11 december 2022 – Het is een weinigzeggend berichtje op de website van het Belgisch ministerie van financiën:

TIJDELIJKE OPSCHORTING VAN DE TOEGANG VAN HET GROTE PUBLIEK TOT INFORMATIE OVER UITEINDELIJKE BEGUNSTIGDEN

Ingevolge het arrest van 22 november 2022 van het Hof van Justitie van de Europese Unie is de toegang van leden van het grote publiek tot informatie over uiteindelijke begunstigden tijdelijk opgeschort. Een oplossing die de toegang tot de gegevens overeenkomstig bovengenoemd arrest mogelijk maakt, zal binnenkort worden meegedeeld. De toegang voor bevoegde autoriteiten en onderworpen entiteiten wordt gehandhaafd.

In begoede kringen en bedrijfslobbys is het één gejubel: het Europees Hof van Justitie heeft op 22 november geoordeeld dat het publiek ter beschikking stellen van informatie over wie steekt achter in Europa gevestigde bedrijven en eigendommen indruist tegen de privacyrechten van het individu. In de media daarentegen wordt daarover haast geen gewag gemaakt, tenzij financiële bladen als De Tijd. De NOS vond het wel de moeite er melding van te maken, maar wie er meer wil van weten kan best zijn licht opsteken bij de onderzoeksjournalisten van Investigate Europe. [1]

Tot 2018 was er in de Europese Unie geen verplichting om bekend te maken wie achter een bedrijf steekt. De Panama papers noopten er wel toe om iets te ondernemen, en de Europese Commissie kwam met een richtlijn, waarop in de verschillende lidstaten implementatiewetten moesten geënt worden. Volgens de richtlijn moeten de lidstaten beschikken over een UBO-register, waarin de ‘uiteindelijk begunstigden’ (ultimate beneficial owners) van bedrijven worden opgegeven De richtlijn was verre van drastisch [2] en deed geen enkele poging om de registers van de verschillende Europese lidstaten te stroomlijnen, wat het praktisch gebruik ervan al flink relativeert. Vergelijk dat met het voornemen om de patiëntendossiers van alle Europese burgers in een eengemaakte datastructuur op te nemen, waaraan de EU 800 miljoen wil besteden…

Maar zelfs om een weinig drastische richtlijn in nationale wetgeving om te zetten voelden regeringen zich niet gehaast, en dit in tegenstelling tot de bliksemsnelle reactie waarmee gereageerd werd op de uitspraak van het Europese Hof van Justitie over de onwettelijkheid van de registratierichtlijn. Neem Nederland. Pas op 27 maart 2022 moest aan de registratieplicht voldaan zijn, wat trouwens niet over de hele lijn het geval was. Maar zie eens aan: een goed half jaar later, op 22 november dus, is er het arrest van het Europees Hof, en … op dezelfde 22 november laat minister Kaag de toegang tot het register ‘tijdelijk’ sluiten. Luxemburg was zelfs nog een paar uur vlugger!

Eens te meer wordt in de Europese Unie over belangrijke aangelegenheden niet beslist door democratisch verkozen vertegenwoordigers, zelfs niet door politieke instanties (Commissie, Raad, Parlement) waarvan het democratisch gehalte zeer relatief is, maar door een kleine club van juristen – het Europees Hof van Justitie – die noch verkozen zijn noch aan democratische controle onderworpen zijn.

Degenen die belang hebben bij de geheimhouding van de concentratie van rijkdom appelleren natuurlijk aan het algemeen belang, want ‘gaat het al niet veel te ver met de inbreuken op onze privacy? ’ Aldus een stem uit een advocatenbureau: “Notarissen, advocaten, gerechtsdeurwaarders en accountants hebben een meldingsplicht voor witwassen. Het ontgaat mij waarom dan ook nog pakweg mijn buurman moet weten wie aandeelhouder is bij welke vennootschap.” Panama-papers, Pandora-papers, LuxLeaks … allemaal inbreuken op de privacy natuurlijk!

Publieke informatie over eigendomsverhoudingen is trouwens niet alleen een kwestie van ‘strijd tegen witwaspraktijken en crimineel geld’, waartoe het te gemakkelijk wordt herleid. Het bezit in privéhanden van aandelenportefeuilles, vastgoed en andere fortuinen is een maatschappelijke machtsfactor die een werkelijk democratische maatschappijordening onmogelijk maakt. Kennis van die verhoudingen is een eerste stap om daar verandering in te brengen!  (hm)

[1] Maria Maggiore en Laure Brillaud,  Dark screen for transparency: public access to ultimate ownership data abolished by European Court of Justice, 1 december 2022, website Investigate Europe https://www.investigate-europe.eu.

[2] Zie referentie hierboven. Meldingsplicht is er bijvoorbeeld alleen voor wie 25% of meer van de aandelen van een bedrijf bezit. De opgegeven naam kan ook die van een advocaat zijn. Bedrijven die niet in de lidstaat geregistreerd zijn  (maar bijvoorbeeld wel op de Maagdeneilanden) vallen buiten de richtlijn. Zo ook vastgoed of schilderijen, voor zover ze niet in het bezit zijn van een aandelenfonds asiel. Enzovoort.