter. De redenering gaat als volgt: Tsipras heeft gevochten voor wat hij waard was, en zoals niemand (Hollande, Renzi,…) hem heeft voorgedaan. Uiteindelijk heeft hij zich moeten neerleggen bij de krachtsverhoudingen, waaraan ook de zwakke Europese solidariteit debet is. Er was geen alternatief, uit de euro stappen was uitgelopen op een sociale katastrofe. Het komt er nu op aan de marges in het nieuwe memorandum in Griekenland zo goed mogelijk uit te buiten voor aanzetten tot een andere politiek, en de lessen uit de crisis te gebruiken om het gevecht voor een koerswijziging in Europa verder te zetten.
Het is natuurlijk zo dat de recente ervaring weinig illusies laat over de manoeuverruimte die de Europese meesters Tsipras zullen gunnen. Nu reeds vertoont het optreden van Tsipras autoritaire trekjes om tegenstand tegen de keuzes die hij maakt te breken. Maar niemand kan in zijn ziel kijken, en de internationale context kan snel wijzigen. Een nieuwe mondiale financiële crisis bijvoorbeeld zou de politieke kaarten kunnen herverdelen.
Volkseenheid
Een alternatieve gesprekspartner voor Europees links in Griekenland is nu Volkseenheid, dat het memorandum verwerpt en kiest voor een ‘plan B’ : dan nog liever een voorbereide stap uit de euro. Liever honger dan rotte tomaten eten!
Deze ‘Volkseenheid’ hergroepeert een deel van de linkervleugel van Syriza en andere linkse krachten, bijvoorbeeld uit Antarsya (maar niet allemaal, voor sommigen is het nooit links genoeg). Syriza verliest echter ook krachten die (nog) niet aansluiten bij Volkseenheid, omdat zij, terecht of niet, vrezen dat Volkseenheid vervalt in een steriele proclamatoire politiek, zonder reeële politieke agenda.
“Uit de euro stappen” wordt dan niet meer dan een vlag om een kamp af te bakenen. Een “voorbereide stap uit de euro” is niet zo eenvoudig. Het had ingehouden dat dit onderdeel was geweest van de oorspronkelijke verkiezingscampagne van Syriza. De belangrijkste “voorbereiding” is immers het winnen van voldoende steun bij de bevolking voor dergelijke stap, indien noodzakelijk.
Toch heeft Volkseenheid een punt. De euro is niet een gemeenschappelijke munt zonder meer, maar een munt ingebed in een politiek, juridisch en institutioneel kader: de ‘governance’ van de economische en monetaire unie, de Europese Centrale Bank,… Doen alsof het een drinkbeker is die je kan vullen met wijn of azijn, al naargelang de politieke koers die je voorstaat, is na de Griekse crisis wel erg naïef. En dus hou je er beter rekening mee dat een breuk met de euro onvermijdelijk is, aldus Volkseenheid.
Varoufakis
Maar Volkseenheid is dus niet de enige kracht die afstand neemt van Tsipras. Zo nam de secretaris-generaal van Syriza ontslag omdat hij niet meer kon aanzien hoe Tsipras het niet erg nauw neemt met de interne democratie van Syriza. Maar hij sluit niet aan bij Volkseenheid.
Zoe Constantopoulou, de voorzitster van het uittredend Griekse parlement, zou overwegen met een eigen formatie op te komen bij de komende verkiezingen, en zou in gesprek zijn met Manolis Glezos, het iconische europarlementslid van Syriza.
Nog een potentiële kaper op de kust is Yanis Varoufakis, de afgetreden minister van financiën. Maar hij neemt vooralsnog niet deel aan de komende verkiezingen, en geeft prioriteit aan de opbouw van een Europese beweging tegen de soberheid, later mogelijk om te vormen tot een Europese partij.
Fête de la Rose
Varoufakis was enkele dagen geleden te gast op het ‘feest van de roos’ in de thuisbasis van de Franse sociaaldemocraat Arnaud Montebourg. Montebourg was de Minister van Economische Zaken onder Hollande tot hij zowat een jaar geleden ontslag nam uit onvrede met het economisch beleid van de Franse president. Montebourg overweegt zijn kans te gaan bij de Franse presidentsverkiezingen volgend jaar.
Hij deelt met Varoufakis een platform om de euro te ‘vervolledigen’ met elementen zoals een ‘volwaardige’ bankenunie, een investeringsfonds, enz., om zo de institutionele voorwaarden te scheppen voor een breuk met het soberheidsbeleid in Europa. Een keuze voor een ‘goede euro’ zoals dat dan heet.
Opvallend op het ‘feest van de roos’ was echter dat de rest van de Franse linkerzijde erg zichtbaar verstek liet gaan. Zo was de Parti de Gauche in geen velden te bekennen.
Een Europees ‘plan B’?
De Parti de Gauche wordt geleid door Mélenchon. Die was in het verleden ook al een prominent lid van de PS en tijdens de vorige presidentsverkiezingen in Frankrijk een links kandidaat met een mooie score. Hij heeft blijkbaar andere plannen dan Montebourg.
De Parti de Gauche roept, samen met de Griekse Volkseenheid, op tot een Europese conferentie van links om te discussiëren over een Europees ‘plan B’, inbegrepen de vraag hoe een linkse regering kan breken met de euro indien dit noodzakelijk blijkt om een beleid uit te voeren dat breekt met de Europese soberheidsdogma’s. Als die conferentie inderdaad plaats heeft zou het wel eens de verzamelplaats kunnen zijn van alle krachten die bereid zijn in naam van een ander beleid de confrontatie aan te gaan met het institutionele raamwerk van de EU.
Nu zal het wel een tijdje duren voor de keuze voor of tegen de euro opnieuw actueel wordt. Het is wel heel uitzonderlijk dat een linkse partij (quasi) alleen aan de macht komt, zoals in Griekenland het geval was, en de keuze moet maken voor of tegen de euro. Als een linkse partij in een coalitieregering wil zal zij op voorhand gevraagd worden haar bedenkingen rond de euro in te slikken, een beetje zoals Die Linke onder druk staat haar principieel verzet tegen de Nato in te sikken als zij ooit in Berlijn aan een coalitie wil deelnemen. De houding tegenover de euro wordt zo een onderdeel niet alleen van de relatie van linkse partijen met de Europese instellingen, maar ook van hun regeringsstrategie. Een interessante vraag voor een eurosceptische partij zoals de Nederlandse SP, die duidelijk mikt op regeringsdeelname in Den Haag.
Die Linke
Het debat is in alle geval volop bezig. Sarah Wagenknecht, die binnenkort een van de twee fractievoorzitters wordt van Die Linke in het Duitse parlement, en het gezicht is van de linkerrzijde in haar partij, deed in Die Welt enkele forse uitspraken over de euro. Zij kreeg vrij snel antwoord van Katje Kipling, een van de twee voorzitters van de partij en behorend tot de vleugel die aast op regeringsdeelname, dat het met de Europese instellingen alle kanten op kan, al naargelang het beleid dat men wil realieren. Oscar Lafontaine, ondanks zijn ziekte nog steeds een politiek zwaargewicht, liet zich ook kritisch uit over de euro.
In Italië wordt ondertussen gewerkt aan een nieuwe partij, die zou bestaan uit dissidenten van de PD van premier Matteo Renzi, uit de SEL en stukken van de PRC. Het valt nog te bezien of dit initiatief iets kan goedmaken van de ruïne die de deelname aan de regering Prodi op links in Italië heeft achtergelaten. Tijdens de recente Europese verkiezingen raakte een Italiaanse linkse eenheidslijst met de hakken oiver de verkiezingsdrempel dank zij de steun van… Alexis Tsipras. Men kan zich dus voorstellen dat de nieuwste Griekse ontwikkelingen in Italië met de nodige commotie gevolgd worden.
In Spanje staat Podemos voor verkiezingen in het najaar. Pablo Iglesias staat tot nog toe pal achter zijn vriend Alexis Tsipras, maar het debat over de balans lijkt in Spanje meer nog dan elders onontkoombaar.
Sociale bewegingen
Het gaat nu allemaal zeer snel, en het is niet gemakkelijk in het politieke debat een onderscheid te maken tussen persoonlijke ambities, geurmerken en reële politieke alternatieven.
Tegelijk is de geschiedenis ver van afgelopen. Wie de verkiezingen in Griekenland ook wint, het memorandum gaat niet meer werken dan de vorige. En de wereldeconomie raakt niet uit het slop.
Het is dus misschien niet zo slim zich blind te staren op de lopende politieke herschikkingen. Er zijn nog wel wat andere dingen te doen.
Zoals het aanhalen in Europa en met Griekenland van de banden tussen sociale bewegingen en vakbonden, om de gevechten voor te bereiden die er ongetwijfeld gaan komen. Een goed voorbeeld is de heisa die nu al gemaakt is over de gedwongen privatisering van de watervoorziening opgelegd door het memorandum. Een ander goed voorbeeld is de campagne van Geneeskunde voor het Volk voor medische steun aan Griekenland. Wat de vakbonden betreft is het opvallend hoe zwak hun daadwerkelijke mobilisatie is geweest, ook rond kwesties die deel uitmaken van de core business zoals de troika-aanval op collectieve onderhandelingen. Dat kan beter.
Nauwe betrokkenheid met Griekenland is ook belangrijk om de balans voor te bereiden van het nieuwe memorandum. Het is niet alleen zeker dat het zal mislukken, maaar ook dat men opnieuw zal proberen de schuld in de schoenen van de Grieken te schuiven (“ze hebben het memorandum niet goed genoeg uitgevoerd’ zal Dijsselbloem opnieuw beweren mert de onbeschaamdheid die we van hem inmiddels gewend zijn).
Tenslotte komt er ook een campagne over de schuldenlast. Je kan je afvragen of het rond Griekenland zo verstandig was de schuldenlast tot een centraal thema te maken, want dat roept onmiddellijk de vraag op wie dat gaat betalen, en dan ben je in een land als Duitsland uitgepraat. Om in Europa te komen tot brede solidariteit was het misschien beter geweest de nadruk te leggen op de inhoud van het opgelegde soberheidsprogramma, dan op de kwestie van de schuld. Tenslotte was de herfinancering van de Griekse schuld op zich technisch niet zo’n probleem, maar werd dit door de troika gebruikt als chantagemiddel om haar soberheidsprogramma door te drukken, daarbij steunend op de despotische eigenschappen van de Europese constructie.
Maar dat is nu geschiedenis. Het opeenstapelen van schulden is een wezenlijk kenmerk van het hedendaags kapitalisme. Sinds 2007 is de gemiddelde schuld/BBP-ratio van de rijke landen gestegen met 50%. Zo werd de financiële crisis van 2007 bedwongen, en de crisis voorbereid die er nu zit aan te komen. (fs)